Είναι ο Μακρόν ο νέος… Λουδοβίκος Φίλιππος;

Θα πρέπει να ξαναδιαβάσει κανείς Μπαλζάκ για να αντιληφθεί το φαινόμενο Μακρόν (ή τη «στιγμή Μακρόν») γράφει ο ιστορικός Ζαν-Μπατίστ Νοέ. Στην περίφημη «Ανθρώπινη κωμωδία» του ο κορυφαίος γάλλος μυθιστοριογράφος ακτινογραφεί τα κοινωνικά και πολιτικά ήθη του πρώτου μισού του 19ου αιώνα. Ειδικότερα, τα χρόνια ειρήνης και οικονομικής ευημερίας που ακολούθησαν τις ταραγμένες περιόδους της Γαλλικής Επανάστασης, των Ναπολεόντειων Πολέμων και της Παλινόρθωσης των Βουρβόνων. Στο βιβλίο του για τη Μοναρχία του Ιουλίου ο Νοέ βρίσκει εκλεκτικές συγγένειες και κάνει παραλληλισμούς με τον σύγχρονο «μακρονισμό».

Ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ επιχειρεί το τιτάνιο έργο της συγγραφής της «Ανθρώπινης κωμωδίας» από το 1829 έως το 1850. Με νατουραλιστική γραφή ανατέμνει τα στοιχεία εκείνα που συγκροτούν μια γαλλική κοινωνία εξουθενωμένη έπειτα από δέκα επαναστατικά χρόνια και, αμέσως μετά, άλλα δεκαπέντε χρόνια πολέμων που διεξήγαγε ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Η κοινωνία αυτή πέφτει, κατά τον Νοέ, σαν ώριμο φρούτο στην αγκαλιά ενός ηγέτη που ουδείς πιθανολογούσε ότι θα αναλάμβανε τις τύχες της χώρας. Πρόκειται για τον Λουδοβίκο Φίλιππο, που βασίλεψε από το 1830 έως το 1848.

«Η μοναρχία του Ιουλίου είναι η μοναδική πραγματική φιλελεύθερη παρένθεση στη γαλλική Ιστορία. Και συμπίπτει με τα χρόνια κατά τα οποία ο Μπαλζάκ συνέγραψε το μεγάλο έργο του» γράφει ο γάλλος ιστορικός. «Ο φιλελευθερισμός του Λουδοβίκου Φιλίππου, που κατάγεται από την Ορλεάνη και θέτει τέρμα στη διακυβέρνηση της χώρας από τους Βουρβόνους, είναι γαλλικού τύπου και όχι αγγλοσαξονικού» σημειώνει στο βιβλίο του «Η Φιλελεύθερη παρένθεση –Δεκαοκτώ χρόνια που άλλαξαν τη Γαλλία» που κυκλοφόρησε στη Γαλλία από τις εκδόσεις Calmann-Levy.

Ο συγγραφέας εξηγεί ότι ο Λουδοβίκος Φίλιππος ήταν προσηλωμένος στην προάσπιση της ελευθερίας του ατόμου, στην οποία δίνει προτεραιότητα έναντι της ισότητας, της δεύτερης αξίας που διακηρύσσει το επαναστατικό τρίπτυχο «Liberté, Égalité, Fraternité» (Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφοσύνη). Σε αντίθεση με τα χρόνια της Επανάστασης, που δεσπόζουσα αξία ήταν η ισότητα.

Ο Λουδοβίκος Φίλιππος ήταν ένας αντισυστημικός ηγέτης, οπαδός της κατάργησης των προνομίων κατά την περίοδο της Επανάστασης, καλλιεργημένος, που του άρεσε η απλή ζωή και ο οποίος αναδείχθηκε στον γαλλικό θρόνο χάρη στη στήριξη που είχε από εξέχουσες δημοκρατικές προσωπικότητες, όπως ο Αντόλφ Τιερ. Κατάφερε να συγκεράσει τις έντονες πολιτικές αντιθέσεις των ακραίων μοναρχικών, των νοσταλγών της Αυτοκρατορίας του Ναπολέοντα και των δημοκρατών, που είχαν ως πάγιο στόχο την ανατροπή του θρόνου ασκώντας συναινετική –αν και κατά κάποιους ερευνητές συντηρητική –πολιτική.

Υπήρξε, υποστηρίζει ο συγγραφέας, ένας ηγέτης που στάθηκε πάνω από τα «παραταξιακά πάθη» και κατάφερε να εγκαταστήσει μια διακυβέρνηση του «juste milieu». Οχι τόσο της μεσαίας τάξης ή του «μεσαίου χώρου», όπως θα λέγαμε στην Ελλάδα, αλλά των φιλήσυχων και δίκαιων και εν πολλοίς απολιτικών και αποϊδεολογικοποιημένων και πολιτικά ρεαλιστών «νοικοκυραίων». ‘Η της σιωπηλής πλειοψηφίας που επιζητεί συναίνεση και απεχθάνεται τις ρήξεις και τα άκρα.

‘Η του… «en même temps» (σημαίνει «ταυτόχρονα») του Εμανουέλ Μακρόν! Της έκφρασης δηλαδή που αρέσκεται να επαναλαμβάνει ο σημερινός πρόεδρος της Γαλλίας, για να υποδηλώσει την πρόθεσή του να ασκήσει πολιτικές αποφορτισμένες ιδεολογικά, που θα εξυπηρετούν ρεαλιστικούς στόχους και θα έχουν εξισορροπητικά αποτελέσματα. Θα απορρυθμίσουμε, φέρ’ ειπείν, την αγορά εργασίας, αλλά ταυτόχρονα θα λάβουμε μέτρα για την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων.

«Η εκλογική νίκη του Μακρόν το 2017 έχει πολλά κοινά σημεία με την επανάσταση του 1830» υποστηρίζει ο Νοέ. Και εξηγεί: «Ανατροπή της παλαιάς πολιτικής τάξης, βούληση για ρήξη με ένα σύστημα που αγκομαχά, καθοριστικός ρόλος των μέσων ενημέρωσης και του Τύπου προς όφελος ενός υποψηφίου, ελπίδα για υπέρβαση της πολιτικής και εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος που ικανοποιεί δύο στους τρεις Γάλλους. Η φιλελεύθερη παρένθεση του Ιουλίου του 1830 έχει, για την ώρα, αρκετά κοινά με εκείνη του περασμένου Μαΐου».

Ο ιστορικός και συγγραφέας αναφέρει εκσυγχρονιστικές και φιλελεύθερες πολιτικές που άσκησε ο Λουδοβίκος Φίλιππος, όπως είναι η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, η οποία οδήγησε στην ίδρυση σχολείων, δημόσιων και ιδιωτικών, σε όλες τις κοινότητες της Γαλλίας. Μια νέα μεταρρύθμιση της Εθνικής Εκπαίδευσης μελετά σήμερα ο γάλλος υπουργός Παιδείας Ζαν-Μισέλ Μπλανκέ.

Και βέβαια στρατηγικός στόχος του προέδρου Μακρόν είναι μια μεγάλη συνταγματική μεταρρύθμιση, που προβλέπει μεταξύ άλλων τη μείωση του αριθμού των βουλευτών και των γερουσιαστών, την καθιέρωση ενός αναλογικότερου εκλογικού συστήματος, πολλές εκσυγχρονιστικές θεσμικές αλλαγές, όπως την κατάργηση της αυτοδίκαιης συμμετοχής των πρώην προέδρων της χώρας στο Συνταγματικό Συμβούλιο, αλλά και κάποιες αμφιλεγόμενες, όπως είναι η επαναφορά της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας για τους Γάλλους (και τις Γαλλίδες προφανώς)…

Ο φιλελευθερισμός του βασιλιά Λουδοβίκου Φιλίππου ήταν πολιτικός κατά κύριο λόγο. Δεν του έλειπε, όμως, και το οικονομικό περιεχόμενο. Διότι την περίοδο εκείνη του κατευνασμού των πολιτικών παθών οι Γάλλοι άρχισαν να ευημερούν οικονομικά.

«Σε δεκαοκτώ χρόνια η Γαλλία κέρδισε κάποιο από το έδαφος που είχε χάσει από την Αγγλία τα ταραγμένα χρόνια μετά το 1789» γράφει ο Νοέ. Ο 19ος αιώνας ήταν βέβαια και ο αιώνας της βιομηχανικής επανάστασης. Ετσι δημιουργήθηκαν στη Γαλλία οι πρώτες μεγάλες τράπεζες και άνθησαν κλάδοι όπως η σιδηρουργία, τα ορυχεία και η κλωστοϋφαντουργία –ο 19ος ήταν βέβαια ο αιώνας της βιομηχανικής επανάστασης.

Η Γαλλία ξαναβρίσκει έτσι τη θέση της στην Ευρώπη. Ο Λουδοβίκος Φίλιππος ενστερνίστηκε το 1843 την πρώτη «Εγκάρδια Συμφωνία» (Αντάντ) που είχε προτείνει η Αγγλία και ακολουθεί μια εξωτερική πολιτική που χαρακτηρίζεται από ρεαλισμό και προσήλωση στις αξίες της ειρήνης και της ευημερίας των λαών. «Η Ευρώπη ζει στους ρυθμούς ενός γαλλοαγγλικού άξονα, όπως θα ζήσει εκατόν πενήντα χρόνια αργότερα στον ρυθμό ενός γαλλογερμανικού άξονα» παρατηρεί ο συγγραφέας.

«Ο Νοέ έχει στην καρδιά του τη φιλελεύθερη αυτή παρένθεση που τερματίστηκε με την Επανάσταση του 1848, όπως άλλωστε πιστεύει ότι η Γαλλία έχει μια νέα ευκαιρία με τον Εμμανουέλ Μακρόν να καταστήσει και πάλι την ελευθερία μείζονα πολιτική και κοινωνική αξία» γράφει ο Ντανιέλ Φορτέν στην οικονομική «Les Échos». Και θεωρεί ότι η θέση αυτή του συγγραφέα «δεν μειώνει διόλου την αξία της δουλειάς του, που με τις αναλογίες της φωτίζει μια περίοδο της γαλλικής Ιστορίας ελάχιστα γνωστή».

Θα μείνει άραγε ο Μακρόν στην Ιστορία ως ο νέος Λουδοβίκος Φίλιππος; Αυτό θα φανεί σε πολύ λιγότερο από 18 χρόνια, μιας και έχει τη δυνατότητα για μόνο δύο προεδρικές πενταετίες. Και ασφαλώς δεν θα χρειαστεί ένας Μπαλζάκ για να το αντιληφθούμε. Το μείζον είναι –και αυτό θα πρέπει να βρίσκεται στο πίσω μέρος του μυαλού του γάλλου προέδρου –τι θα ακολουθήσει τη «στιγμή Μακρόν».

Θα αποκτήσει ο σημερινός πρόεδρος «πουλέν» για να του δώσει το δαχτυλίδι του φιλελευθερισμού; Θα τον διαδεχθεί μια εκδοχή της λαϊκής Δεξιάς; Θα πλανέψουν τους Γάλλους η μισαλλοδοξία και η εσωστρέφεια του Εθνικού Μετώπου ή του Εθνικού Συναγερμού, όπως θέλει να μετονομάσει το κόμμα της η Μαρίν Λεπέν; ‘Η θα ζήσει το Παρίσι ταξικές εξεγέρσεις και ταραχές, όπως την περίοδο 1848-1849; Ισως μαζί με την ελευθερία (en même temps…) θα πρέπει να φροντίσει ο πρόεδρος και για την ισότητα. Για να παραμείνουν οι Γάλλοι αδελφωμένοι και «αδέλφια» με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους.