Κυβερνώμενες Πολιτείες

Δημήτρης Γαβαλάς
ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ Αναζητώντας την Ολότητα
Εκδόσεις 3 4 5,
σελίδες 400, τιμή: 25 ευρώ

«Κυβερνητική είναι η επιστήμη που μελετάει τις αφηρημένες αρχές στα πολύπλοκα συστήματα. Δεν ασχολείται τόσο με το τι αποτελούνται τα συστήματα, αλλά πώς λειτουργούν». Ετσι ορίζει ο συγγραφέας του βιβλίου αυτό που είναι πολύ γνωστό στην ξένη βιβλιογραφία με την ελληνόριζη λέξη «cybernetics» ενώ και οι ίδιοι οι Ελληνες δυσκολεύονται να βγάλουν νόημα μόνο στο άκουσμά της για το τι μπορεί να σημαίνει για τη ζωή τους. Βέβαια έρχεται αμέσως μετά η εξήγηση πως: η Κυβερνητική εστιάζει στο πώς τα συστήματα χρησιμοποιούν την πληροφορία, τα μοντέλα και τις πράξεις ελέγχου. Με σκοπό να έχουν μια διευθυντική λειτουργία και να διατηρήσουν τους στόχους τους ενώ ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν διάφορες διαταραχές, και (πρέπει να) τις ξεπερνούν, θα έλεγα.

Ο Δημήτρης Γαβαλάς είναι μαθηματικός. Επί δεκαετίες ασχολείται με ιδιαίτερη προσήλωση με τα θέματα που θίγονται σε αυτό το βιβλίο και υπάρχουν επί μέρους επιστημονικές εργασίες του δημοσιευμένες σε περιοδικά του εξωτερικού. Και το φάσμα των θεμάτων σε αυτό το πολυσέλιδο και σε μεγάλο σχήμα βιβλίο είναι τεράστιο.

Ο όρος Κυβερνητική εμφανίζεται για πρώτη (καταγεγραμμένη) φορά στην «Πολιτεία», όπου ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί τη λέξη για να δηλώσει την τέχνη της διακυβέρνησης πλοίου και να συγκρίνει τη διακυβέρνηση ενός πλοίου με αυτήν της κοινωνίας. Για να έλθει ο διάσημος νευροεπιστήμονας Γουόρεν Στέρτζις Μακ Κάλαχ (1898-1969) πολλούς αιώνες μετά να εξηγήσει ότι: «(ο πηδαλιούχος) πρέπει να είναι τόσο ενημερωμένος για τις συνέπειες των προηγουμένων πράξεών του ώστε να τις διορθώνει (= αρνητική ανάδραση). Η εσωτερική διακυβέρνηση της νευρικής δραστηριότητας, τα ανακλαστικά μας και οι ορέξεις μας δίνουν το παράδειγμα αυτής της διαδικασίας. Αυτό που πρέπει να επιστρέψει δεν είναι η ενέργεια αλλά η πληροφορία. Επομένως με μια διευρυμένη έννοια η Κυβερνητική περιλαμβάνει τις πιο επίκαιρες εφαρμογές της ποσοτικής θεωρίας της Πληροφορίας».

Γι’ αυτό δεν είναι έκπληξη η διαπραγμάτευση του προβλήματος ως προς το αν το Διαδίκτυο είναι συνονθύλευμα ή σύστημα και αυτό γίνεται με γόνιμο και ενδιαφέροντα τρόπο, καθόλου φιλολογικό. Αναλύει την έννοια του αρχετύπου, που έχει συλλογικό χαρακτήρα και είναι αρχέγονη, κεντρική εικόνα του ομαδικού βίου, και την κάνει πιο συγκεκριμένη με το παράδειγμα του βασικότερου από τα αρχέτυπα, του αρχετύπου της ολότητας. Και αυτό, κατά τον συγγραφέα, γίνεται αντικειμενικός παράγοντας που επιβάλλεται στο άτομο, ανεξάρτητα από το ίδιο. Οπότε στη συνέχεια έρχεται ο προβληματισμός του κατά πόσο το Διαδίκτυο ανταποκρίνεται στο πρότυπο της ολότητας, αν δηλαδή παραμένουμε στο συνονθύλευμα και δεν περνάμε στην ολότητα.

Μέχρι να φθάσει σε αυτόν τον κορυφαίο προβληματισμό ο συγγραφέας έχει αναλύσει αρκετά άλλα θέματα, όπως είναι ο χαρακτήρας των κυβερνητικών συστημάτων, μια ενδιαφέρουσα αναφορά στον Νόρμπερτ Βίνερ (1894-1964), «το ευφυέστερο αγόρι του κόσμου» κατά τους «New York Times», όταν ήταν μόλις 14 ετών, στην αρνητική ανάδραση και στη Θεωρία των Συστημάτων.

Εκτός από τη διαπραγμάτευση των θεμάτων σχετικά με το Διαδίκτυο, ο συγγραφέας κάνει μια εξαιρετικά αναλυτική αναφορά στον όρο «virtual» και καταπιάνεται και με το θέμα της διδακτικής των Μαθηματικών σε συνδυασμό με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή.

Αν θα άξιζε να παραπονεθεί κάποιος αναγνώστης για κάτι σχετικά με το βιβλίο, αυτό είναι η έλλειψη αλφαβητικού καταλόγου θεμάτων και λέξεων (υπάρχει μόνο για τα πρόσωπα), ενώ αντίθετα είναι πολύ χρήσιμο το χρονολόγιο Κυβερνητικής που παρατίθεται στο τέλος.

Μια θεμελιώδη θέση του συγγραφέα σε σχέση με το περιεχόμενο του βιβλίου βρίσκει ο αναγνώστης ήδη στην πρώτη σελίδα, όπου υπάρχει η πρόταση: «Οποιος ισχυρίζεται ότι ενδιαφέρεται σοβαρά για τον σύγχρονο πολιτισμό δεν είναι δυνατόν να αγνοεί την υπόθεση της Κυβερνητικής».