Το μέλλον της Συρίας

Camit Valensi,Udi Dekel και Anat Kurz (επιμέλεια)
Syria – From a State to a Hybrid System
Εκδόσεις The Institute for National Security Studies (Τελ Αβίβ), Ιανουάριος 2018
σελ. 74

Η «Αραβική Ανοιξη» πριν από 6-7 χρόνια υπήρξε το τέλος της προσπάθειας εκσυγχρονισμού στις χώρες του Ισλάμ. Η επιστροφή στο αντιδραστικό θρήσκευμα κυριαρχεί έκτοτε στον αραβικό κόσμο. Στην Αίγυπτο η στρατιωτική δικτατορία ανέτρεψε το καθεστώς των Αδελφών Μουσουλμάνων, το πρώτο που προήλθε από ελεύθερες εκλογές. Στη Λιβύη μετά τη δολοφονία του Καντάφι επικρατεί το χάος, όπως και στη φατριαστική Υεμένη. Στη Συρία, με αυταρχικό σύστημα διακυβέρνησης που όμως κατάγεται από το δυτικοπρεπές Μπάαθ, οι αντίπαλοι Σουνίτες της αλαουιτικής μειοψηφίας των Ασαντ, κατάφεραν με την πρωτοκαθεδρία της πιο βάρβαρης τυραννίας που γνώρισε τον τελευταίο αιώνα η Μέση Ανατολή, το Χαλιφάτο (ISIS), να μετατρέψουν μεγάλο μέρος των αστικών κέντρων σε σωρό ερειπίων. Η χώρα μετράει 300.000 νεκρούς και πάνω από πέντε εκατομμύρια πρόσφυγες.

Οι παράφρονες πολεμιστές του ιερού πολέμου αντλούν προσωπικό από δυτικές χώρες, την Τσετσενία, την Ασία και τους ορφανούς του Σαντάμ Χουσεΐν. Η βοήθεια στο Χαλιφάτο ήρθε από τη Σαουδική Αραβία και αρχικά την Τουρκία. Οσο οι δυτικές δυνάμεις οργάνωναν την αντεπίθεση κατά του Χαλιφάτου με την ανακατάληψη της Μοσούλης στο Ιράκ και της Ράκα στη Συρία, η Σαουδική Αραβία και η Τουρκία αποτραβήχτηκαν διακριτικά από την υποστήριξη του ISIS. Η Τουρκία μάλιστα τιμωρήθηκε για τη στροφή αυτή με τρομοκρατικά χτυπήματα από τους πρώην συμμάχους της.

Πρωταγωνιστές στον πόλεμο κατά του Χαλιφάτου υπήρξαν οι Κούρδοι και οι Ιρανοί. Οι Αμερικανοί προσέφεραν την κάλυψη από τον αέρα, αλλά οι πόλεμοι κερδίζονται στο έδαφος. Οταν η Τουρκία άρχισε τον Φεβρουάριο να βομβαρδίζει την κουρδική πόλη Αφρίν στα σύνορά της με τη Συρία, οι κούρδοι μαχητές εγκατέλειψαν τους Αμερικανούς στη Ράκα, έπαψαν να κυνηγούν τους ισλαμιστές και έσπευσαν να επιστρέψουν στην πολιορκημένη πατρίδα τους. Μολονότι οι Τούρκοι διαθέτουν την υπεροχή στον αέρα και, προς το παρόν τουλάχιστον, την ανοχή των Αμερικανών, οι Κούρδοι είναι εμπειροπόλεμοι και μάχονται σκληρά. Ο κ. Ερντογάν κινδυνεύει να εμπλακεί σε αιματηρό πόλεμο που θα του κοστίσει το γόητρό του και ίσως τη θέση του καθώς πλησιάζουν οι τουρκικές εκλογές.

Ποιο είναι όμως το μέλλον της Συρίας κατά τους συγγραφείς της καίριας αυτής ανάλυσης; Τέσσερα σενάρια διαγράφονται: 1) Kατίσχυση του αλαουιτικού καθεστώτος Ασαντ, που φαίνεται μάλλον απίθανο να γίνει δεκτή από τους αντίπαλους Σουνίτες, οι οποίοι αποτελούν το 60% του πληθυσμού της χώρας, έναντι του 12% των Αλαουιτών.

Βεβαίως ο Ασαντ απολαμβάνει την αεροπορική κάλυψη των Ρώσων, οι οποίοι κατάφεραν να μετατρέψουν την προέλαση των Σουνιτών σε επικράτηση του Ασαντ. Οι Αμερικανοί στοχοποίησαν από τον αέρα τούς μαχητές του Χαλιφάτου, αλλά χωρίς τη συνδρομή των Κούρδων στο έδαφος η επιτυχία τους μπορεί να αποδειχθεί πρόωρη. Γενικά η θέση της κυβέρνησης Τραμπ είναι γεμάτη παλινωδίες και η αβεβαιότητα έναντι των Τούρκων ασφαλώς τους ενθαρρύνει να εμπλακούν σε νέες περιπέτειες. 2) Επικράτηση των Σουνιτών δεν φαίνεται πλέον πιθανή μετά τη ρωσική παρέμβαση (έναντι ελλιμενισμού στο λιμάνι της Ταρτούς) και την ήττα του Χαλιφάτου με αμερικανική βοήθεια.

Ολοι οι γείτονες της Συρίας θα προτιμούσαν ένα καθεστώς Σούνι, όμως είναι πλέον αργά για μια τέτοια πιθανότητα. Οι Κούρδοι προς το παρόν ενισχύονται από τον Ασαντ παρά τη θρησκευτική τους διαφορά με αυτόν. 3) Ομοσπονδιακό αποκεντρωμένο σύστημα που ίσως προσιδιάζει στην πραγματικότητα που επικρατεί στο πεδίο. Ο Ασαντ στη Δυτική Συρία, οι Κούρδοι ως αυτόνομη περιοχή στον Βορρά και οι υπόλοιποι Σούνι να μοιράζονται την Ανατολική Συρία. 4) Οι αυτόνομες διοικητικές μονάδες θα προκύψουν από τη συνέχιση των εχθροπραξιών. Η Συρία θα χωριστεί έτσι σε πέντε αυτόνομες περιοχές (Δαμασκός, Κούρδοι, μετριοπαθείς Σούνι, ακραίοι ισλαμιστές και οι μειονότητες χριστιανών, Δρούζων και άλλων) οι οποίες θα προστατεύονται από τους Αλαουίτες του Ασαντ. Στην περίπτωση αυτή η Συρία θα γνωρίσει εξωτερικούς εγγυητές: Ιρανούς, Τούρκους, Ισραηλινούς και Ρώσους. Το Ισραήλ θα εξασφαλίσει τα υψίπεδα του Γκολάν από συριακές αμφισβητήσεις και θα φροντίσει να εξαφανίσει (αν μπορέσει) τους συμμάχους του Ασαντ στον Λίβανο, τη «Χεζμπολάχ», οι οποίοι υπήρξαν αντίπαλοι των ισραηλινών δυνάμεων κατοχής.

Οι Αμερικανοί του Τραμπ και ο νέος υπουργός εξωτερικών Μάικ Πόμπεο θα συνεχίσουν την εχθρική πολιτική τους εναντίον του Ιράν, ενώ θα θεωρούν τη Σαουδική Αραβία σύμμαχο και φίλη. Στο πεδίο της αναμέτρησης Σούνι και Σία, οι πρώτοι έχουν ισχυρούς συμμάχους: ΗΠΑ και Ισραήλ.

Ως τώρα, ο μεγάλος κερδισμένος από τις ξένες δυνάμεις είναι η Ρωσία και η περισσότερο μονιμοποιημένη στα πεδία του ανταγωνισμού. Χάρη στον ανίδεο Τραμπ η Σαουδική Αραβία γλίτωσε τα χειρότερα, ενώ η Τουρκία προβαίνει σε μέγιστο πολεμικό εγχείρημα που θα της κοστίσει ακριβά.

Η παρουσία ιρανικών δυνάμεων στη Συρία αποτελεί πονοκέφαλο για το Ισραήλ. Ο πρωθυπουργός Νετανιάχου δήλωσε στις 23 Οκτωβρίου 2017 στη Βουλή (Knesset) ότι πρόκειται για τη σημαντικότερη πρόκληση στην ασφάλεια της χώρας του. Είναι άραγε μια δήλωση υπερβολής ή εντάσσεται στην ενορχηστρωμένη επίθεση Ισραήλ – Σαουδικής Αραβίας κατά της διείσδυσης των Ιρανών στην περιοχή του αραβικού κόσμου;

Η βοήθεια, εξάλλου, των ιρανικών δυνάμεων στην πλειοψηφούσα σιιτική πολιτική εξουσία του Ιράκ υπήρξε αποφασιστικής σημασίας για την εκδίωξη του Χαλιφάτου από τη Μοσούλη. Οι Αμερικανοί, παρά τον αντιιρανικό φανατισμό του Τραμπ, αντιλαμβάνονται ότι χρειάζονται συμμάχους στην προσπάθειά τους να διώξουν τους οπαδούς του Χαλιφάτου από τη Συρία και το Ιράκ. Οι Ιρανοί με την απαρχαιωμένη Αεροπορία τους γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν μια αεροπορική σύγκρουση με το Ισραήλ. Εχουν άλλωστε ήδη χάσει έναν στρατηγό τους στα υψίπεδα του Γκολάν που βρίσκονται υπό ισραηλινή κατοχή. Αποφεύγουν συνεπώς την αναμέτρηση με τον τεχνολογικά υπέρτερο ισραηλινό στρατό, όμως εξακολουθούν να τροφοδοτούν τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο με σύγχρονα οπλικά συστήματα. Καθώς η παραμονή των Ιρανών στη Συρία εξασφαλίζεται από τη συνέχιση του πολέμου, η κατάληξή του αποτελεί μεγάλο κίνητρο για τους ανασφαλείς περιοίκους.

Το καλά ενημερωμένο Ινστιτούτο Εθνικής Ασφάλειας του Ισραήλ διατηρεί φόβους για την επιτυχία του Ιράν στον κόσμο των αράβων Σιιτών και αυτό είναι φυσικό. Ασφαλώς ούτε οι Ιρανοί περιμένουν από τους ισραηλινούς επαίνους για τις επιτυχίες τους έναντι των φανατικών Σούνι. Ομως για τους εταίρους της ΕΕ που προσεγγίζουν το μετριοπαθές πλέον πολιτικό καθεστώς του Ιράν με περισσότερη εμπιστοσύνη, η εχθρότητα του Τραμπ είναι ανεξήγητη. Πρόκειται αντίθετα για ισλαμική εξέλιξη, ίσως τη μόνη στη Μέση Ανατολή που υπόσχεται κάποιον περιορισμό των φανατικών που δολοφονούν ακόμα Ευρωπαίους.

Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ.