Φίλιπ Κερ: ο ντετέκτιβ της Ιστορίας

Ο Φίλιπ Κερ, ο οποίος απεβίωσε προσφάτως από καρκίνο, είχε γεννηθεί στο Εδιμβούργο το 1956. Σπούδασε νομικά και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μπέρμιγχαμ και εργάστηκε ως κειμενογράφος στη διαφήμιση και αρθρογράφος σε εφημερίδες (The Sunday Times, Evening Standard, New Statesman). Το 1989 εκδόθηκε το πρώτο του αστυνομικό μυθιστόρημα, το Οι βιολέτες του Μάρτη, με ήρωα τον Μπέρνι Γκούντερ, έναν πρώην αστυνομικό που εργάζεται ως ιδιωτικός ντετέκτιβ. Η ιστορία διαδραματίζεται στο Βερολίνο το 1936, λίγο πριν από τη διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων, καθώς ο Χίτλερ καταστρώνει σχέδια για την κατάκτηση της Ευρώπης. Οι μυστικές υπηρεσίες των ναζί έχουν αναλάβει την εκκαθάριση του πληθυσμού από τα ύποπτα στοιχεία και ο αντισημιτισμός πλήττει την κοινωνία, που βρίσκεται σε κατάσταση φόβου και θλίψης.

Τον επόμενο χρόνο εκδόθηκε Ο χλομός εγκληματίας με χώρο δράσης το Βερολίνο του 1938. Ο Γκούντερ συνεργάζεται με την αστυνομία για την εξιχνίαση μιας σειράς εγκλημάτων με θύματα νέες κοπέλες και παράλληλα αναλαμβάνει την υπόθεση εκβιασμού που αφορά τον ομοφυλόφιλο γιο μιας εκδότριας. Το 1991 εκδόθηκε το Γερμανικό ρέκβιεμ, που διαδραματίζεται στο Βερολίνο το 1947 (τα τρία μυθιστορήματα αποτελούν μια Τριλογία), όταν η Γερμανία μετράει τις πληγές του πολέμου.

Ο Κερ έγραψε και άλλα βιβλία για ενηλίκους, εφήβους και παιδιά, εγκαταλείποντας τον ήρωά του, ωστόσο τα μυθιστορήματα με τον Γκούντερ ήταν τόσο δημοφιλή που αναγκάστηκε να τον επαναφέρει στην ενεργό δράση. Στο μυθιστόρημα Μοιραία Πράγα, ο ήρωας δρα στην Πράγα, τον Ιούνιο του 1942, μετά από τη δολοφονία του Ράινχαρντ Χάιντριχ, του «δημίου» της πόλης. Το βασικό θέμα του συγγραφέα είναι οι διώξεις κατά των Εβραίων, οι οποίοι αντιμετωπίζονταν ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας και πριν από την εμφάνιση του Εθνικοσοσιαλισμού. Τα πάθη των Εβραίων τα περιγράφει και σε άλλα βιβλία. Θα έλεγε κανείς πως έχει μια μόνιμη εμμονή με τους Γερμανούς και τη νοοτροπία τους. Αλλο θέμα που θίγει είναι η ομοφυλοφιλία. Οι ναζί δεν ανέχονταν στις τάξεις τους ομοφυλόφιλους. Θυμίζουμε πως ο Ερνστ Ρεμ, ηγέτης των ταγμάτων εφόδου, ομοφυλόφιλος ναζί, εκτελέστηκε κατά διαταγή του Χίτλερ, μαζί με άλλους συντρόφους του, την 1η Ιουλίου του 1934, τη Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών.

Το μυθιστόρημα Η άλλη πλευρά της σιωπής είναι ένα ακόμα βιβλίο για τους ναζί, τη Γερμανία και τους Γερμανούς, που θεωρούν τον εαυτό τους «εκλεκτό λαό». Αυτή τη φορά η δράση εκτυλίσσεται το 1956, στη Γαλλική Ριβιέρα, όπου διαμένει ο γηραιός Σόμερσετ Μομ, ο σημαντικότερος άγγλος συγγραφέας της εποχής. Βρισκόμαστε στην καρδιά του Ψυχρού Πολέμου και ο Γκούντερ κάνει παρέα με τον Μομ, τον οποίο εκβιάζει ένας πρώην λοχαγός στις υπηρεσίες ασφαλείας των ναζί.

Εδώ ο συγγραφέας αναφέρεται στον σκοτεινό κόσμο των μυστικών υπηρεσιών, κυρίως της Βρετανίας και της Σοβιετικής Ενωσης, καθώς και στην αντιπαλότητα των κατασκόπων. Πρόθεσή του είναι να μιλήσει κατά των πολέμων και κατά των ολοκληρωτικών καθεστώτων, ιδίως κατά του ναζισμού και του σταλινισμού. Θυμίζουμε πως επί χρόνια περιώνυμοι άγγλοι πράκτορες εργάζονταν για λογαριασμό της Σοβιετικής Ενωσης. Σε αυτό, ο Κερ χρησιμοποιεί ως βασικό θέμα τις ιδιάζουσες σεξουαλικές προτιμήσεις του Μομ, ο οποίος δεν έκρυβε την ομοφυλοφιλία του.

Τα τελευταία χρόνια ο Φίλιπ Κερ έγραψε μυθιστορήματα με θέμα το ποδόσφαιρο και ήρωα τον Σκοτ Μάνσον, προπονητή της αγγλικής ποδοσφαιρικής ομάδας Λόντον Σίτι. Στο μυθιστόρημα Το χέρι του Θεού η δράση τοποθετείται στην Αθήνα, όταν η ομάδα ετοιμάζεται να αγωνιστεί εναντίον του Ολυμπιακού στο γήπεδο «Καραϊσκάκης» για το Τσάμπιονς Λιγκ.

Γενικά, ο Κερ έγραψε τα αστυνομικά του μυθιστορήματα στηριγμένος στην Ιστορία. Χρησιμοποιώντας ιστορικά εγχειρίδια και μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν στη Γερμανία τις ταραγμένες εποχές, κατόρθωσε να αναπλάσει τη ζωή στο Βερολίνο. Τοποθετώντας στις ιστορίες του πραγματικά πρόσωπα δίπλα στους φανταστικούς ήρωες, όπως τον Γκέμπελς ή τον ναύαρχο Φον Κανάρις, έδωσε μεγάλη αληθοφάνεια στα δρώμενα. Διότι ήθελε να αφηγηθεί ιστορίες με κοινωνικό και πολιτικό περιεχόμενο. Σε μια συνέντευξη που έδωσε στον Μάκη Προβατά και δημοσιεύθηκε στο «Βήμα» στις 4 Νοεμβρίου 2013 είπε: «Δεν είμαι αστυνομικός συγγραφέας. Πιστεύω πως είμαι πολιτικός συγγραφέας». Ισως δεν είναι περίεργο που η σύζυγός του, η Τζέιν Θάιν, δημοσιογράφος και ραδιοφωνική παραγωγός, έχει γράψει ανάλογα μυθιστορήματα που διαδραματίζονται στο Βερολίνο του Χίτλερ με ήρωες αστυνομικούς και πράκτορες μυστικών υπηρεσιών, όπου εμφανίζονται και πραγματικά πρόσωπα, όπως η Μάγκντα Γκέμπελς, γυναίκα του υπουργού Προπαγάνδας του Τρίτου Ράιχ (από τον Κέδρο κυκλοφορούν τα βιβλία της Μαύρα ρόδα και Ανθη του χειμώνα).

Οπως κάθε καλός σύγχρονος ευρωπαίος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων, ο Φίλιπ Κερ δεν ενδιαφερόταν να ψυχαγωγήσει απλώς τον αναγνώστη, δίνοντάς του να λύσει αινίγματα και σταυρόλεξα, κάτι που έκανε η Αγκαθα Κρίστι, την οποία θαύμαζε. Στις ιστορίες του είναι εμφανής η αφηγηματική δεξιοτεχνία, ενώ συχνά εντοπίζουμε και χιούμορ καλής ποιότητας.

Κυρίως όμως επεδίωκε να τον προβληματίσει και να προκαλέσει σκέψεις πάνω σε ποικίλα κοινωνικά θέματα. Είχε έρθει και στην Ελλάδα και βίωσε τις συνέπειες της κρίσης. Είπε στην προαναφερθείσα συνέντευξή του στο «Βήμα»: «Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι έχουν παρασυρθεί και βλέπουν την κρίση στην Ελλάδα από την οπτική της Γερμανίας, λόγω του ότι οι Γερμανοί είναι οι ισχυροί στην Ευρώπη και αυτοί βάζουν τα λεφτά. Η πραγματικότητα είναι ότι οι Ελληνες απέτυχαν επί πολλά χρόνια να συνειδητοποιήσουν πως είχαν κακή και σπάταλη διακυβέρνηση και αυτό αναπόφευκτα θα οδηγούσε στη χρεοκοπία. Αυτό όμως έχει συμβεί σχεδόν με όλες τις χώρες του κόσμου σε κάποια περίοδο».

Η απώλεια του Φίλιπ Κερ στερεί από τους φανατικούς αναγνώστες του τη συνέχεια των ευφάνταστων περιπετειών ενός μοναχικού και ηθικού αστυνομικού, εχθρού του ναζισμού και της ανελευθερίας. Τα τελευταία βιβλία του με τον Μπέρνι Γκούντερ είναι τα Prussian Blue και Greek Bearing Gifts, ενώ προτού πεθάνει ολοκλήρωσε το 14ο μυθιστόρημα με αυτόν, το Metropolis. Σε κάθε περίπτωση, ο Γκούντερ έχει πάρει μια αξιοζήλευτη θέση ανάμεσα στους σημαντικότερους ήρωες της σύγχρονης αστυνομικής λογοτεχνίας.

Επιλογές από τα βιβλία του

Το ψοφίμι, μετάφραση Δημήτρης Κωνσταντίνου, Ολκός, 1995
Γκριντάιρον, μετάφραση Ανδρέας Αποστολίδης, Ψυχογιός, 1996
Στην κορφή του κόσμου, μετάφραση Ρόζα-Μαρία Τραϊκόγλου, Ψυχογιός, 1999
Οι βιολέτες του Μάρτη, μετάφραση Αντώνης Καλοκύρης, Κέδρος, 2003
Ο χλομός εγκληματίας, μετάφραση Ντενίζ Ρώντα, Κέδρος, 2003
Γερμανικό ρέκβιεμ, μετάφραση Ντενίζ Ρώντα, Κέδρος, 2003
Μοιραία Πράγα, μετάφραση Δημήτρης Αθηνάκης, Κέδρος, 2013
Ανθρωπος χωρίς ανάσα, μετάφραση Ανδρέας Αποστολίδης, Κέδρος, 2014
Φλόγα που σιγοκαίει, μετάφραση Γιώργος Κυριαζής, Κέδρος, 2015
Φιλοσοφικά εγκλήματα, μετάφραση Ιλάειρα Διονυσοπούλου, Κέδρος, 2015
Τα άλογα του χειμώνα, μετάφραση Αντώνης Καλοκύρης, Μεταίχμιο, 2015
Η γυναίκα από το Ζάγκρεμπ, μετάφραση Ιλάειρα Διονυσοπούλου, Κέδρος, 2015
Το χέρι του Θεού, μετάφραση Γιώργος Μαραγκός, Κέδρος, 2016
Ξαφνικός θάνατος, μετάφραση Γιώργος Μαραγκός, Κέδρος, 2016
Αν οι νεκροί δεν ανασταίνονται, μετάφραση Γιώργος Μαραγκός, Κέδρος, 2016
Η άλλη πλευρά της σιωπής, μετάφραση Γιώργος Μαραγκός, Κέδρος, 2017