Η σύνθεση στη μουσική αλλά και γενικότερα στη ζωή δεν είναι από τις πιο εύκολες δράσεις. Απαιτεί προσήλωση και αγάπη. Και φυσικά κόπο και ενίοτε πόνο. Πολύ περισσότερο δε όταν ως συνθέτρια καταπιάνεσαι με έργα τα οποία δεν θεωρούνται mainstream. Η Πηγή Λυκούδη από τις συνεπείς συνθέτριες της ελληνικής μουσικής έχει κατορθώσει σε όλη της την διαδρομή να παρουσιάσει το προσωπικό της αποτύπωμα μέσα από τα έργα της.
Όπως για παράδειγμα συμβαίνει και με τη νέα της δισκογραφική δουλειά «Ο πόνος όλου του κόσμου» (εκδόσεις Μετρονόμος) όπου περιλαμβάνονται εννέα μελοποιημένα ποιήματα του άγνωστου στο ευρύ κοινό Ρωμανιώτη ποιητή Γιωσέφ Ελιγιά (1901-1931) καθώς και η μουσική προσέγγισή της σε ένα από τα ποιήματα ορόσημα του εικοστού αιώνα, τη «Φούγκα του θανάτου» του γερμανόφωνου Ρουμάνου Πάουλ Τσέλαν (1920-1950).
Στη συνένευξή της στο vima.gr η Πηγή Λυκούδη, μιλάει για αυτό το νέο της εγχείρημα, τη σχέση της με την μουσική, τα επόμενά της σχέδια.
Ποια ήταν η αιτία και η αφορμή για την συγκεκριμένη παραγωγή;
«Θα γυρίσουμε πίσω στον Ιούνιο του 2013, όπου δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από τον πρόεδρο των Ηπειρωτών Βελγίου, κ. Γιάννη Παπαδόπουλου, ο οποίος μου ζήτησε να κάνουμε ένα αφιέρωμα για τα 70 χρόνια από το ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων Ρωμανιωτών της Ηπείρου σε συνεργασία με το Centre Communautaire Laïc Juif de Brussel.
Οι Ρωμανιώτες αποτελούν το παλαιότερο εβραϊκό στοιχείο στη Μεσόγειο. Έχουν ιστορία μεγαλύτερη των δύο χιλιάδων ετών. Το 513 π.Χ. μεταφέρονται από τον Δαρείο στη Θράκη ως δούλοι στον πόλεμό του κατά των Σκυθών, και το 480 από τον Ξέρξη με την ίδια ιδιότητα κατά τον ΙΙ περσικό πόλεμο.
Στον Ελλαδικό χώρο μετοίκησαν την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και δημιούργησαν κοινότητες στα Γιάννενα, την Βέροια, τον Βόλο, την Χαλκίδα, την Κόρινθο και σε διάφορα νησιά. Οι κοινότητες αυτές θεωρούνται οι αρχαιότερες της Ευρώπης.
Δέχτηκα την πρόταση με μεγάλο ενδιαφέρον, σαν πρόκληση στα σημεία των καιρών. Έτσι άρχισα να ψάχνω το υλικό μου. Η συνάντησή μου με την ποίηση του Γιωσέφ Ελιγιά και του Paul Celan ήταν καθηλωτική. Με έκανε να μελετήσω βαθύτερα τι συνέβη σε αυτήν την τόσο μαύρη σελίδα της Ιστορίας, το Ολοκαύτωμα.
Aμέσως μετά αισθάνθηκα την ανάγκη να δημιουργήσω ένα μουσικό έργο, το οποίο να λειτουργήσει προσθετικά στο “Δεν ξεχνώ’’ των αποτρόπαιων γεγονότων, τα οποία φυσικά δεν πρέπει ποτέ να λησμονηθούν.
Στις 12 Μαρτίου 2014 έγινε η avant premiere της παράστασης με τίτλο «Ας τραγουδήσουμε και πάλι» στην Galerie δημιουργών στην Κηφισιά και στις 19 Μαρτίου στην αίθουσα Auditorium Jacob Salik de l’Espace Yitzhak Rabin στις Βρυξέλες. Το έργο ερμηνεύσαν η Γεωργία Βεληβασάκη και ο Πάνος Λαμπρίδης. Ανάμεσα σε αυτό το κοινό ήταν και ο άνθρωπος, ο οποίος δύο χρόνια μετά αποφάσισε να στηρίξει αμέριστα την καταγραφή του συγκεκριμένου έργου.»
Ποιος ήταν και πώς φθάσατε στην έκδοση του βιβλίου – cd;
«Ο Νώε Γιουσουρούμ. Εξαιτίας του υπάρχει σήμερα αυτό βιβλίο – c.d μεταφρασμένο σε τρεις γλώσσες με τίτλο «Ο πόνος όλου του κόσμου» από τις εκδόσεις Μετρονόμος. Περιέχει τον κύκλο 9 τραγουδιών σε ποίηση Γιωσέφ Ελιγιά που μελοποιείται για πρώτη φορά και την «Φούγκα θανάτου» του Paul Celan ( μετάφραση Ιωάννα Αβραμίδου). Οι ερμηνείες της Νένας Βενετσάνου και του Γρηγόρη Βαλτινού υπογραμμίζουν με μοναδικό τρόπο τα νοήματα των δύο μεγάλων ποιητών καθώς και την πρόθεση της μουσικής να τονίσει την δύναμη και λυρικότητα αυτού του έργου .Η αιτία λοιπόν και η αφορμή της συγκεκριμένης παραγωγής ήταν μία αρμονική συρραφή συγκυριών, που ξεκίνησαν το 2013 και ολοκληρώθηκαν το 2017.»
Ποιο είναι το μήνυμα – όχι μόνο μουσικό – που θέλετε να περάσετε προς τους ακροατές;
« ΄΄ Ο Πόνος όλου του κόσμου’’ πέρα από την μουσική του διάσταση, η οποία θα κριθεί από τον χρόνο και από αυτούς με τους οποίους θα συνομιλήσει, θα ήθελα αν είναι δυνατόν, να λειτουργήσει στην συνείδηση των ακροατών και ως καταγγελία ενάντια στη βία, το ρατσισμό και τη βαρβαρότητα. Μια αντίδραση δηλαδή, ενάντια στην απαξίωση των θεσμών, της ανθρώπινης υπόστασης, την υποβάθμιση ιστορικών γεγονότων και πράξεων μαζικής εκτεταμένης βίας, που έχουν χαρακτηριστεί ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.»
Πιστεύετε ότι αναλόγου ύφους και ήθους εργασίες ενδιαφέρουν το κοινό ή απευθύνονται σε μια κλειστή ομάδα φιλόμουσων – φιλότεχνων;
«Αυτή η ερώτηση με προβληματίζει, διότι διαχωρίζει τους ακροατές. Είναι κάτι στο οποίο δεν πιστεύω. Για όλα υπάρχουν στιγμές. Είναι θέμα εκπαίδευσης. Η ερώτηση αυτή κρύβει κυρίως, την πρόθεση του συστήματος για το προς πια κατεύθυνση θέλει να «μορφώνει»- «εκπαιδεύει» τον κόσμο. Είναι κάτι που κανείς δεν μπορεί να ξεπεράσει εάν το σύστημα δεν σταματήσει να στοχεύει στην δημιουργία μίας συγκεκριμένης «κουλτούρας» των ακροατών γιατί αυτό βολεύει. Ας αφήσει να ακουστεί αυτή η δουλειά, καθώς και άλλες σημαντικές δουλειές συναδέλφων και μετά ας καταγραφεί το που ανήκουν και ποιοι το ακούν και το επιλέγουν.»
Γιατί πιστεύετε ό,τι συμβαίνει αυτό;
«Πιστεύω πως το φοβούνται, γιατί θα χαλάσει η συνταγή ότι ΄΄ο κόσμος δεν έχει την παιδεία να το ακούσει και να καταλάβει΄΄. Η αληθινή Τέχνη ευτυχώς, απευθύνεται πρωτίστως στους ακλόνητους νόμους και τις αισθήσεις της ψυχής. Δεν έχει να κάνει με το ποσοστό γνώσεων αλλά με τον βαθμό της εσωτερικής μας ελευθερίας. Αυτό δεν γνωρίζει κανείς για κανένα σε τι βαθμό μπορεί να βρίσκεται η ελευθερία μέσα του. Είναι πολύ ιδιαίτερη στιγμή…Είναι κάτι σαν τον έρωτα. Πιστεύω λοιπόν πως το έργο αυτό απευθύνεται σε κάθε άνθρωπο, που σέβεται τον εαυτό του και παλεύει να τα βγάλει πέρα στην ζωή. Από όσο γνωρίζω το ποσοστό αυτό του κόσμου που παλεύει καθημερινά, είναι πολύ μεγάλο…»
Πρέπει να μελοποιείται η ποίηση ή δεν έχουμε ουσιαστικά τέτοιο «δικαίωμα», αφού ένα ποίημα δεν έχει γραφτεί πρωτογενώς για κάτι τέτοιο;
«Η ποίηση που επιτρέπει την σχέση της με την μουσική, πιστεύω πως αφήνει στοιχεία ικανά να το αντιληφθείς. Σχεδόν σε καλεί. Εκεί βρίσκεται κατά την άποψη μου ένα από τα μεγάλα χαρίσματα που πρέπει να έχει ένας συνθέτης. Την διάκριση και την διάθεση να αφουγκραστεί την μουσική που κρύβει το ποίημα που έχει στα χέρια του.
…’’Η ποίηση μας απαλλάσσει απ’ το να είμαστε δέσμιοι τυχαίων γεγονότων. Δημιουργεί μίαν άλλη ύπαρξη μέσα στην ύπαρξή μας. Όπου υπάρχει η ποίηση εκεί και ο Θεός. Την ομορφιά εστιάζει. Επιτυγχάνει να συμβιούν η αγαλλίαση και ο τρόμος, η θλίψη και η ηδονή, η αδιάκοπη μεταβολή και η αιωνιότητα.
Η ποίηση αφαιρεί απ’ τα πράματα το πέπλο της συνήθειας, καθιστά ορατή την αθέατη όψη του κόσμου, χάρη στην επικράτειά της συνενώνονται όλα τα ασυμβίβαστα’’ γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης.
Στόχος της μουσικής, όταν ντύνει την ποίηση πρέπει να είναι η αποκάλυψη τούτης της κρυμμένης ομορφιάς, να μετατρέπει τις λέξεις σε ήχο. Έτσι να γεννιέται μια τρίτη τέχνη το τραγούδι με σκοπό να συντροφεύσει τον άνθρωπο… ανάγκη αδιαμφισβήτητη».
.
Πώς μπορούμε να ορίσουμε την καλή μουσική; (Αν μπορούμε να την ορίσουμε)
«Αν μπορούμε να ορίσουμε κάτι τέτοιο, μιας και θεωρώ πως είναι κάτι πολύ υποκειμενικό…θα έλεγα πως «καλή» είναι η μουσική, που μας αφυπνίζει και μας δίνει δύναμη και έμπνευση να συνεχίζουμε τον δρόμο που έχουμε έρθει να πορευτούμε».
Τι θα συμβουλεύατε έναν νέο άνθρωπο που θα ήθελε να ασχοληθεί με τη μουσική;
«Να φροντίσει να βάλει γέρα θεμέλια στην γνώσης του αντικειμένου του, να τολμά ό,τι η φαντασία του ψιθυρίζει και να ξέρει πως σε ότι αγαπάς οι ώρες που δίνεις δεν μετριούνται. Να΄ναι έτοιμος για το ταξίδι, που η ίδια η μουσική θα τον οδηγήσει, προσπαθώντας να έχει την καλύτερη επαφή με τον εαυτό του και την αλήθεια του. Μόνο έτσι μπορεί να γεννηθεί μία ενδιαφέρουσα διαδρομή και το τίμημα να το νιώθεις ως ευχή»
Κοιτώντας συνολικά την διαδρομή σας τι θα αφήνατε έξω;
«Τις στιγμές, που φοβήθηκα να τολμήσω πράγματα, θεωρώντας πως αυτό που σκεφτόμουν μπορεί να μην έχει σημασία.
Μετά από καιρό συνειδητοποίησα, πως εννοούσα σημασία για τους άλλους…τότε δεν το είχα ξεκαθαρίσει…Ναι αυτές τις στιγμές θα’ θελα να τις είχα αφήσει απ’ έξω»
Είναι δύσκολο για μία γυναίκα να είναι συνθέτης; Να «επιβάλει» τις απόψεις της;
«Η δημιουργία είναι γένους θηλυκού… δεν ξέρω αν αυτό από μόνο του λέει κάτι αλλά δεν νομίζω πως το χάρισμα της σύνθεσης έχει να κάνει με το φύλο. Πιστεύω πως μέχρι τώρα οι άντρες συνθέτες είχαν περισσότερο χώρο και χρόνο να ακολουθήσουν, πιο εύκολα έναν τέτοιο δρόμο. Αυτό που χρειάζεται να καταθέσεις ως δημιουργός, είναι απόλυτη προσήλωση, που πολλές φορές δεν μπορεί να συγχρονιστεί με άλλους ρόλους, που καλείται η γυναίκα να έχει, ίσως πιο επιτακτικά από έναν άντρα, όπως για παράδειγμα η δημιουργία οικογένειας. Αν οι όροι ήταν ίδιοι εξ’ αρχής πιστεύω πως η γυναικεία δημιουργία θα είχε πολλά σημαντικά καταγράψει. Αν καταφέρει μία γυναίκα και ακολουθήσει αυτό τον δρόμο, δηλαδή έχει την ψυχική δύναμη να ξεπερνά εμπόδια, δεν θεωρώ πως μπορεί να την σταματήσει κάτι στο να πει και να στηρίξει τις απόψεις της. Το να επιβάλλει είναι μία άλλη κατάσταση, που θέλει πολλή κουβέντα για τα ΄΄όρια΄΄ και την αναγκαιότητα που καλύπτει».
Τα επόμενά σας σχέδια;
«Τα επόμενα σχέδια μου είναι εστιασμένα στο να παρουσιαστεί το έργο εντός και εκτός Ελλάδας. Στις 9 Δεκεμβρίου είχα την χαρά να παρουσιαστεί στο Θέατρο του κολλεγίου Αθηνών το συμφωνικό μου έργο ΄΄Προσευχή΄΄ που συνέθεσα βασιζόμενη στην ορθόδοξη υμνολογία των Θεομητορικών και το σύνολο των Δεσποτικών και εορτών, διατηρώντας στο λιμπρέτο την Αλεξανδρινή γλώσσα, ενσωματώνοντας σε αυτό δύο ύμνους από την λαϊκή παράδοση της Μικράς Ασίας και της Κύπρου. Για τον ίδιο σκοπό, θα παρουσιάσουμε το έργο αυτό, στην Θεσσαλονίκη και στην Γενεύη. Στόχος μας επίσης είναι να παρουσιαστεί το έργο στην Κωνσταντινούπολη και ευχόμαστε να ευοδωθούν οι αρχικές θετικές συνεννοήσεις να ταξιδέψει το έργο στην Αμερική. Με την πεποίθηση ότι η Ελλάδα μπορεί να αναμετρηθεί προβάλλοντας τον πολιτισμό της και την δημιουργική οντότητα των ανθρώπων της αισθάνομαι ότι προσθέτω ένα λιθάρι με τις προσπάθειές μου να ταξιδέψει στο εξωτερικό μία ευρύτερη μουσική ενότητα με τίτλο «Μαχόμενος Ελληνικός Πολιτισμός», που περιλαμβάνει και τα άλλα δύο συμφωνικά έργα μου «Την δίψα στο Μυστρά» σε ποίηση Γ. Ρίτσου, το «Χαρά σε εσέ Χώρα Λευκή» σε ποίηση Κ. Παλαμά και την ενότητα τραγουδιών μου «Έλληνες ποιητές ταξιδεύουν με μουσική της Πηγής Λυκούδη».»
Σε αυτά τα εγχειρήματα υπάρχουν δυσκολίες;
«Θέλω να υπογραμμίσω πως μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες να ακουστούν σημαντικά έργα, είναι οι κλίκες, που πρέπει να αντιμετωπίσεις στους Δήμους, στους διάφορους φορείς, «κάποιους», που αυτοονομάζονται manager και κινούν με το κλείσιμο του ματιού δουλειές χωρίς καμία αξιοκρατική διαδικασία. Φαντάζει εξαιρετικής ευγένειας η περίπτωση να πάρεις μία αυτονόητη απάντηση. Όχι απαραίτητα θετική αλλά μία απάντηση, από τον όποιο υπεύθυνο κάθε φορά.Οι συνεπείς είναι μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού. Οι καιροί είναι δύσκολοι αλλά πιστεύω πως θα τα καταφέρουμε. Αυτός ο τόπος έχει πολύ ήλιο για να μας καταπιεί η σκοτεινή νοοτροπία».
Τι θέλετε να κρατήσουν οι ακροατές από το cd;
«Θα ήθελα να κρατήσουν την δημιουργική ματιά αυτού του έργου. Την δύναμη και την λυρικότητα του Λόγου του Γιωσέφ Ελιγιά και του Paul Celan, όπου μαζί με την ειλικρινή πρόθεση της μουσικής να φωτίσει αυτόν τον λόγο με οδήγησαν στην δημιουργία αυτού του έργου και εν τέλει μίας έκδοσης, με την οποία μέσω της μουσικής αφήνουν την ησυχία των βιβλίων για να έλθουν πιο κοντά στο κοινό, δύο μεγάλοι ποιητές, εκφραστές γεγονότων, που σχεδόν προφητικά ο ένας (Γιωσέφ Ελιγια), και βιωματικά ο άλλος (Πάουλ Τσέλαν) κατέγραψαν με εξαιρετικό τρόπο.»
Δηλαδή;
«Γεγονότα, που σημάδεψαν την ανθρωπότητα, ικανά να θέσουν ερωτηματικά για την φύση του ανθρώπου στα σκοτεινά δωμάτια του νου του. Ο Ρωμανιώτης Ελιγιά κοιτάει το θάνατο κατάματα, περήφανα και υπερβατικά. Ο τρόπος που αντιμετωπίζει το θάνατο στα ποιήματά του γίνεται τρόπος ζωής. Ο λόγος του, μας ξεδιψά, μας δίνει δύναμη να αντισταθούμε στο σκοτάδι…Έχει την δύναμη να κοιτά το σκοτάδι με τέτοιο τρόπο, που το φωτίζει και έτσι το αναιρεί… Προσωπικά υποκλίνομαι σε αυτήν την ανατροπή…»
Και στην Φούγκα;
«Στην «Φούγκα του θανάτου» ο Πάουλ Τσέλαν αναμετράται με την θηριωδία, τον πόνο και την απαξίωση του ανθρώπου. Ερχόμενη σε επαφή με αυτό το λογοτεχνικό αριστούργημα, αναγκάστηκα, να αναζητήσω την οριακή γραμμή, που μεταπηδά κανείς από τον χώρο της λογικής, στο παράλογο. Με έκανε να δω την ανάγκη του ανθρώπου, ακόμα και στο πιο ακραίο όριο του, να αναζητά την δικαιολογία αυτής της αποτρόπαιής πράξης, χωρίς αυτό βέβαια να την καθιστά επιτρεπτή. Πήρα πρωτόγνωρους δρόμους για να μπορέσω να καταλάβω και να αποδώσω με μουσική αυτό που ένιωσα».
Κλείνοντας τα μάτια σας ποιες είναι οι πρώτες εικόνες που έρχονται από την παιδική σας ηλικία ; (δεν είναι απαραίτητο να έχουν σχέση με τη μουσική)
«Είναι βράδυ λίγο μετά την αυγουστιάτικη πανσέληνο. Ένα κερί και ένα μολύβι κάτι προσπαθούν να πουν… Και ξαφνικά θυμάσαι την στρωματσάδα στην αυλή του παππού, στο χωριό που σου έδειχνε τα άστρα και σου ΄λεγε: ΄΄Καμάρι μου αυτό είναι η πούλια ,ο αυγερινός, η μικρή άρκτος ,να να εκεί η μεγάλη και πιο κάτω ο ποταμός΄΄. Εσύ – τα άκουγες πρώτη φορά και ρωτούσες… ρωτούσες… μέχρι να αποκοιμηθείς και εκείνος στα έδειχνε με περισσότερο πάθος. Όλος ο ουρανός γινόταν ένα παραμύθι που χωρούσε μόνο εσένα και το φεγγάρι σου…»
Τι σημαίνει για σας μουσική;
«Δρόμος, ατραπός για να νιώσεις το μεγαλείο της Ζωής»
Το CD – βιβλίο (εκδόσεις ΜΕΤΡΟΝΟΜΟΣ) πωλείται σε επιλεγμένα δισκοπωλεία και βιβλιοπωλεία σε όλη την Ελλάδα καθώς στο πωλητήριο του Μ.Μ Αθηνών και στην Galerie δημιουργών (τηλ.210-6251732)
