Η ασπιρίνη ξανανιώνει τα κύτταρα

Είναι ένα από τα «υπεραιωνόβια» φάρμακα και τα πιο γνωστά παγκοσμίως –ποιος δεν ξέρει την ασπιρίνη ή ποιος δεν έχει πάρει κάποια στιγμή αυτό το μη συνταγογραφούμενο αντιφλεγμονώδες και παυσίπονο φάρμακο; Και μπορεί να την ξέρουμε όλοι, ωστόσο είναι πολλά εκείνα που δεν ξέρουμε (και όχι μόνο εμείς, ακόμα και οι επιστήμονες) για τον μηχανισμό δράσης της ασπιρίνης, η οποία έχει κατά καιρούς συνδεθεί με πλήθος ευεργετικών ιδιοτήτων –όχι μόνο αναλγητικών και αντιφλεγμονωδών αλλά και αντικαρκινικών. Τώρα μια νέα μελέτη «τέκνο» της διεθνούς συνεργασίας ερευνητών του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ) στο Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας (ΙΤΕ) στην Κρήτη και συναδέλφων τους από το Πανεπιστήμιο Paris Descartes/Paris V στη Σορβόννη προσφέρει για πρώτη φορά πολύτιμη γνώση σχετικά με έναν άγνωστο ως σήμερα μηχανισμό δράσης του πασίγνωστου φαρμάκου –έναν μηχανισμό-«ασπίδα» ενάντια στη γήρανση των κυττάρων μας και στα όσα παθολογικά αυτή συνεπάγεται για το σώμα μας στο πέρασμα του χρόνου. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι το κύριο «συστατικό» του τόσο… οικείου χαπιού, το σαλικυλικό οξύ, προσομοιώνει τα ευεργετικά αποτελέσματα της περιορισμένης πρόσληψης θερμίδων για τον οργανισμό χωρίς όμως να απαιτείται η στέρηση τροφής –με άλλα λόγια προσφέρει τα καλά της… πείνας, και ένα από αυτά τα καλά, σύμφωνα με πλήθος επιστημονικών στοιχείων, είναι η μακροζωία, χωρίς την πείνα! Οι ειδικοί πίσω από τη νέα δημοσίευση η οποία έγινε πρόσφατα στην έγκριτη επιθεώρηση «Cell Reports» εκτιμούν ότι τα ευρήματά τους ανοίγουν τον δρόμο για καινούργια σκευάσματα ή «αναπροσαρμογή» των υπαρχόντων στις σωστές και ασφαλείς δοσολογίες, τα οποία πιθανώς στο μέλλον θα συμβάλλουν στο να ζούμε μια μακριά ζωή με υγεία στην υγειά του… σαλικυλικού.

Ας εισέλθουμε όμως για λίγο στα «άδυτα» των κυττάρων προκειμένου να κατανοήσουμε τον μηχανισμό δράσης της ασπιρίνης που έφεραν στο φως οι ερευνητές. «Οδηγός» μας σε αυτό το… εσωτερικό ταξίδι θα είναι ο δρ Νεκτάριος Ταβερναράκης, καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, πρόεδρος του ΙΤΕ και επικεφαλής του ελληνικού σκέλους της μελέτης (στην οποία συμμετείχε επίσης η δρ Μαρία Μαρκάκη), ενώ επικεφαλής του γαλλικού σκέλους ήταν ο ερευνητής κυτταρικής βιολογίας του Εθνικού Ινστιτούτου για την Υγεία και την Ιατρική Ερευνα της Γαλλίας (ΙNSERM) και καθηγητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Paris Descartes Γκουίντο Κρέμερ.

Οπως εξηγεί ο δρ Ταβερναράκης στο «Βήμα», «μέσα από τα πειράματά μας είδαμε ότι το σαλικυλικό οξύ καταστέλλει ένα ειδικό ένζυμο που ονομάζεται ακετυλοτρανσφεράση ΕΡ300 και το οποίο παίζει ρόλο-«κλειδί» στο να αντιλαμβάνονται τα κύτταρα ότι υπάρχει τροφή. Οταν το ένζυμο-«κλειδί» σταματήσει να είναι ενεργό, τότε το κύτταρο πεινά. Για να σωθεί λοιπόν από τη… λιμοκτονία και να επιβιώσει, θέτει σε λειτουργία το «backup plan» που είναι η διαδικασία της αυτοφαγίας». Τι σημαίνει «αυτοφαγία»; «Το κύτταρο αρχίζει να αυτοπέπτεται, να τρώει λίγο από τον εαυτό του, να αποικοδομεί συστατικά του όπως πρωτεΐνες, λιπίδια και άλλα μακρομόρια, καθώς και κατεστραμμένα ή περιττά δικά του οργανίδια σαν τα μιτοχόνδρια, τα «εργοστάσια» παραγωγής της ενέργειάς του, προκειμένου να τραφεί» περιγράφει ο καθηγητής.

Αυτός ο «αυτοκανιβαλισμός» αποτελεί βασική διαδικασία εξασφάλισης της επιβίωσης των κυττάρων. Θεωρείται μάλιστα ένας από τους σημαντικότερους μηχανισμούς αντιγήρανσης. Και αυτό διότι εξασφαλίζει την ανακύκλωση και τελικώς την ανανέωση των κυτταροπλασματικών συστατικών. Με απλά λόγια, η αυτοφαγία κάνει τα κύτταρα να ξανανιώνουν. Γι’ αυτό και οι επιστήμονες πιστεύουν ότι παρεμβάσεις που στοχεύουν στην επαγωγή της κυτταρικής αυτοφαγίας μπορούν να μειώσουν τη συχνότητα εμφάνισης νόσων που σχετίζονται με το γήρας και να χαρίσουν περισσότερη και καλύτερη ζωή. «Οι παρεμβάσεις αυτές μπορεί να είναι διατροφικές, μέσω της μείωσης πρόσληψης θερμίδων, συμπεριφορικές, όπως μέσω της σωματικής άσκησης, ή και φαρμακολογικές» σημειώνει ο κ. Ταβερναράκης.

Η ασπιρίνη λοιπόν επιτυγχάνει να δημιουργήσει μια τεχνητή κατάσταση «πείνας» του κυττάρου οδηγώντας το τελικώς στην αυτοφαγία, χωρίς να χρειάζεται κάποιος να πεινάσει στην κυριολεξία για να κάνει και τα κύτταρά του να πεινάσουν και να αναζωογονηθούν. «Αυτό το αποδείξαμε διεξάγοντας πειράματα τόσο σε νηματώδεις σκώληκες όσο και σε ποντίκια αλλά και σε καλλιέργειες ανθρώπινων κυττάρων με χρήση μικρών δόσεων ασπιρίνης της τάξεως των 10-50 mg. Είδαμε συγκεκριμένα ότι η ασπιρίνη μιμείται τα ευεργετικά αποτελέσματα της περιορισμένης πρόσληψης θερμίδων για τα κύτταρα. Ανακαλύψαμε επίσης ότι η ασπιρίνη ενεργοποιεί έναν ειδικό τύπο αυτοφαγίας, την καρδιοπροστατευτική μιτοφαγία, μέσω της οποίας απομακρύνονται επιλεκτικά τα μη λειτουργικά μιτοχόνδρια και αποφεύγεται το οξειδωτικό στρες που οδηγεί σε γήρανση» λέει ο πρόεδρος του ΙΤΕ.

«Να μην καταναλώνονται σαν καραμέλες»

Ποια θα μπορούσε να είναι η εφαρμογή στην πράξη των τόσο ενδιαφερόντων αυτών ευρημάτων; Πρέπει ο καθένας μας να αρχίσει να καταπίνει ασπιρίνες ωσάν (αντιγηραντικές) καραμέλες; Σε καμία περίπτωση, απαντά ο καθηγητής. «Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η ασπιρίνη, όπως όλα τα φάρμακα, μπορεί να έχει παρενέργειες. Είναι γνωστό ότι διαθέτει αντιπηκτικές ιδιότητες, γεγονός σημαντικό για ελεγχόμενη, πάντα υπό την καθοδήγηση γιατρού, χρήση της από καρδιοπαθείς, ωστόσο οι ιδιότητες αυτές μπορούν να οδηγήσουν ακόμα και σε θανατηφόρες αιμορραγίες ορισμένα επιρρεπή άτομα. Παράλληλα, τα υπάρχοντα δισκία ασπιρίνης δεν περιέχουν μόνο σαλικυλικό οξύ αλλά και άλλα έκδοχα».

Ετσι, κατά τον κ. Ταβερναράκη, δεν πρέπει η… πείνα μας για αντιγήρανση να μας οδηγήσει σε επικίνδυνες πρακτικές. «Πιθανώς στο μέλλον να εξελιχθεί ένα σκεύασμα που θα περιέχει αποκλειστικώς συστατικά που προσομοιάζουν την πείνα όπως το σαλικυλικό οξύ, θα διασπάται στο λεπτό έντερο και όχι στο στομάχι ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος γαστρορραγιών και θα χορηγείται σε χαμηλή δόση. Σχεδιάζονται τώρα από τους συνεργάτες μας στο Παρίσι τέτοιου είδους κλινικές δοκιμές αλλά και επιδημιολογικές μελέτες σε ανθρώπους – επιλέγονται άτομα που ήδη λαμβάνουν προληπτικώς σαλικυλικό οξύ για άλλους λόγους, όπως η προφύλαξη από τα καρδιακά επεισόδια – και θα αναμένουμε τα αποτελέσματα».