«Η μεγαλύτερη ανησυχία μου είναι μην καταπέσει η συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας για το Προσφυγικό» έχει δηλώσει επανειλημμένως ο μέχρι πρότινος υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας. Η συμφωνία αυτή –«κοινή δήλωση» είναι η επίσημη ονομασία της –υπογράφηκε ανάμεσα στην ΕΕ και στην Τουρκία πριν από δύο χρόνια, στις 18 Μαρτίου 2016, και δύο ημέρες αργότερα, σαν σήμερα, τέθηκε σε εφαρμογή. Εκτοτε οι κυβερνήσεις της ΕΕ πίνουν νερό στο όνομά της γιατί μείωσε τις ροές κατά 97% σε σχέση με το 2015, ενώ ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απειλεί από καιρού εις καιρόν ότι θα την καταπατήσει και θα ανοίξει «τις πόρτες» για να περάσουν μαζικά πρόσφυγες στην Ελλάδα.
Την ίδια απειλή επανέλαβε την Παρασκευή σε ομιλία του: «Φιλοξενούμε 3,5 εκατομμύρια πρόσφυγες από τη Συρία. Μας ικετεύσατε να μην ανοίξουμε τις πόρτες. Αν το κάνουμε δεν θα βρίσκετε τρύπα να κρυφτείτε» είπε. Την επομένη, σαν για να μας υπενθυμίσει ότι ορισμένα πράγματα δεν άλλαξαν με τη συμφωνία, σημειώθηκε νέο ναυάγιο στο Αγαθονήσι με θύματα τουλάχιστον 16 πρόσφυγες, ανάμεσά τους επτά παιδιά, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των πνιγμών προσφύγων στο Αιγαίο στους 500.
Η συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας προβλέπει ότι οι αιτούντες άσυλο που φθάνουν παράτυπα στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου μετά τις 20 Μαρτίου 2016 επιστρέφονται στην Τουρκία, με την προϋπόθεση ότι κρίνεται «ασφαλής τρίτη χώρα» για αυτούς (όπως συμβαίνει για τους περισσότερους, περιλαμβανομένων των Σύρων). Για τους Σύρους ειδικότερα ισχύει το εξής: για κάθε Σύρο που επιστρέφεται στην Τουρκία, ένας άλλος Σύρος επανεγκαθίσταται σε ένα κράτος-μέλος της ΕΕ δια της νόμιμης οδού. Η συμφωνία προβλέπει ότι όλοι όσοι φθάνουν παράνομα στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου πρέπει να παραμείνουν εκεί, και δεν μπορούν να μεταφερθούν στην ενδοχώρα (εκτός αν κριθούν ευάλωτοι ή είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι).
Στην πράξη όμως οι επιστροφές στην Τουρκία γίνονται με αργούς ρυθμούς. Μόνο 1.564 Σύροι επιστράφηκαν στην Τουρκία τη διετία 2016-2018 με βάση τη συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας ενώ άλλοι 600 Σύροι επεστράφησαν με βάση διμερή συμφωνία που έχει υπογραφεί ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Παράλληλα, στο ίδιο διάστημα 12.489 Σύροι επανεγκαταστάθηκαν νόμιμα στην ΕΕ από την Τουρκία, μοιρασμένοι στα κράτη-μέλη εκτός από πέντε που δεν δέχθηκαν να πάρουν κανέναν (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Βουλγαρία και Δανία).
Υπάρχει μια ανισορροπία ανάμεσα στις επιστροφές στην Τουρκία και τις επανεγκαταστάσεις Σύρων από την Τουρκία αλλά γι’ αυτό δεν φταίει η Αγκυρα. Ανάμεσα στις αιτίες της καθυστέρησης είναι η βραδύτητα στη διεκπεραίωση των αιτήσεων για άσυλο λόγω της υποστελέχωσης της Υπηρεσίας Ασύλου (οι εταίροι της Ελλάδας στην ΕΕ ποτέ δεν έστειλαν τους υπαλλήλους με τους οποίους θα ενισχυόταν η Υπηρεσία Ασύλου στα νησιά), το «κόλλημα» υποθέσεων στα Διοικητικά Δικαστήρια όπου όσοι Σύροι έχουν κριθεί ικανοί να επιστρέψουν στην Τουρκία μπορούν να αμφισβητήσουν την απόφαση αυτή, και η αδυναμία επίδοσης απορριπτικών αποφάσεων στο αίτημα ασύλου επειδή οι αιτούντες έχουν «εξαφανιστεί», είτε περνώντας παράνομα στην υπόλοιπη ΕΕ είτε παραμένοντας παράνομα στην Ελλάδα (με στόχο να περάσουν κάποτε στην υπόλοιπη ΕΕ).
Η συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας προβλέπει επίσης ότι η Τουρκία θα λάβει 6 δισ. ευρώ ως οικονομική βοήθεια για τους πρόσφυγες που φιλοξενεί στο έδαφός της. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έχουν ήδη εκταμιευθεί τα 3 δισ. –αν και η τουρκική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι έχει λάβει μόνο 1,85 δισ. από αυτά –και την περασμένη Τετάρτη έγινε διαθέσιμη και η δεύτερη δόση των 3 δισ. ευρώ. Τα χρήματα δεν δίνονται στην τουρκική κυβέρνηση αλλά απευθείας στα διάφορα προγράμματα για τους πρόσφυγες.
Η συμφωνία περιόρισε τις ροές, που είχαν κορυφωθεί όσο ήταν ανοιχτά τα σύνορα της «βαλκανικής διόδου» μέχρι τη Γερμανία, αλλά ακόμη και έτσι σχεδόν 29.000 αιτούντες άσυλο διέσχισαν το Αιγαίο το 2017 –οι 20.000 από αυτούς το δεύτερο μισό του έτους, όταν αυξήθηκαν αισθητά οι ροές σε σχέση με το πρώτο. Σύμφωνα με την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, από την αρχή του έτους μέχρι σήμερα περίπου 4.000 πρόσφυγες, κυρίως από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν, έχουν περάσει στα νησιά του Αιγαίου.
Ο αρχιτέκτονας της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας, ο Αυστριακός Γκέραλντ Κνάους, ιδρυτής θινκ τανκ όπως το ESI και το ECFR και με θητεία σε αποστολές του ΟΗΕ στα Βαλκάνια, πιστεύει ότι η συμφωνία «κινδυνεύει» να καταρρεύσει.
Ως αποτέλεσμα της συμφωνίας, δημιουργήθηκε μεγάλος συνωστισμός στη Λέσβο, στη Χίο και στη Σάμο, ο οποίος έχει αντιμετωπιστεί σε κάποιον βαθμό χάρη στις μεταφορές εκατοντάδων ευάλωτων στην ηπειρωτική Ελλάδα. Σήμερα η Λέσβος φιλοξενεί 7.336 πρόσφυγες (στη Μόρια διαμένουν 5.295 ενώ έχει χωρητικότητα 3.000 ατόμων), η Χίος φιλοξενεί 1.443 (στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης διαμένουν 1.205 ενώ έχει χωρητικότητα 1.014), η Σάμος 2.727 (στο ΚΥΤ διαμένουν 2.508 ενώ έχει χωρητικότητα 648 ατόμων). Μαζί με την Κω, τη Λέρο και τα υπόλοιπα νησιά, στο Αιγαίο φιλοξενούνται σήμερα συνολικά 13.426 πρόσφυγες.
Η συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας επικρίνεται έντονα από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ΜΚΟ. «Η προσχηματική αναγόρευση της Τουρκίας σε «ασφαλή τρίτη χώρα» και η επιστροφή προσφύγων και αιτούντων άσυλο σε αυτήν παρουσιάστηκε ως λύση απέναντι στο μαζικό εκτοπισμό και δημιούργησε ένα δυστοπικό σχήμα που διατρέχει έκτοτε το Προσφυγικό» ανέφερε σε ανακοίνωσή της η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), χαρακτηρίζοντας τη συμφωνία «ντροπιαστική για το ευρωπαϊκό κράτος δικαίου».
Η Εύα Κοσσέ, από τη Human Rights Watch, αποκαλεί τους αιτούντες άσυλο που είναι εγκλωβισμένοι στα νησιά «πιόνια της συμφωνίας» και τονίζει τη ζοφερή πραγματικότητα όσων παραμένουν «παγιδευμένοι» επί μήνες στα ΚΥΤ με τη ζωή τους σε εκκρεμότητα. Καλεί την ΕΕ να άρει τον γεωγραφικό περιορισμό για τους ανθρώπους αυτούς –αν και οι Βρυξέλλες έχουν απαντήσει επανειλημμένως αρνητικά σε παρόμοιο αίτημα της Ελλάδας.
HeliosPlus
