«Διαφθορά υπάρχει σε όλες τις χώρες. Πάρτε για παράδειγμα τις σκανδιναβικές όπου έχουμε δώσει αγώνα για τη διαφάνεια στη χρηματοδότηση των κομμάτων –σε ορισμένες ακόμη αγωνιζόμαστε. Οπως επίσης και την Ελβετία, η οποία δεν διαθέτει ακόμη ένα ομοσπονδιακό σύστημα για πλήρη διαφάνεια στο πολιτικό χρήμα» λέει στο «Βήμα» ο Τζιανλούκα Εσποζίτο, εκτελεστικός γραμματέας της Ομάδας Κρατών για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς (GRECO). «Η Δανία χρειάστηκε οκτώ χρόνια για να πάρει μέτρα για τη χρηματοδότηση των κομμάτων –τα υιοθέτησε πέρυσι η Βουλή και την ερχόμενη εβδομάδα θα εξετάσουμε την πρόοδο στην εφαρμογή τους».
Η GRECO έδωσε στη δημοσιότητα, στις αρχές του μήνα, μια έκθεση συμμόρφωσης της Ελλάδας στην πρόληψη της διαφθοράς βουλευτών, δικαστών και εισαγγελέων. «Ξεχωρίσαμε δύο τομείς όπου σημειώθηκε πρόοδος: η υιοθέτηση ενός κώδικα δεοντολογίας για τους βουλευτές και η βελτίωση του συστήματος του «πόθεν έσχες». Οι δηλώσεις «πόθεν έσχες», μηχανογραφημένες πλέον, πρέπει να αναρτώνται δημόσια χωρίς καθυστέρηση και να παραμένουν διαθέσιμες για τρία χρόνια αφότου λήξει η θητεία των δηλούντων» λέει ο κ. Εσποζίτο.
Το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ότι έχουμε νόμους που δεν εφαρμόζονται. Αυτό ανησυχεί την GRECO, γι’ αυτό επανέρχεται και εξετάζει την εφαρμογή τους. «Αλλά σε μερικούς τομείς δεν υπάρχουν καν νόμοι. Παράδειγμα, η διαφάνεια της κοινοβουλευτικής διαδικασίας: θέλουμε να βεβαιωθούμε ότι όταν ψηφίζονται νόμοι όλοι έχουν κατανοήσει με σαφήνεια τι ψηφίζεται. Στο θέμα του λόμπινγκ –πώς οι βουλευτές σχετίζονται με τους λομπίστες –δεν είδαμε τίποτα. Το λόμπινγκ πρέπει να υπόκειται σε κανόνες» λέει.
Αλλο θέμα που θέτει ο κ. Εσποζίτο είναι τα δώρα που δέχονται οι πολιτικοί. «Εμείς θεωρούμε ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να λαμβάνει δώρα όποιος ασκεί δημόσιο λειτούργημα. Στην Ελλάδα γίνεται διαχωρισμός ανάλογα με την αξία τους, κάτω ή άνω των 200 ευρώ –τα δεύτερα πρέπει να δηλώνονται. Ειλικρινά δεν θέλω καν να μιλήσω για αξίες. Πρέπει να υιοθετηθεί η αρχή του κανενός δώρου πέρα από τα αναμνηστικά που ανταλλάσσονται ως μέρος της εθιμοτυπίας επίσημων επισκέψεων. Σε αυτόν τον τομέα δεν έχουμε δει πρόοδο στην Ελλάδα».

«Κλασικά» ελληνικά

Η έκθεση συμμόρφωσης αναφέρει ότι από τον Απρίλιο του 2016, όταν υιοθετήθηκε ο κώδικας δεοντολογίας βουλευτών που περιλαμβάνει και τα περί δώρων, δεν έχει δηλωθεί κανένα δώρο. Επίσης, παράλληλα με τον κώδικα δεοντολογίας υπάρχει νόμος σε ισχύ που επιτρέπει σιωπηρώς στους βουλευτές να λαμβάνουν δώρα άνω των 3.000 ευρώ!

«Αλλο ζήτημα είναι η ασυλία των βουλευτών: οι αποφάσεις κατά της άρσης παραμένουν περισσότερες από εκείνες υπέρ» λέει ο κ. Εσποζίτο, συστήνοντας να διευκρινιστούν καλύτερα τα κριτήρια που διέπουν τη διαδικασία προκειμένου να γίνει πιο αντικειμενική και να «μονωθεί» από τις πολιτικές διαμάχες.
Για το ελληνικό δικαστικό σύστημα, ο κ. Εσποζίτο έχει τρεις συστάσεις. «Πρώτον, πρέπει να αλλάξει ο τρόπος διορισμού των ανώτατων δικαστών. Προς το παρόν, τους ορίζει το Υπουργικό Συμβούλιο. Κατά την άποψή μας, πρέπει να ορίζονται από τους ίδιους τους δικαστές». Οι ελληνικές Αρχές προβάλλουν ως δικαιολογία ότι απαιτείται τροποποίηση του Συντάγματος. «Δεν βλέπω γιατί αυτό αποτελεί πρόβλημα. Τα Συντάγματα αλλάζουν δύσκολα, αλλά αρκετές χώρες-μέλη της GRECO έχουν τροποποιήσει το Σύνταγμά τους ύστερα από δικές μας συστάσεις. Δεύτερον, η Δικαιοσύνη είναι εξαιρετικά αργή στην Ελλάδα, ειδικά σε πρώτο βαθμό –απαιτείται πάρα πολύς χρόνος μέχρι να οριστεί δικάσιμος. Επιθυμούμε να δούμε μεταρρυθμίσεις και προτείναμε έναν τρόπο για την επιτάχυνση: την εισαγωγή περισσότερων τεχνολογικών εργαλείων –το οποίο αποτελεί την τρίτη μας σύσταση. Η ψηφιοποίηση της Δικαιοσύνης είναι μια επένδυση που πρέπει να γίνει».
Ποιος διαχωρισμός εξουσιών;
Ο κ. Εσποζίτο αναφέρεται στην Ιταλία και στην Ολλανδία, όπου η GRECO διαπίστωσε με έκπληξη ότι κάποιος μπορεί, για παράδειγμα, να είναι δικαστής στη Νάπολι και συγχρόνως δήμαρχος της Ρώμης, ενώ στην Ολλανδία μπορεί να είναι δικαστής και συγχρόνως βουλευτής. «Αυτό δεν είναι ορθό λόγω του διαχωρισμού των εξουσιών» λέει.
«Γενικά ο διαχωρισμός των εξουσιών παραμένει ανοιχτό ζήτημα σε αρκετά κράτη-μέλη, κυρίως λόγω του τρόπου διορισμού των δικαστών. Στην Ελβετία οι δικαστές εκλέγονται από τη Βουλή και πληρώνουν μέρος του μισθού τους στο κόμμα που τους υποστήριξε –αυτό δεν είναι καλή ιδέα».
Στη Γαλλία η GRECO σύστησε να ρυθμίσει τον τρόπο με τον οποίο οι βουλευτές επιλέγουν τους βοηθούς τους, ώστε π.χ. να μην προσλαμβάνουν συγγενείς τους. «Χρειάστηκαν τέσσερα χρόνια, αλλά ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν προώθησε την υιοθέτηση νομοθεσίας που λαμβάνει υπ’ όψιν τις συστάσεις μας προκειμένου οι προσλήψεις να πραγματοποιούνται με βάση σαφή και γνωστά σε όλους κριτήρια και διαφάνεια».
Δεν είναι όμως όλα αρνητικά. Ανάμεσα στα κράτη-μέλη της GRECO ο κ. Εσποζίτο ξεχωρίζει δύο θετικά παραδείγματα, την Εσθονία και τη Σλοβενία. «Δεν εξάλειψαν πλήρως τη διαφθορά, αλλά εσωτερικοποίησαν την καταπολέμησή της. Δεν αντιδρούν πλέον στην εξωτερική πίεση από την ΕΕ ή το ΔΝΤ, αλλά έκαναν δικό τους τον αγώνα κατά της διαφθοράς και οι μεταρρυθμίσεις που εισήγαγαν είναι βιώσιμες μακροχρόνια, ασχέτως του ποιο κόμμα κυβερνά».

«Δεν αφήνουμε ποτέ μια χώρα στην ησυχία της»

Η GRECO ιδρύθηκε το 1999 από το Συμβούλιο της Ευρώπης (ΣτΕ) για να παρακολουθεί τη συμμόρφωση των κρατών με τα πρότυπα κατά της διαφθοράς. Στην GRECO μπορούν να ανήκουν και μη μέλη του ΣτΕ. Σήμερα διαθέτει 49 κράτη-μέλη (48 ευρωπαϊκά συν τις ΗΠΑ). Η GRECO δεν επιβάλλει τίποτα. «Είμαστε ένα τεχνικό σώμα, αναλύουμε αντικειμενικά τις καταστάσεις και κάνουμε συστάσεις. Αλλά επανερχόμαστε. Δεν αφήνουμε ποτέ μια χώρα στην ησυχία της έως ότου εφαρμόσει τις συστάσεις μας» λέει ο κ. Εσποζίτο. «Οταν αγνοεί τις συστάσεις μας ή τις νομοθετεί αλλά δεν τις εφαρμόζει, συνεχίζουμε την πίεση με νέες εκθέσεις». Το δεύτερο βήμα είναι ένα επίσημο διάβημα προς τον υπουργό Εξωτερικών της χώρας. Αν δεν λειτουργήσει, ακολουθεί συνάντηση με την πολιτική ηγεσία. «Αν δεν λειτουργήσει ούτε αυτό, έχουμε ως τελευταία επιλογή τη δημόσια δήλωση την οποία υιοθετούν τα όργανα του ΣτΕ».

Στόχος της είναι να «ξεμπροστιάσει» τη χώρα, επιφέροντας επιπτώσεις στη φήμη της και στην οικονομία. «Ποτέ δεν έχουμε φθάσει στο έσχατο σημείο γιατί οι χώρες, αργά ή γρήγορα, εφαρμόζουν τις συστάσεις μας».
«Το Βήμα» συνάντησε τον κ. Εσποζίτο, που έχει θητεύσει στο ΣτΕ και στο ΔΝΤ, την περασμένη Πέμπτη στην Αθήνα, όπου συμμετείχε σε συνέδριο για την ηθική στη δημόσια διοίκηση που διοργάνωσε το ΣτΕ.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ