Δύο από τις δραστηριότητες του ανθρώπινου είδους είναι αυτές που παράγουν πλούτο, ευημερία, φτώχεια και παρακμή. Είναι αυτές που προκαλούν ανισορροπίες, συμμαχίες, εχθρότητες, ακόμα και πολέμους. Η μία είναι η παραγωγή. Από τον πρωτογενή τομέα μέχρι τον τριτογενή και σε λίγο τον ψηφιακό, η εφευρετικότητα, η καινοτομία, η εκπαίδευση, η έρευνα συνδυασμένα καθορίζουν τις προϋποθέσεις για τον πλούτο των εθνών. Ομως αυτή που τελικά τον παράγει είναι το εμπόριο. Καμία χώρα δεν είναι αυτάρκης. Καμία χώρα δεν επιβιώνει αν δεν εξάγει μέρος της παραγωγής και δεν εισάγει τα αγαθά που έχει ανάγκη.
Αφήνοντας κατά μέρος τις περιόδους της αρχαιότητας, μπορούμε να κατατάξουμε τις εμπορικές συναλλαγές σε τρεις εποχές. Η πρώτη άρχισε στα μέσα του 17ου αιώνα και είναι η εποχή του μερκαντιλισμού, δηλαδή το κράτος και το εμπόριο συνδέονται άρρηκτα και μέρος των κρατικών εξουσιών εκχωρείται σε ιδιωτικές εταιρείες. Αυτές έχουν πλήρη εξουσία –στρατιωτική, νομισματική και δικαστική -για τις περιοχές που τους εκχωρούνται για εκμετάλλευση.
Η δεύτερη είναι ο φιλελευθερισμός, ο οποίος στηρίχθηκε στις αρχές του Ανταμ Σμιθ και στην πρώτη βιομηχανική επανάσταση και διήρκεσε μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Εδώ η διαπλοκή με το κράτος δίνει τη θέση της στον ανταγωνισμό.
Η τρίτη είναι η περίοδος που διανύουμε σήμερα. Μια περίοδος όπου το εμπόριο διεξάγεται με κανόνες που καθορίζονται από διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες κρατικών οντοτήτων.
Κάθε περίοδος ερχόταν να αντικαταστήσει την προηγούμενη όταν αυτή έφτανε στα όριά της και επομένως έπρεπε να αλλάξει.
Με αφορμή το Brexit θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε όσο γίνεται πιο απλά ένα πολύπλοκο σύστημα που διέπει τις εμπορικές σχέσεις μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ, αλλά και τις σχέσεις με τρίτες χώρες, για το οποίο λίγοι γνωρίζουμε την ορολογία του και τις τεχνικές του.
1. Εσωτερική αγορά. Η ελεύθερη διακίνηση προϊόντων, υπηρεσιών, αγαθών και προσώπων είναι ο στόχος της ΕΟΚ των ιδρυτικών μελών της. Αρχισε να υλοποιείται στα μέσα της δεκαετίας του ’80 και συνεχίζεται. Για να επιτευχθεί η κατάργηση των τελωνειακών ελέγχων και των δασμών, χρειάστηκε να πραγματοποιηθεί ένας τεράστιος όγκος δουλειάς γραφειοκρατικής: η εναρμόνιση κανονισμών και προτύπων. Πολλές φορές ακούμε για τη γραφειοκρατία της ΕΕ, για την οποία οι οπαδοί του Brexit κατηγορούν την Ενωση, αλλά δεν υπάρχει άλλος τρόπος από την εναρμόνιση, η οποία είναι διαδικασία μακρόχρονη και επίπονη, μια και τα κράτη-μέλη διαπραγματεύονται σκληρά ώστε να φτάσουν στο αποτέλεσμα «μια πρίζα που κατασκευάζεται στη Δανία, πωλείται χωρίς δασμούς στη Μάλτα». Σήμερα βρισκόμαστε στη φάση που συνεχίζεται η προσπάθεια για διεύρυνση της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ στους τομείς της ενέργειας, της πληροφορικής, των υπηρεσιών κ.λπ.
Η λειτουργία της εσωτερικής αγοράς υπήρξε μεγάλη επιτυχία, στο μέτρο που μείωσε το κόστος διάθεσης των αγαθών για τους παραγωγούς και τους καταναλωτές. Και για το κράτος, μια και καταργήθηκαν δασμοί και φορολογία για τα προϊόντα που διακινούνται στην αγορά των 500 εκατομμυρίων ατόμων. Επιπλέον γραφειοκρατία καταργήθηκε και για τα εισαγόμενα από τρίτες χώρες προϊόντα, μια και για να εισαχθεί ένα προϊόν έχει προηγηθεί διμερής με τρίτες χώρες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και όχι από κάθε κράτος-μέλος χωριστά. Σε περίπτωση που υπάρχουν διαφορές, αρμόδιο για να τις επιλύσει είναι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Εκτός από την ελεύθερη διακίνηση των προσώπων στο εσωτερικό της ΕΕ, τέλος, στους κανόνες της εσωτερικής αγοράς περιλαμβάνονται και περιβαλλοντικές, εργασιακές εργαζομένων πρόνοιες που είναι οι υψηλότερες στον κόσμο.
2. Τελωνειακή Ενωση. Είναι η μορφή εμπορίου εμπορικής συμφωνίας που ίσχυε για τα κράτη της ΕΟΚ πριν από την ενιαία αγορά. Τα εμπορεύματα κυκλοφορούν ελεύθερα από δασμούς. Επίσης ισχύουν οι κανονισμοί της εσωτερικής αγοράς και κοινές προδιαγραφές που ισχύουν για τρίτες χώρες, οι οποίες δεν μπορούν να συνάψουν διμερείς συνθήκες με τρίτες χώρες αυτόνομα. Τις διεθνείς συμφωνίες τις διαπραγματεύεται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Συνεισφέρουν μερικώς οικονομικά στον κοινοτικό προϋπολογισμό, αλλά δεν συμμετέχουν στις αποφάσεις.
3. Καναδάς. Ο Καναδάς έχει υπογράψει εμπορική συμφωνία με την ΕΕ και έχει ελεύθερη διακίνηση αγαθών και εν μέρει υπηρεσιών από δασμούς και τέλη. Η ελευθερία διακίνησης προσώπων δεν υφίσταται, και μπορεί να συνάπτει αυτοτελώς εμπορικές συμφωνίες με άλλες χώρες.
4. Νορβηγία. Συμμετέχει στην εσωτερική αγορά, αλλά όχι στην τελωνειακή ένωση. Υπάρχει η πρόνοια για ελεύθερη διακίνηση των αγαθών και των προσώπων, συμμετέχει στον προϋπολογισμό και υπάγεται σε περίπτωση διαφορών στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Αν καταγράψουμε τώρα τις «κόκκινες γραμμές» της Μεγάλης Βρετανίας σε ό,τι αφορά τη μετά το Brexit εποχή, εύκολα μπορούμε να πούμε ότι το μοντέλο της συμφωνίας με τον Καναδά είναι πιο κοντά στις απαιτήσεις της. Οχι ελεύθερη διακίνηση εργαζομένων, όχι υπαγωγή στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο, όχι σε κοινή διαπραγμάτευση με τρίτα μέρη. Ομως επιθυμεί να συμμετέχει σε μερικές από τις πρόνοιες που δεν προβλέπει το μοντέλο «Καναδάς». Εξ ου και μιλάει για «Canada plus, plus, plus…». Δηλαδή επιθυμεί να έχει λέγειν και να συμμετέχει στην αγορά των υπηρεσιών, που αποτελούν και το σημαντικότερο οικονομικό μέγεθος της οικονομίας της. Θέλει επίσης να της δοθεί το δικαίωμα του «Ευρωπαϊκού Διαβατηρίου», ώστε να μην υποχρεωθούν εταιρείες που έχουν έδρα το Λονδίνο να μετακομίσουν κάποιες από τις δραστηριότητές τους σε έδαφος της ΕΕ. Για παράδειγμα, ο χρηματοοικονομικός κλάδος, οι τράπεζες, οι αεροπορικές εταιρείες κ.ά. Πρόσφατα ζήτησε να παραμείνει ως πλήρες μέλος στους ευρωπαϊκούς οργανισμούς φαρμάκου, χρηματοπιστωτικών εργασιών κ.ά. για τους οποίους είναι διατεθειμένη να συμμετάσχει στους προϋπολογισμούς τους. Η ΕΕ δεν επιθυμεί να ανοίξει διάλογο για όλα αυτά, παρά μετά την κατάληξη της διαπραγμάτευσης για το μέλλον των σχέσεών τους το φθινόπωρο. Ωστόσο τα συνδικάτα επιχειρήσεων και εργαζομένων ζητούν να έχουν άμεσα μια εικόνα της μελλοντικής σχέσης, ώστε να αποφασίσουν τη στρατηγική τους σε θέματα επενδύσεων και λειτουργίας.
Η συνέχεια θα είναι ενδιαφέρουσα από πολλές πλευρές. Οικονομικές, πολιτικές, και… αθλητικές. Αλλά και στη συνοχή του εσωτερικού μετώπου του Ηνωμένου Βασιλείου, το οποίο υπέστη μια σοβαρή ρωγμή από την αλλαγή πορείας που υιοθέτησε το Εργατικό Κόμμα, υιοθετώντας το μοντέλο της Τελωνειακής Ενωσης.
Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ και μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
