Τα Εξάρχεια καρέ-καρέ

O Nίκος φθάνει από το εξωτερικό ως επισκέπτης στα Εξάρχεια. Σκοπεύει να μείνει λίγες ημέρες εκεί στους συγγενείς του, προτού φύγει για διακοπές στην Πάρο. Ο θείος του όμως βρίσκεται στο νοσοκομείο και η θεία του Ναταλία του ζητεί να τη βοηθήσει στο οικογενειακό καφέ-μπαρ που διατηρούν. Και εκεί ο Νίκος θα μπλεχθεί στην καθημερινότητα της γειτονιάς και των χαρακτήρων της. Στα Εξάρχεια του πάρκου Ναυαρίνου και των γκράφιτι, στα οράματα του αγωνιστή Τζίμπη, στη σκληρή καθημερινότητα του τοξικομανούς Γιάννη και στα όνειρα για μια φυγή στο εξωτερικό του πιτσιρικά μετανάστη Ιμράν. Αυτόπτης μάρτυρας σχεδόν σε κάθε καρέ, ένας ανάπηρος, γενναίος, αδέσποτος σκύλος, χωρίς όνομα. Και έτσι ο Νίκος θα περάσει στα Εξάρχεια ένα γλυκόπικρο καλοκαίρι και θα φύγει τη στιγμή που «πιάνει ψύχρα». Αυτό είναι το σύμπαν των ηρώων του Δημήτρη Μαστώρου και του Νίκολας Γουότερς. Το σύμπαν των ηρώων του κόμικ «Εξάρχεια Το πικρό νεράντζι».

Ο 28χρονος έλληνας κομίστας Δημήτρης Μαστώρος γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Βέλγιο. «Μετακομίσαμε στα Εξάρχεια όταν ήμουν 12 ετών. Ξαφνικά ανακάλυψα αυτή τη γειτονιά και τον κόσμο της, τα γκράφιτι, τη νύχτα, τις καταλήψεις, τον λόφο του Στρέφη, τις συγκρούσεις με το κράτος, τα ναρκωτικά και τον καλλιτεχνικό της κόσμο. Μεγάλη διαφορά από ό,τι είχα γνωρίσει ως τότε στις Βρυξέλλες. Η διαφορά ήταν κυρίως ότι ξαφνικά μπήκε στην καθημερινότητά σου αυτό που όταν ήσουν παιδί σού φαινόταν βίαιο και βρώμικο και δεν καταλάβαινες τι κρυβόταν πίσω του. Το τι κρύβεται το μαθαίνεις πολύ αργότερα».

Τα κόμικς τα αγαπούσε από παιδί. «Μικρός δεν διάβαζα εύκολα βιβλία» αναφέρει. «Και όταν άρχισα να ζωγραφίζω, πήγα γρήγορα στο κόμικ, γιατί μου έδινε τη δυνατότητα να διηγηθώ κάτι». Συνεργάτης στις γελοιογραφίες και στις αφίσες του περιοδικού «Schooligans», όταν τελείωσε το λύκειο, πέρασε από τη σχολή Ορνεράκηκαι τελικά έφυγε για σπουδές με κατεύθυνση το κόμικ στη σχολή Saint-Luc στο Βέλγιο, όπου διαμένει σήμερα μόνιμα. Το κόμικ του «Εξάρχεια Το πικρό νεράντζι» ξεκίνησε ως ένα προσχέδιο της πτυχιακής του. «Αρχικά δεν υπήρχαν αναφορές στο μέρος. Ηταν ένα βράδυ στη γειτονιά, συγκεκριμένα δύο άτομα στον λόφο του Στρέφη και ένα αδέσποτο σκυλί. Ηθελα να δείξω το μέρος σε ένα γαλλόφωνο κοινό, αλλά αφηγηματικά δεν χωρούσαν τα πάντα. Οπότε εκεί που το συζητούσα με τον Νίκολας αποφασίσαμε να συνεργαστούμε και μου πρότεινε έναν κεντρικό ήρωα που θα μπορούσαμε να ταυτιστούμε. Κάπως έτσι γεννήθηκε αυτό το ψηλόλιγνο παιδί, ο Νίκος, που πήρε όσο προχωρούσε το κόμικ τα χαρακτηριστικά μου. Η ιστορία κατά κύριο λόγο είναι ειπωμένη από τον Νίκολας. Εμπνεύστηκε ελεύθερα από κομμάτια της ζωής μου, βάζοντας αναφορές σε μια επιστροφή στα Εξάρχεια, όμως λίγα στοιχεία είναι αυτοβιογραφικά».

Το κόμικ τους αρχικά εκδόθηκε από τον ιστορικό γαλλικό οίκο Futuropolis (αποτελεί τμήμα των εκδόσεων Gallimard) με τον τίτλο «Εξάρχεια», γραμμένο με ελληνικούς χαρακτήρες. Γιατί όμως μια αθηναϊκή ιστορία μπορεί να ενδιαφέρει το γαλλικό κοινό; «Οποιαδήποτε ιστορία, για εμένα, μπορεί να σε αφορά αν καταφέρεις να ταυτιστείς» απαντά ο Δημήτρης Μαστώρος. «Εκδόθηκε στα γαλλικά γιατί όλο το βιβλίο βασίζεται στην ανακάλυψη ενός μέρους από ένα μη μυημένο κοινό. Το θέμα ήταν να ταξιδέψει κάποιος ή κάποια που δεν γνωρίζει το μέρος ή να θυμίσει σε κάποιον ή κάποια έναν τόπο που γνωρίζει».

Στα ελληνικά κυκλοφόρησε πριν από μερικούς μήνες από τον εκδοτικό οίκο Χαραμάδα. Υπάρχουν άραγε διαφοροποιήσεις στην ελληνική έκδοση; «Δεν υπάρχουν, εκτός από μια προσαρμογή στους διαλόγους» σημειώνει ο Δημήτρης. «Νομίζω ότι αυτό ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι. Το κομμάτι που με στοίχειωνε κάπως: πώς δηλαδή το βιβλίο να μην είναι «κλειστό» για το γαλλόφωνο κοινό, αλλά παράλληλα να μην είναι προφανές και για τους Ελληνες. Γιατί αν ήταν να κάνω μια ιστορία για τα Εξάρχεια στα ελληνικά, δεν θα είχε καθόλου το ίδιο αποτέλεσμα. Εδώ απλοποιούμε, δεν παίρνουμε κανένα μέρος, δεν πάμε στην ουσία των πραγμάτων, γιατί η ματιά μας πρέπει να είναι αυτή του ξένου. Δείχνουμε ένα καλοκαίρι στα Εξάρχεια με τους πρωταγωνιστές μας, χωρίς να εξηγούμε το βάρος της ιστορίας ή τις δυνάμεις που εμπλέκονται για να είναι έτσι η κατάσταση. Το βασικό για εμένα ήταν να μην αναπαραγάγουμε μύθους. Να μην περάσουμε στον ρομαντισμό, ούτε στη δαιμονοποίηση»

Πώς μπορείς λοιπόν να κρατήσεις ισορροπίες σε μια περιοχή φορτισμένη με τόσους συμβολισμούς;«Eπρεπε να διαλέξουμε μια οπτική γωνία. Συνεχώς ισορροπούσαμε ανάμεσα στο να δείξουμε την καλή πλευρά των Εξαρχείων μέχρι και τις πληγές τους» επισημαίνει ο ίδιος. «Νομίζω πως το κεντρικό σκηνικό του βιβλίου είναι ο δρόμος. Οπότε βάλαμε ό,τι μπορείς να συναντήσεις στα πεζοδρόμια. Για να έχουμε περισσότερη ποικιλία δεν εστιάσαμε παραπάνω ούτε στον αναρχικό χώρο, ούτε στη νυχτερινή ζωή, ούτε στην οποιαδήποτε μαφία. Γιατί για τον καθένα υπάρχουν διαφορετικά πρόσωπα. Αλλοι θα μου πουν ότι λείπει ο αναρχικός χώρος, άλλοι ότι λείπουν τα τυπογραφεία, άλλοι η νεοκλασική αρχιτεκτονική. Το θέμα είναι ότι τα Εξάρχεια βρίσκονται συνέχεια σε αλλαγές και διαφορετικές φάσεις. Μπορείς να τα πετύχεις σε φοβερό αναβρασμό, όπως και σε αποσύνθεση».

Αυτό που εντυπωσιάζει στο πολυσέλιδο κόμικ των 200 σελίδων είναι η σχεδόν φωτογραφική αποτύπωση των δρόμων. Ο Δημήτρης ομολογεί ότι τον βοήθησε πολύ το google street view. «Ζητούσα από φίλους να πάνε να φωτογραφίσουν το τάδε μέρος όταν έλειπα ή από διάφορους γκραφιτάδες (όπως ο WD) την άδειά τους να αποτυπώσω τα έργα τους. Οπως και τα παιδιά της σελίδας inexarchia.gr μου έδωσαν να χρησιμοποιήσω τις ωραίες τους φωτογραφίες.Η μητέρα μου μού έκανε δώρο ένα πολύ ωραίο βιβλίο, το «X-ΑΡΧΕΙΑ uncensored» του Τάκη Σπυρόπουλου, ένα λεύκωμα με τα γκράφιτι και τα συνθήματα των Εξαρχείων».

Τι είναι όμως τελικά τα Εξάρχεια για εκείνον; «Για εμένα; Ενα σπίτι. Τίποτα άλλο» απαντά και συμπληρώνει: «Οταν πήγα σε ένα φεστιβάλ κόμικ του Γαλλικού Ινστιτούτου στη Θεσσαλονίκη μου πήραν από έναν σταθμό συνέντευξη και με ρώτησαν «Μιλάτε για κανονικούς ανθρώπους σαν και εμάς ή για τους αντιεξουσιαστές;». Eμεινα άναυδος. Ο καθένας βλέπει τη γειτονιά διαφορετικά και όταν το συνειδητοποίησα, κατάλαβα ότι αποκλείεται να αποτυπώσουμε πλήρως την πολυπλοκότητα του μέρους. Αυτό που θέλαμε να δείξουμε είναι ότι και στις χειρότερες φουρτούνες υπάρχει συνέχεια στη δράση. Και ότι μπορεί να σε μαγέψει ο τόπος, μπορεί και να σε τσακίσει. Ομως αξίζει να παλέψεις για αυτόν».