Η παραγγελία μιας νέας όπερας είναι αναμφίβολα γεγονός σημαντικό και δη σε μια χώρα που οι αντίστοιχες ευκαιρίες δεν είναι συχνές. Οταν, μάλιστα, το θέμα έχει να κάνει μ΄ένα γεγονός της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας, τη δολοφονία βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, το ενδιαφέρον δεν μπορεί παρά να είναι αυξημένο.
Μέσα απ΄αυτό το πρίσμα, η πρεμιέρα του «Ζ», της νέας όπερας του Μηνά Μπορμπουδάκη σε λιμπρέτο Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη _ βασισμένο στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Βασίλη Βασιλικού_ την Παρασκευή 2 Μαρτίου στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής, ήρθε να δικαιώσει τον πολυαναμενόμενο χαρακτήρα της. Με την αποφασιστική συμβολή της σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου σ΄ένα εγχείρημα κατά κοινή ομολογία δύσκολο, αποκάλυψε μια παραγωγή καλοδουλεμένη, αισθητικά κομψή, συγκινητική, ικανή να φωτίσει νέες πτυχές και ταυτόχρονα να διατηρήσει το πολιτικό μήνυμα του γεγονότος.
Η πλοκή ακολουθεί την υπόθεση του μυθιστορήματος. Στο λειτουργικό σκηνικό της Εύας Μανιδάκη οι χώροι διεισδύουν ο ένας στον άλλο και, αναλόγως των συνθηκών, το εσωτερικό γίνεται εξωτερικό και το ιδιωτικό δημόσιο. Το καταγώγιο του «Κουλού», ένα από τα μυστικά σημεία της Θεσσαλονίκης όπου γίνονται οι συναντήσεις των παρακρατικών υπό την καθοδήγηση του ίδιου του αρχηγού της αστυνομίας, του Αρχιδεινόσαυρου. Το γραφείο του Ανακριτή που θα ρίξει φως στη σκοτεινή υπόθεση της δολοφονίας αρνούμενος να υποκύψει σε πιέσεις, δωροδοκίες, απειλές. Το μαγαζί του επιπλοποιού, με βασικό αντικείμενο ένα φέρετρο, δηλωτικό της εξέλιξης. Αυτός είναι που θ΄ακούσει τον Γρύλο να ομολογεί την εντολή που έχει πάρει για τη δολοφονία και θ΄αποφασίσει να πάει να καταθέσει για να βρεθεί, τελικά, στο νοσοκομείο. Το μπαλκόνι που εμφανίζεται ο «Ζ» για να μιλήσει, αρχικά, ως πνεύμα αργότερα, ικανό να εμπνεύσει χιλιάδες νέους να βγουν στους δρόμους διαλαλώντας το μήνυμα της ειρήνης και παίρνοντας κουράγιο για νέους αγώνες. ΖΕΙ…
Η μουσική του Μηνά Μπορμπουδάκη , την οποία ερμήνευσε υπό τη διεύθυνσή του το Ergon Ensemble, καθοδηγεί και ταυτόχρονα αολοκληρώνεται μέσα από τη σκηνική διαδικασία. Ο ίδιος περιγράφει άκρως κατατοπιστικά το ηχητικό τοπίο του έργου: «Γκάζια, ο ψίθυρος μιας γυναίκας, παραμορφωμένες φωνές στα μεγάφωνα, πέτρες που χτυπάνε κλειστά παντζούρια, εσωτερικές φωνές και ρυθμικοί θόρυβοι από τις ράγες ενός τρένου μας ταξιδεύουν σε ηχοτόπους που ξεδιπλώνονται σε δύο επίπεδα: στον κόσμο των σκέψεων και την πραγματικότητα, θέτοντας το αναπάντητο ερώτημα: Γιατί;»
Το λιμπρέτο του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη κατορθώνει να συνδυάσει αριστοτεχνικά το πολιτικό μήνυμα του έργου με την ψυχογραφία των ηρώων. Χαρακτηριστική η Γυναίκα/Ψυχή στο ξέσπασμά της μετά το θάνατο του «Ζ». Κάποτε, λέει, μπορεί η ιστορία να γίνει βιβλίο, ταινία, ακόμη και όπερα. Και λοιπόν; «Σε κέρδισε η χώρα μα σ΄έχασα εγώ…»
Η σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου δένει θαυμάσια τα βασικά συστατικά της όπερας σε μια παράσταση η οποία μεταξύ άλλων αφήνει χώρο σ΄ολόκληρη την παλέτα των συναισθημάτων: ένταση, αγωνία, συγκίνηση. Οι στιγμές του λεπτού χιούμορ αποφορτίζουν την ατμόσφαιρα προσφέροντας ευπρόσδεκτες «ανάσες». Τα κοστούμια της Βασιλικής Σύρμα ανασυνθέτουν την εποχή και προσθέτουν στο αισθητικό αποτέλεσμα.
Τον ρόλο του «Ζ» ερμηνεύει ο ηθοποιός Δημήτρης Παπανικολάου και τους υπόλοιπους ένα καστ αναγνωρισμένων λυρικών τραγουδιστών. Ανάμεσά τους η Τζίνα Φωτεινοπούλου (Γυναίκα/Ψυχή), Γιάννης Γιαννίσης (Αρχιδεινόσαυρος), Χρήστος Κεχρής (Γρύλος) κ.α. Οι παραστάσεις συνεχίζονται στην Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής, στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
