Τις θεωρούμε ένα από τα πιο ανθεκτικά ζώα. Τώρα αποδεικνύεται ότι είναι και ένα από τα αρχαιότερα. Μια μελέτη που εξέτασε το «μοριακό ρολόι» των κατσαρίδων έρχεται να επιβεβαιώσει ότι ζούσαν σε αυτόν τον πλανήτη πολύ πριν τους δεινοσαύρους. Πηγαίνοντας την ιστορία τους κατά περισσότερο από 90 εκατομμύρια χρόνια πιο πίσω, πριν από τη διαμόρφωση των ηπείρων έτσι όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, η νέα ερευνητική εργασία έρχεται επίσης να δώσει μια πολύ λογική εξήγηση στο γιατί τα απεχθή στους περισσότερους έντομα έχουν σταθερή παρουσία σε κάθε γωνιά της Γης.
Αν και είναι εμφανές ότι οι κατσαρίδες είναι πανάρχαια ζώα, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν πότε ακριβώς εμφανίστηκαν, ούτε ποιες είναι οι συγγένειες μεταξύ των εννέα οικογενειών που αναγνωρίζονται σήμερα –και κατ’ επέκταση των 4.500 και πλέον ειδών που αυτές περιλαμβάνουν. Τα αρχαιότερα απολιθώματα που έχουν βρεθεί από έντομα τα οποία μοιάζουν με τις σύγχρονες κατσαρίδες έχουν ηλικία 140 εκατομμυρίων ετών. Παράλληλα έχουν βρεθεί απολιθώματα εντόμων τα οποία θα μπορούσαν να αποτελούν μακρινούς προγόνους των κατσαρίδων και ανάγονται στα 300 εκατομμύρια έτη πριν από το σήμερα. Το τι ακριβώς συνέβη, από εξελικτικής απόψεως, στο ενδιάμεσο διάστημα των 160 εκατομμυρίων ετών δεν είναι ωστόσο γνωστό.
Για τον λόγο αυτόν ερευνητές με επικεφαλής τον Τομά Μπουργκινιόν, επίκουρο καθηγητή στο Ινστιτούτο Επιστήμης και Τεχνολογίας της Οκινάουα στην Ιαπωνία, και τον Νέιθαν Λο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ στην Αυστραλία, αποφάσισαν να διερευνήσουν την εξελικτική ιστορία των κατσαρίδων. Παράλληλα οι επιστήμονες θέλησαν να εξετάσουν αν τα πανταχού παρόντα σήμερα έντομα υπήρχαν την εποχή της Παγγαίας, της υπερηπείρου που «έσπασε» σε μικρότερα κομμάτια δίνοντας στην υδρόγειο τη σημερινή της μορφή. Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, θα μπορούσε να εξηγήσει σε μεγάλο βαθμό το πώς αυτά τα ως επί το πλείστον «γήινα» όντα, τα οποία ακόμη και όταν διαθέτουν φτερά δεν έχουν δεινές πτητικές ικανότητες ώστε να διασχίζουν ωκεανούς, έχουν εξαπλωθεί σε όλες τις ηπείρους. «Η φυλογενετική σχέση ανάμεσα στις οικογένειες των κατσαρίδων αποτελεί ακόμη ανοιχτό ζήτημα» εξηγεί ο κ. Μπουργκινιόν στο «Βήμα». «Θελήσαμε να το λύσουμε, όπως επίσης και να εξετάσουμε πώς οι κατσαρίδες απέκτησαν την παγκόσμια κατανομή τους σε πολλές ηπείρους».
Οπως περιγράφουν στο σχετικό άρθρο τους στην επιθεώρηση «Molecular Biology and Evolution», οι ερευνητές προχώρησαν σε μοριακή χρονολόγηση αναλύοντας το πλήρες μιτοχονδριακό γονιδίωμα 119 σύγχρονων ειδών κατσαρίδων, προκειμένου να προσδιορίσουν τη χρονική στιγμή κατά την οποία το καθένα από αυτά διαχωρίστηκε από έναν κοινό πρόγονο. Τα αποτελέσματά τους έδειξαν ότι ο αρχαιότερος κοινός πρόγονος των σύγχρονων κατσαρίδων έζησε πριν από περίπου 235 εκατομμύρια χρόνια –κατά την Τριασική περίοδο. Αυτό σημαίνει ότι οι κατσαρίδες προηγήθηκαν κατά 50 εκατομμύρια χρόνια των δεινοσαύρων και κατά 60 εκατομμύρια χρόνια του διαχωρισμού των ηπείρων.
Κατόπιν αυτού οι επιστήμονες θεωρούν ότι όταν η Παγγαία διαχωρίστηκε οι κατσαρίδες απλώς παρέμειναν στη θέση τους και –σαν να βρίσκονταν κατά κάποιον τρόπο επάνω σε μια σχεδία –ταξίδεψαν στους ωκεανούς μαζί με τις ηπείρους. Στη συνέχεια εξακολούθησαν ως επί το πλείστον να εξελίσσονται ξεχωριστά σε κάθε ήπειρο. «Πιστεύουμε πως τα αποτελέσματά μας δείχνουν ότι ο διαχωρισμός των ηπείρων έπαιξε σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της παγκόσμιας κατανομής των κατσαρίδων» τονίζει ο κ. Μπουργκινιόν. «Σε παγκόσμια κλίμακα επίσης τα απολιθώματα που έχουν βρεθεί συμφωνούν με την υπόθεσή μας».
Ωστόσο, όπως είδαν οι ερευνητές, δεν ήταν όλες οι κατσαρίδες τόσο «τεμπέλικες». Οι αναλύσεις τους έδειξαν ότι κάποια είδη κατόρθωσαν να διασχίσουν θάλασσες για να περάσουν –ένθεν κακείθεν –και να εξαπλωθούν σε ορισμένες περιοχές της Αυστραλίας, της Ινδίας, της Μαλαισίας, της Αφρικής και της Μαδαγασκάρης. Αν και εντυπωσιακά «μακρόβιες», οπωσδήποτε οι κατσαρίδες δεν ήταν τα μοναδικά έντομα που ζούσαν στην υπερήπειρο πριν από το «σπάσιμό» της.
«Υπήρχαν πολλά έντομα την εποχή της Παγγαίας» επισημαίνει ο κ. Μπουργκινιόν.
«Μερικά από αυτά ανήκουν σε οικογένειες οι οποίες εξακολουθούν να είναι παρούσες σήμερα, αλλά δεν περιλαμβάνουν τα ίδια είδη».
Αυτό το ξέρατε;
n Οι κατσαρίδες ανήκουν στην τάξη των Βλαττοειδών (Blattodea), μαζί με τους τερμίτες. Σήμερα χωρίζονται σε 9 οικογένειες οι οποίες περιλαμβάνουν 4.500 είδη. Από αυτά μόνο 30 ζουν κοντά στους ανθρώπους και θεωρούνται επιβλαβή, κυρίως επειδή μπορεί να μεταφέρουν παθογόνα ή να προκαλέσουν αλλεργίες. Βρίσκονται σε όλο τον πλανήτη, αντέχοντας το δριμύ ψύχος των αρκτικών περιοχών και την έντονη ζέστη των τροπικών, αλλά η παρουσία τους είναι πιο έντονη στις τροπικές και υποτροπικές ζώνες. Είναι σε γενικές γραμμές κοινωνικά έντομα και ορισμένα είδη, όπως η εξαιρετικά διαδεδομένη οικιακή γερμανική κατσαρίδα (Blattella germanica), έχουν ιδιαίτερα ανεπτυγμένες κοινωνικές δομές.
n Αν και λέγεται συχνά ότι είναι οι μόνες που θα επιζήσουν σε περίπτωση πυρηνικής καταστροφής, αυτό δεν είναι απολύτως ακριβές: οι κατσαρίδες αντέχουν μεν περισσότερο στη ραδιενεργό ακτινοβολία από ό,τι τα σπονδυλωτά (6-15 φορές περισσότερο από ό,τι ο άνθρωπος), αλλά είναι λιγότερο ανθεκτικές από άλλα έντομα, όπως οι μύγες δροσόφιλες.
n Οι κατσαρίδες είναι κατά κανόνα νυκτόβιες και φεύγουν μόλις δουν φως. Εξαίρεση αποτελεί η ασιατική κατσαρίδα (Blattella asahinai), η οποία πετάει κυρίως τη νύχτα αλλά προσελκύεται από τις καλά φωτισμένες επιφάνειες και τα ανοιχτά χρώματα. Δεν θεωρείται επιβλαβής, αντιθέτως πιστεύεται ότι προστατεύει τις σοδειές στο Τέξας και σε άλλες πολιτείες των ΗΠΑ καθώς τρώει τα αβγά των λεπιδόπτερων που τις απειλούν.
n Η μεγαλύτερη εκπρόσωπός τους σήμερα είναι η αυστραλιανή γιγαντιαία κατσαρίδα, γνωστή και ως κατσαρίδα ρινόκερος (Macropanesthia rhinoceros). Ζει στην Αυστραλία, κυρίως στις τροπικές περιοχές της Κουίνσλαντ, φθάνει σε μήκος τα 8-9 εκατοστά και ζυγίζει ως και 35 γραμμάρια. Δεν έχει φτερά και δεν είναι επιβλαβής – θεωρείται μάλιστα σημαντική για την ισορροπία των οικοσυστημάτων όπου ζει επειδή τρώει τα νεκρά φύλλα και ανακυκλώνει άχρηστα υλικά.
n Παρά το γεγονός ότι πολλοί τις βρίσκουν αηδιαστικές, οι κατσαρίδες εκτιμώνται ως μεζές σε αρκετά μέρη του κόσμου, όπως στην Ταϊλάνδη ή στο Μεξικό. Τηγανητές, προτείνονται ως φάρμακο στην κινεζική παραδοσιακή ιατρική. Κάποιοι επίσης τις εκτρέφουν ως κατοικίδια – το δημοφιλέστερο είδος «pet» είναι η κατσαρίδα της Μαδαγασκάρης (Gromphadorhina portentosa).
n Επειδή είναι ανθεκτικές και εκτρέφονται εύκολα, οι κατσαρίδες χρησιμοποιούνται πολύ ως πειραματόζωα για τη μελέτη της νευροβιολογίας, της αναπαραγωγής και της κοινωνικής συμπεριφοράς των εντόμων. Ρώσοι επιστήμονες τις έχουν στείλει και σε διαστημική αποστολή: μια εκ των απεσταλμένων – ονόματι Ναντέζντα – ζευγάρωσε και έγινε το πρώτο γήινο ζώο που γέννησε απογόνους οι οποίοι είχαν συλληφθεί στο Διάστημα.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
