Ευγένιος Ιονέσκο: Ο λογικός του παραλόγου

Ξεκινώντας από την άποψη ότι «είναι αφύσικο πράγμα να ζεις», ο Ευγένιος Ιονέσκο (1909-1994) έθεσε μέσα από το έργο του τη βάση για ένα καινούργιο θέατρο. Εκεί κάπου στα μέσα του 20ού αιώνα, παρέα με τον Σάμιουελ Μπέκετ, τον Ζαν Ζενέ, τον Αρτίρ Ανταμόφ αλλά και τον Χάρολντ Πίντερ, κοίταξε και εκείνος κάπως αλλιώς τη ζωή. Και τους είπαν «παράλογους».

«Το παιχνίδι της σφαγής» που σκηνοθετεί ο Γιάννης Κακλέας, σε μουσική του Σταύρου Γασπαράτου, στη σκηνή του Κοτοπούλη-Rex του Εθνικού Θεάτρου, είναι η αφορμή για να κοιτάξουμε αυτόν τον ρουμάνο συγγραφέα ξανά –γιατί κάθε φορά έχει κάτι νέο να μας πει. Τώρα μας μεταφέρει σε μια πόλη που ζει μέσα στον εφησυχασμό και στην ψεύτικη ευημερία. Εκεί όπου μια αρρώστια καταστρέφει την πόλη αποκαλύπτοντας το μη νόημα της ζωής, παρουσιάζοντας τους ανθρώπους στο μέγεθός τους. «Είναι σαν μας λέει «ελάτε να γελάσουμε με τη γελοιότητά μας»» επισημαίνει ο σκηνοθέτης. Εργο με πολλές εικόνες (28 σκηνές), που συνδυάζει όλα τα είδη του θεάτρου –από το τραγικό, το γελοίο, το παράδοξο, το βαθύ ως το δραματικό και το οπερετικό, διαθέτει στοιχεία κινηματογραφικής γραφής. Ο τίτλος του παραπέμπει σε ένα από τα παιχνίδια στο Κουν-Πάρο («Le jet de massacre»), εκείνο που ρίχνεις τα τενεκεδάκια και προφητεύει τον θάνατο, το κακό που μπορεί να χτυπήσει ανά πάσα στιγμή.

Με ατάκες όπως «η λογική είναι η τρέλα των δυνατών», «µπορείς πάντα να προβλέψεις τα γεγονότα αφού έχουν γίνει», «η γλώσσα είναι ακατανόητη γιατί οι άνθρωποι δεν µιλούν για τα σηµαντικά», «η κοινωνική πρόοδος είναι σίγουρα καλύτερη µε λίγη ζάχαρη», «οι βαθιές µας επιθυµίες είναι ανεξερεύνητες, δυσπιστώ σ’ αυτούς που θέλουν να σώσουν τον κόσµο» ή «δεν είναι η απάντηση που µας διαφωτίζει αλλά η ερώτηση», σήμερα ο κόσμος του Ιονέσκο μοιάζει όλο και πιο οικείος, πιο δικός μας.

Ο πατέρας του ήταν Ρουμάνος, η μητέρα του Γαλλίδα και ο Ευγένιος Ιονέσκο έζησε τα παιδικά του χρόνια στη Γαλλία, ενώ σπούδασε στη γενέτειρά του. Τελικά εγκαταστάθηκε στο Παρίσι έχοντας ήδη αρχίσει να αντιτίθεται στην άνοδο του φασισµού και του ναζισµού. Εν τω μεταξύ είχε ήδη αρχίσει να συνειδητοποιεί το παράλογο του λόγου και της γλώσσας, με τη «Φαλακρή τραγουδίστρια» (1948) να παραμένει ακόμα και σήμερα το σήμα κατατεθέν του –και ας αποδοκιμάστηκε στην πρεμιέρα του. Μαζί με το «Μάθηµα» και τις «Καρέκλες» ο Ιονέσκο µετρά γύρω στα τριάντα θεατρικά –ανάµεσά τους τα «Θύµατα του καθήκοντος», «Κορίτσι για παντρειά», «Αµεδαίος ή πώς να το ξεφορτωθούµε», «Ιάκωβος ή η υποταγή», «Ο καινούργιος νοικάρης», «Δολοφόνος χωρίς αµοιβή», «Ρινόκερος», «Ο βασιλιάς πεθαίνει», «Η πείνα και η δίψα», «Μακµπέτ» καθώς και δοκίµια, νουβέλες, µία ποιητική συλλογή, ακόμα και λιµπρέτα.

«Ο Ιονέσκο είναι ένας ιδιαίτερος συγγραφέας και «To παιχνίδι της σφαγής» ανήκει στα ώριμα και πιο πολιτικά του έργα», λέει ο Γιάννης Κακλέας, επισημαίνοντας ότι «από τον «Ρινόκερο» και μετά θέλησε να σχολιάσει και να σατιρίσει την κοινωνική πραγματικότητα. Εχοντας παίξει με διάφορα είδη θεάτρου, φτάνει σε μια φάση που θέλει να κάνει δηλώσεις: Να μιλήσει για τη γελοιότητα του ανθρώπινου είδος, για την κοινωνία, για τη σαχλαμάρα, για τη ματαιοδοξία, για τα δήθεν της κοινωνίας μας και είναι ιδιαίτερα ανατρεπτικός και επιθετικός. Σαν να έχει θυμώσει με κάτι και θέλει να μας το πει. Πρόκειται για ένα έργο σφαιρικής αντίληψης και κοινωνικής σάτιρας.

Ψαγμένος, έπληττε με τη σοβαροφάνεια ενώ τον απασχολούσε βαθιά η έννοια της πλήξης. Ηταν ένας φαρσέρ, ένας θεατρικός φαρσέρ με παρανομαστή το χιούμορ, καυστικό, βιτριολικό, ανατρεπτικό». Και ο Γιάννης Κακλέας έχει δίκιο όταν λέει ότι «δεν αγαπήθηκε ιδιαίτερα ο Ιονέσκο. Μέσα στη φιλοσοφική του άποψη, δεν φοβήθηκε να είναι αντιπαθής και με την επιθετικότητά του να καταργήσει και να σαρώσει πολλά ιδεώδη –κάτι που δεν του το συγχώρεσαν εύκολα.