Το άπαν του Παλαμά

Κωστής Παλαμάς
Απαντα
Τόμος πρώτος: Τα Τραγούδια της Πατρίδος μου, Ο Υμνος της Αθηνάς, Τα Μάτια της Ψυχής μου
Φιλολογική επιμέλεια Κ.Γ. Κασίνης
Ιδρυμα Κωστή Παλαμά, Στέγη Γραμμάτων Κωστής Παλαμάς, 2017
σελ. 480, τιμή 25 ευρώ

«Το σκληρό νόμισμα κάθε λογοτέχνη είναι το έργο του». Η επισήμανση του αυτονόητου, που στην προβεβλημένη επικοινωνιακή συνθήκη της εποχής μας λησμονούμε, προέρχεται από τον ομότιμο καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας Κ.Γ. Κασίνη, μελετητή και βιβλιογράφο του Παλαμά, γενικό γραμματέα του Ιδρύματος Κωστή Παλαμά. Αναφερόμενος στον Παλαμά εν προκειμένω, είχε υπογραμμίσει στα διεθνή συνέδρια για τον Παλαμά, που διοργανώνει το Ιδρυμα από το 1993, την ανάγκη μιας νέας έκδοσης των Απάντων του που θα συμπλήρωνε τη δεκαεξάτομη χρηστική έκδοση Κατσίμπαλη της δεκαετίας του 1960. Στο τελευταίο Γ’ Διεθνές Συνέδριο του 2013 είχε κάνει λόγο για μια πενηντάτομη νέα έκδοση που σχεδίαζε το Ιδρυμα. Στο διάστημα που μεσολάβησε, λόγω έλλειψης χρηματοδότησης, τα σχέδια έμειναν για άλλη μια φορά στο συρτάρι. Τώρα η έκδοση επιτέλους πραγματοποιείται με την ενίσχυση της νεοσύστατης Στέγης Γραμμάτων Κωστής Παλαμάς (ΣΓΚΠ) στην Πάτρα και του προέδρου της Αθανάσιου Δ. Στεφανόπουλου, ο οποίος ανέλαβε και τη δαπάνη της αποκατάστασης της οικίας Παλαμά στην Πάτρα, έδρας της ΣΓΚΠ.

Ο πρώτος τόμος των Απάντων, που κυκλοφορεί ήδη, συνέκδοση του Ιδρύματος Κωστή Παλαμά και της ΣΓΚΠ, περιλαμβάνει τις πρώτες ποιητικές συλλογές Τα Τραγούδια της Πατρίδος μου, Ο Υμνος της Αθηνάς, Τα Μάτια της Ψυχής μου (1886-1892), σε επιμέλεια του Κ.Γ. Κασίνη, ο οποίος θα έχει και τη γενική φιλολογική εποπτεία της έκδοσης των Απάντων. Ορος της συνεργασίας είναι η έκδοση να ολοκληρωθεί μέσα στα επόμενα έξι χρόνια.

Το Ιδρυμα Κωστή Παλαμά, το στρατηγείο του εκδοτικού εργαστηρίου που έχει στηθεί για τα Απαντα, έχει στο μεταξύ περατώσει όλη την προεργασία της έκδοσης. Εχει καταλογογραφήσει τα αυτόγραφα που Παλαμά που βρίσκονται στο Αρχείο του και έχει συγκροτήσει φακέλους με άγνωστα ή αθησαύριστα κείμενα από τον Τύπο ή ανέκδοτα ποιήματα από τα κατάλοιπα του ποιητή. Η φιλολογική επιμέλεια του υλικού έχει επιμεριστεί σε μια εικοσαμελή ομάδα νεοελληνιστών (Θανάσης Αγάθος, Δημήτρης Αγγελάτος, Γιώργος Ανδρειωμένος, Λάμπρος Βαρελάς, Παντελής Βουτουρής, Ευριπίδης Γαραντούδης, Κώστας Γιαβής, Μαίρη Δημάκη-Ζώρα, Δέσποινα Δούκα, Γεράσιμος Ζώρας, Νικόλαος Καλοσπύρος, Κ.Γ. Κασίνης, Αννα Κατσιγιάννη, Ερατοσθένης Καψωμένος, Κατερίνα Κωστίου, Γιάννης Ξούριας, Θεοδόσης Πυλαρινός, Πολυάνθη Τσίγκου, Μαρία Τσούτσουρα, Κώστας Χατζηαντωνίου) και το πρόγραμμα της έκδοσης περιλαμβάνει δέκα τόμους με τα ποιητικά έργα σε χρονολογική σειρά, έναν τόμο με τα διηγήματα, έναν τόμο με τα θεατρικά, δύο τόμους με τις μεταφράσεις του Παλαμά και ακολουθούν τα κριτικά κείμενα, οι συνεντεύξεις και δεκατέσσερις τόμοι παλαμικής αλληλογραφίας. Τα Απαντα θα συμπληρωθούν με δύο τόμους Ευρετηρίων και Γλωσσάρι Παλαμά σε έναν τόμο.

Τα χαρακτηριστικά της έκδοσης των Απάντων και έναν οδηγό για τη συνέχεια δίνει ο πρώτος τόμος. Οχι μια αναίτια βαριά και πολυέξοδη κριτική έκδοση για λίγους, αλλά μια έκδοση σχεδιασμένη με πρακτικό πνεύμα, όπου προτάσσονται τα κείμενα του Παλαμά στην τελευταία εγκεκριμένη μορφή τους από τον ποιητή και ακολουθούν φιλολογικό υπόμνημα, χρήσιμα ευρετήρια ονομάτων, πραγμάτων και πρώτων στίχων, χρονολογικοί πίνακες των ποιημάτων και γλωσσάριο. Ο τόμος λειτουργεί ως χρηστική έκδοση για το ευρύ κοινό και παράλληλα, με την παγίωση της κατάταξης των κειμένων στο παλαμικό corpus, τη στιχαρίθμηση στα ποιήματα και την αντιβολή με όλες τις προηγούμενες εκδόσεις και δημοσιεύσεις και με τα αυτόγραφα που γίνεται στο φιλολογικό επίμετρο, λειτουργεί και ως φιλολογική έκδοση για τον εξειδικευμένο μελετητή. Σκοπός είναι να συγκεντρωθεί όλο το εκδομένο, θησαυρισμένο και αθησαύριστο έργο του Παλαμά σε μια οριστική έκδοση, από το οποίο μόνο το ένα τρίτο είχε εκδοθεί στην έκδοση Κατσίμπαλη. Ενδεικτικά για το ποιητικό έργο, ο επιμελητής του πρώτου τόμου κάνει λόγο για περισσότερα από επτακόσια ποιήματα που είναι σε ελάχιστους γνωστά ή παντελώς άγνωστα.

Απαντα – βιβλιογραφία – βιογραφία – εξωστρέφεια

Εξαιρουμένων των Απάντων, το εκδοτικό πρόγραμμα του Ιδρύματος Κωστή Παλαμά περιλαμβάνει την έκδοση μιας νέας βιβλιογραφίας Παλαμά που θα συμπληρώνει τη βιβλιογραφία Κατσίμπαλη – Κασίνη έως και το τέλος του 20ού αιώνα, η οποία ετοιμάζεται από τον Γιάννη Ξούρια, και μια βιογραφία Παλαμά η οποία συζητείται. Οι ανάγκες της φιλολογικής κοινότητας για μια ενδελεχή επιστημονική βιογραφία Παλαμά που θα βασίζεται σε όλα τα διαθέσιμα στοιχεία της έρευνας και η ανάγκη για μια βιογραφία μικρότερη και προσιτότερη στο ευρύ κοινό ίσως δεν συναντηθούν στην ίδια έκδοση, όπως στην περίπτωση των Απάντων. Παράλληλα, γίνεται η ψηφιοποίηση του εκδόσιμου υλικού για την υποστήριξη του εκδοτικού προγράμματος. Το εκδοτικό πρόγραμμα συνοδεύουν σχέδια προβολής του έργου του Παλαμά, με δημόσιες αναγνώσεις, φεστιβάλ, εκθέσεις και διαγωνισμούς το 2019, όταν θα συμπληρώνονται 160 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή.

Σύμπραξη του Ιδρύματος που κατέχει το Αρχείο του Παλαμά με έναν ιδιωτικό φορέα, μακροχρόνιος προγραμματισμός με έμφαση στο πρωτεύον, στο έργο, και υλοποίηση του προγράμματος με τη συνεργασία μελετητών: η μεθόδευση του μεγάλου εκδοτικού προγράμματος των Απάντων του Παλαμά αποτελεί συγκροτημένο μοντέλο και για την αξιοποίηση του αρχειακού υλικού και την επανέκδοση του έργου άλλων μειζόνων λογοτεχνών όπως ο Καζαντζάκης και ο Καβάφης.

Ποιος είναι ο Παλαμάς που περιμένει να τον ανακαλύψουμε; Πέρα από τον λυρισμό του μεγάλου εγώ του έθνους, υπάρχει ο Παλαμάς του έρωτα και του θανάτου, της φιλοσοφικής θεώρησης των ανθρωπίνων και του δραστικού, ακόμη και στις μέρες μας, σατιρικού λόγου Παλαμάς, αλλά και ο τεχνίτης Παλαμάς, ο οποίος φέρνει πρώτος από την Ευρώπη στην Ελλάδα τις ιδέες και τα λογοτεχνικά κινήματα του καιρού του και ο οποίος είναι καιρός να μελετηθεί και να κριθεί παράλληλα με τους συγχρόνους του και με τα εργαλεία της εποχής του και όχι της δικής μας.