Το σχέδιο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη μετά Brexit εποχή

«Οι προϋπολογισμοί δεν είναι λογιστικές ασκήσεις, αλλά πρέπει να ανταποκρίνονται στις προτεραιότητες και στις φιλοδοξίες. Αποτυπώνουν το μέλλον μας σε αριθμούς. Πρώτα λοιπόν πρέπει να συζητήσουμε τι είδους Ευρώπη θέλουμε. Στη συνέχεια, τα κράτη-μέλη πρέπει να διαθέσουν τα χρήματα που απαιτούνται για τους φιλόδοξους στόχους τους».

Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ

Χθες δημοσιεύθηκε το περίγραμμα του σχεδίου προϋπολογισμού της επταετίας 2021-2028 της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οπως σε όλες τις προηγούμενες παρεμβάσεις της Επιτροπής –«Λευκή βίβλος» -, ο πρόεδρος στο «Πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο» προτείνει εναλλακτικά σενάρια, ώστε να ακούσει στη σύνοδο κορυφής των κρατών-μελών και να σφυγμομετρήσει σε δημόσιο διάλογο τις τοποθετήσεις τους. Το κείμενο – μελέτη εκθέτει στους ηγέτες της Ευρώπης και στην κοινή γνώμη όλα εκείνα τα στοιχεία που είναι αναγκαία να λάβουν υπόψη τους στις επιλογές τους. Θα προσπαθήσουμε να καταγράψουμε τα βασικά δεδομένα και ερωτήματα. Τον Απρίλιο η Επιτροπή θα υποβάλει τη δική της έκθεση, τις δικές της προτάσεις, αφού έχει λάβει υπόψη της τις ισορροπίες του Συμβουλίου. Συνεπώς έχουμε πολλά ακόμη να δούμε και να ακούσουμε. Οπως επισημαίνει ο πρόεδρος, «Ο –πολυετής –προϋπολογισμός δεν είναι απλά μια λογιστική καταγραφή δεδομένων, αλλά ουσιαστικά θα περιγράφει την πορεία της Ευρώπης στο μέλλον». Θυμόμαστε ότι ο Ντελόρ, που ηγήθηκε του μεγάλου άλματος της ΕΕ με τη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς και την υιοθέτηση του ευρώ, ακολουθούσε διαφορετική μέθοδο. Μιλούσε με τους αρχηγούς κρατών και στη συνέχεια πρότεινε στο Συμβούλιο τις πολιτικές και τον συνοδευτικό προϋπολογισμό, χωρίς να θέτει το όλο εγχείρημα σε δημόσιο διάλογο. Αλλες εποχές, διαφορετικές νοοτροπίες, διαφορετικού τύπου προβλήματα.

1. Το ευρώ έγινε το δεύτερο αποθετικό νόμισμα στον κόσμο. Επίτευγμα μεγάλης ιστορικής, οικονομικής και πολιτικής σημασίας, που καθιστά την ΕΕ παγκόσμια οικονομική δύναμη.

2. Οι διαδοχικές κρίσεις μετά το 2007 και κυρίως –σε ό,τι αφορά την Ενωση –η κρίση χρέους ανέδειξαν τις δομικές αδυναμίες της ΟΝΕ.

3. Για πρώτη φορά η ΕΕ συρρικνώνεται κατά ένα μέλος και τα 11 δισ. ευρώ ετησίως που συνεισέφερε η Μεγάλη Βρετανία στον κοινοτικό προϋπολογισμό.

4. Οι ανισότητες Βορρά – Νότου, αλλά και στο εσωτερικό των κρατών, δυνάμωσαν τις φυγόκεντρες τάσεις και τις λαϊκιστικές δυνάμεις, που είναι υπαρκτές προκλήσεις για το μέλλον της ΕΕ.

5. Οι πολιτικές σε τομείς όπως η ψηφιακή εποχή, η ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς ενέργειας, της τραπεζικής ένωσης, του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου, το κυβερνοέγκλημα, η αστάθεια της περιοχής στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και στη Μέση Ανατολή και οι επιλογές της αμερικανικής κυβέρνησης σε γεωστρατηγικές και οικονομικές πτυχές αφήνουν ένα σημαντικό κενό που απειλεί την παγκόσμια ισορροπία.

Επισημαίνοντας στο κείμενο τις επιτυχίες και τις νέες προκλήσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκθέτει τα βασικά διλήμματα στα οποία το Συμβούλιο Κορυφής καλείται να απαντήσει. Επιπλέον επισημαίνει και τον κρίσιμο παράγοντα χρόνου. Δεν υπάρχει περιθώριο καθυστερήσεων, γιατί αν δεν εγκριθεί ο προϋπολογισμός εγκαίρως υπάρχει κίνδυνος σημαντικών απωλειών για προγράμματα που τρέχουν στην Ερευνα, στις ανταλλαγές φοιτητών κ.λπ. Ας δούμε λοιπόν τα κρίσιμα διλήμματα, ή τις «σκληρές» αποφάσεις, όπως αναφέρει το έγγραφο.

1. Ο κοινοτικός προϋπολογισμός που σήμερα αντιπροσωπεύει το 1% του ΑΕΠ –155 δισ. ευρώ ετησίως –πρέπει να αυξηθεί, ώστε να συμπληρώσει την απώλεια των βρετανικών εισφορών. Οι ανάγκες για νέες πολιτικές, όπως αυτές που έχουν να κάνουν με την άμυνα και την ασφάλεια των ευρωπαίων πολιτών, τη μετανάστευση, την εμβάθυνση της ευρωζώνης κ.λπ., απαιτούν περισσότερα χρήματα. Οι επιλογές είναι η μείωση της χρηματοδότησης των πολιτικών που ακολουθούνται σήμερα ή η εξεύρεση νέων «έξυπνων» πόρων (ΣΔΙΤ κ.ά.). Ή και τα δύο. Για την άμυνα και ασφάλεια των συνόρων, για παράδειγμα, προϋπολογίζονται αυξήσεις από 22 δισ. έως 150 δισ. ευρώ, ανάλογα με το αν θα επιλεγεί χαλαρότερη ή πιο «σφιχτή» θωράκιση της Ευρώπης.

2. Αλλαγή στη διαχείριση των πόρων. Η επιλογή είναι η συνέχιση του τρόπου πληρωμών με βελτίωση μεθόδων για την αποτελεσματικότερη απορρόφηση ή επιλογή της αιρεσιμότητας (conditionality) ως εργαλείου ελέγχου της χρήσης των δαπανών και η επίτευξη επιβαλλόμενων μεταρρυθμίσεων στις χρηματοδοτούμενες χώρες. Με άλλα λόγια, η εφαρμογή της μεθόδου των μνημονίων που αναγκάστηκαν να εφαρμόσουν τα κράτη που χρειάστηκε να καταφύγουν στον κοινοτικό δανεισμό για να αποφύγουν την πτώχευση.

Πρόκειται πράγματι για «σκληρές» επιλογές. Σε σχέση με τις επιδοτήσεις για τα κράτη που επωφελούνται από αυτές, θα είναι σκληρό χτύπημα για την ανάπτυξή τους. Σε ό,τι αφορά το ερώτημα από πού μπορούν να κοπούν, η απάντηση είναι απλή. Από τις γεωργικές επιδοτήσεις. Οι οποίες παρουσιάζουν μειώσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων προϋπολογισμών από το 60% στο 40%. Οι άλλες τρεις μεγάλες κατηγορίες δαπανών (Διοικητικές, Συνοχής και «λοιπές» – Ερευνα, Erasmus κ.λπ.) παρουσιάζουν στασιμότητα, ενώ οι «λοιπές» διπλασιασμό από 10% σε 20%.

Το να κοπούν οι αγροτικές ενισχύσεις (εθνικοποίηση δαπανών) και άλλο θα προκαλέσει έντονες κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις ακόμη και σε πλούσιες χώρες. Από την άλλη, η αύξηση του κοινοτικού προϋπολογισμού, που σήμερα αντιπροσωπεύει το 1% του ΑΕΠ της Ενωσης με τις διαμορφωμένες πολιτικές ισορροπίας, μάλλον είναι αδύνατη.

Σε ό,τι αφορά την αρχή της αιρεσιμότητας, όπως μάθαμε, προϋποθέτει αλλαγή διοικητικού, ελεγκτικού μηχανισμού, αλλαγή νοοτροπίας στους επωφελούμενους σχηματισμούς και τελικά αποδοχή από την κοινωνία και την πολιτική τάξη. Δύσκολα πράγματα.

Αυτά τα προκαταρκτικά για τη «μάχη», το αποτέλεσμα της οποίας θα καθορίσει το μέλλον, ακόμη και την ύπαρξη της ΕΕ ως αξιακού φορέα του Διαφωτισμού και της Αρχαίας Ελληνικής Δημοκρατίας.

Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ και μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις.