Andrea Wulf
The invention of Nature. Alexander von Humboldt’s new world
Εκδόσεις Vintage
σελ.576, τιμή: 14,21 δολ.(στο Amazon)

Μια πρόσφατη αναφορά μας στον πρώσο φυσιοδίφη και εξερευνητή Αλεξάντερ φον Χούμπολτ (Alexander von Humboldt, 1769-1859) οδήγησε σε μια σειρά ερωτημάτων αναγνωστών σχετικά με τα βιβλία του. Παρά το γεγονός ότι έργα του Χούμπολτ επανεκδόθηκαν το 2014 σε νέες μεταφράσεις στην αγγλική από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου (οι προηγούμενες χρονολογούνταν από τη βικτωριανή εποχή!), αυτές απευθύνονται κυρίως σε όσους θέλουν να εντρυφήσουν στο έργο του. Υπάρχει όμως ένα βιβλίο το οποίο θα ήταν απολαυστικό για τον αναγνώστη που θέλει να γνωρίσει καλύτερα την ιδιαίτερη αυτή προσωπικότητα: η βιογραφία του Χούμπολτ με τον ευφάνταστο τίτλο «Η εφεύρεση της φύσης» (The invention of nature) της Αντρια Γουλφ.

Πράγματι, κατά μία έννοια ο Χούμπολτ, ο οποίος θεωρείται μεταξύ άλλων ο πατέρας της βιογεωγραφίας, εφηύρε τη φύση. Αλλά για να μπορέσει να το κάνει αυτό, να ταξιδέψει σε μέρη μακρινά και να ανακαλύψει τα μυστικά τους, έπρεπε να περάσει από πολλά. Γεννημένος στο Βερολίνο και γόνος μιας εύπορης αριστοκρατικής οικογένειας, ο Χούμπολτ δεν είχε τη χαρούμενη παιδική ηλικία που θα ήταν αναμενόμενη στην περίπτωσή του. Σε ηλικία μόλις εννέα ετών έχασε τον λατρεμένο πατέρα του, ενώ η μητέρα του ήταν πάντα αυστηρή και απόμακρη συναισθηματικά. Φρόντισε ωστόσο τα παιδιά της, ο Αλεξάντερ και ο μεγαλύτερος αδελφός του Βίλχεμ, να λάβουν την καλύτερη δυνατή εκπαίδευση προσλαμβάνοντας τους πλέον φωτισμένους παιδαγωγούς της εποχής. Και ενώ ο Βίλχεμ ήταν μελετηρός, ο Αλεξάντερ ήταν ζωηρός και προτιμούσε να περνά τη μέρα του έξω από το σπίτι. Οσο για τα διαβάσματά του, αυτά που αγαπούσε είχαν πάντα να κάνουν με τις εξερευνήσεις.
Και τα δύο αγόρια φοίτησαν στο Πανεπιστήμιο του Γκέτιγκεν, όπου ο Αλεξάντερ επέλεξε επιστήμες, μαθηματικά και γλώσσες. Την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1790 ο Αλεξάντερ πραγματοποίησε το πρώτο ταξίδι του στην Ευρώπη: ταξιδεύοντας κατά μήκος του Ρήνου, πέρασε στην Ολλανδία και από εκεί στην Αγγλία, ενώ η επιστροφή έγινε μέσω Γαλλίας. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Αγγλία έκανε γνωριμίες με ανθρώπους που είχαν κάνει μακρινά ταξίδια και η αγάπη του για αυτά αναζωπυρώθηκε. Πριν ξεκινήσει όμως ήθελε να μάθει περισσότερα. Γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ για σπουδές γεωλογίας και μεταλλευτικής. Στη συνέχεια βρήκε εργασία σαν ελεγκτής ορυχείων, πράγμα που του επέτρεπε να ταξιδεύει. Τον έφερε όμως σε επαφή και με τις δυσκολίες της ζωής των μεταλλωρύχων. Ετσι χρησιμοποίησε την επιρροή του για να προαγάγει την εκπαίδευσή τους (γράφοντας ο ίδιος τα απαιτούμενα εγχειρίδια), αλλά και να βελτιώσει την ασφάλειά τους (σχεδιάζοντας μια προστατευτική μάσκα και μια αξιόπιστη λάμπα).
Το 1794 ο Αλεξάντερ γνώρισε τον Γκαίτε κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στο σπίτι του αδελφού του, που στο μεταξύ είχε παντρευτεί. Ηταν η αρχή μιας μακράς φιλίας: ο Γκαίτε, που λέγεται ότι εμπνεύστηκε τον Φάουστ από την προσωπικότητα του Αλεξάντερ Χούμπολτ, είχε πει πως σε μια ώρα με τον Χούμπολτ κέρδιζε όσα θα είχε κερδίσει διαβάζοντας μια εβδομάδα. Και να σκεφτεί κανείς ότι τότε ο Χούμπολτ δεν ήταν παρά ένας ελεγκτής ορυχείων! Χρειάστηκε να φύγει από τη ζωή η μητέρα του, το 1794 (να σημειωθεί ότι κανείς από τους δύο γιους της δεν πένθησε γι’ αυτό, καθώς απελευθερώθηκαν από την πάντοτε επικριτική παρουσία της), για να μπορέσει ο Αλεξάντερ να δηλώσει παραίτηση και να αρχίσει το μεγάλο του ταξίδι στην Λατινική Αμερική.
Το βιβλίο της Γουλφ είναι εξαιρετικό τόσο στην περιγραφή των περιπετειών του Χούμπολτ όσο και στην εξιστόρηση των συναντήσεών του με άλλους μεγάλους της εποχής, αλλά και στην ανάπτυξη των ιδεών του. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή της γνωριμίας του με τον τότε αμερικανό πρόεδρο Τόμας Τζέφερσον, για τον οποίο ανέπτυξε μεγάλη συμπάθεια, αν και ποτέ δεν κατάφερε να τον κάνει να μοιραστεί τη μεγάλη του αποστροφή για την δουλεία. Εν ολίγοις, το πόνημα της Γουλφ διαβάζεται σαν μυθιστόρημα, αλλά έχει ως κέρδος την γνωριμία με έναν άνθρωπο που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στον σύγχρονο πολιτισμό μας.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ