Παχυσαρκία εξ απαλών ονύχων

Πόσα βήματα την ημέρα κάνει ένα τετράχρονο στη χώρα μας και πόσα θα έπρεπε να κάνει για να κινείται επαρκώς; Πόση τηλεόραση βλέπει; Πόσο νερό καταναλώνει; Πόσα αναψυκτικά; Πόσα ανθυγιεινά σνακ; Εχετε αναρωτηθεί ποτέ; Αν όχι, καλό θα ήταν να ξεκινήσετε και εσείς και εμείς (και όλοι όσοι είναι γονείς) αλλά και οι αρμόδιοι φορείς που συχνά-πυκνά αναφέρουν πόσα επενδύουν στα παιδιά που είναι το μέλλον του κόσμου. Διότι, όπως δείχνει μια ευρωπαϊκή μελέτη με έλληνες μάλιστα συντονιστές, το μέλλον του μέλλοντος του κόσμου προδιαγράφεται στην Ελλάδα μάλλον ζοφερό. Ιδού οι λόγοι: από τη μελέτη με τον τίτλο «ToyBox», στην οποία συμμετέχουν έξι ευρωπαϊκές χώρες, προκύπτει ότι τα ελληνόπουλα κινούνται λιγότερο από τα συνομήλικά τους παιδιά σε Βέλγιο, Βουλγαρία, Γερμανία, Πολωνία και Γερμανία, ενώ βλέπουν και περισσότερη τηλεόραση. Μόνη αχτίδα αισιοδοξίας φαίνεται να είναι η διατροφή αφού καταναλώνουν τα λιγότερα αναψυκτικά και ανθυγιεινά σνακ. Ωστόσο αυτή η αχτίδα μάλλον δεν είναι αρκετή για να φωτίσει την γκρίζα εικόνα: νέα, υπό δημοσίευση δεδομένα της ToyBox δείχνουν ότι ποσοστό μεγαλύτερο του 20% των παιδιών ηλικίας τεσσάρων ως πέντε ετών στη χώρα μας είναι παχύσαρκα ή υπέρβαρα! Αν λοιπόν δεν έχουμε ακόμη αναρωτηθεί πόσα βήματα κάνει την ημέρα ένα παιδάκι ή πόσο κάθεται στον καναπέ και βλέπει τηλεόραση, μάλλον πρέπει να το πράξουμε άμεσα και κυρίως να βρούμε λύσεις αφού, όπως αποδεικνύουν τα επιστημονικά στοιχεία, αυτή τη στιγμή τα μόνα βήματα που γίνονται είναι προς την καταστροφή της υγείας του μέλλοντος του μέλλοντός μας…

Βήματα υγείας

Τα τελευταία δεδομένα της άκρως ενδιαφέρουσας μελέτης ToyBox, την οποία συντονίζει ερευνητική ομάδα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου με επικεφαλής τον καθηγητή Διατροφής κ. Γιάννη Μανιό, δημοσιεύθηκαν πριν από μερικές ημέρες στην επιστημονική επιθεώρηση «Ιnternational Journal of Environmental Research and Public Health» και αφορούσαν τη μέτρηση των βημάτων 3.578 παιδιών προσχολικής ηλικίας στις έξι χώρες που σας προαναφέραμε. Γιατί οι επιστήμονες πήραν στο κατόπι τα μικρά παιδιά; Διότι τα βήματα που κάνουν μέσα στην ημέρα μαρτυρούν πόσο δραστήρια είναι, πόσο κινούνται, άρα πόσο ασκούνται. Να σημειωθεί ότι βάσει των αρμόδιων οργανισμών ένα παιδάκι ηλικίας τεσσάρων ως πέντε ετών (αυτές ήταν και οι ηλικίες που μελετήθηκαν στο πλαίσιο της ToyBox) πρέπει να κάνει τουλάχιστον 11.500 βήματα την ημέρα.

Στο σύνολο λοιπόν των παιδιών όλων των συμμετεχουσών χωρών, μια πρώτη παρατήρηση έχει να κάνει με το αναμενόμενο: ότι τα αγόρια ήταν πιο δραστήρια από τα κορίτσια με 11.169 βήματα ημερησίως τις καθημερινές έναντι 9.970 «κοριτσίστικων» βημάτων. Ωστόσο, από την ανάλυση προκύπτει και ένα στοιχείο μη αναμενόμενο και αρκετά ανησυχητικό: τα Σαββατοκύριακα, οπότε θεωρητικώς τα παιδιά έχουν περισσότερο χρόνο να παίξουν, να τρέξουν, να πάνε βόλτες, να κάνουν δραστηριότητες με τους γονείς τους απαλλαγμένα από το καθημερινό, επαναλαμβανόμενο πρόγραμμα, ο αριθμός των βημάτων πέφτει τόσο για τα αγοράκια (10.164 κατά μέσο όρο) όσο και για τα κοριτσάκια (9.288).

Μέσα στη γενική εικόνα η χώρα μας έρχεται τελευταία σε ό,τι αφορά το ποσοστό των παιδιών που επιτυγχάνουν τον στόχο των 11.500 βημάτων ημερησίως τις καθημερινές: όταν στην Ισπανία το ποσοστό των παιδιών που επιτυγχάνουν τον στόχο είναι της τάξεως του 60,7% (και τελικώς τα παιδιά κάνουν κατά μέσο όρο 12.669 βήματα την ημέρα), στην Ελλάδα είναι μόλις 26,5% (9.656 βήματα ημερησίως), με τη Βουλγαρία να έρχεται δεύτερη από το… τέλος με 29,3% (9.777 βήματα ημερησίως). Αρνητική πρωτιά για τη χώρα μας και τα Σαββατοκύριακα, καθώς ο μέσος αριθμός των βημάτων πέφτει ακόμη περισσότερο, στα 8.667 την ημέρα με το μόλις 20,3% των παιδιών να επιτυγχάνει τον στόχο των 11.500 βημάτων ημερησίως (το διήμερο της αργίας δεύτερο από το τέλος έρχεται το Βέλγιο με 9.095 παιδικά βήματα την ημέρα) ενώ στην κορυφή βρίσκεται η Πολωνία με 10.880 βήματα ημερησίως.

Οι ερευνητές παρακολούθησαν στο πλαίσιο της μελέτης και τα μοτίβα αύξησης και μείωσης των βημάτων των παιδιών μέσα στην ημέρα, με βάση τις δραστηριότητές τους. Κατέληξαν λοιπόν στο συμπέρασμα ότι σε χώρες όπως η δική μας, όπου στους παιδικούς σταθμούς ακολουθείται πρόγραμμα μεσημεριανού ύπνου, η δραστηριότητα πέφτει κατακόρυφα τις μεσημεριανές ώρες –είναι υψηλή το πρωί όταν τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο, γύρω στις 12 με 1 το μεσημέρι, οπότε και βγαίνουν στην αυλή για παιχνίδι, αλλά μετά αφήνεται στον ρυθμό τής… σιέστας. Το ανησυχητικό είναι ότι και το απόγευμα, μετά το σχολείο, η παιδική κίνηση δεν έχει ιδιαίτερη αύξηση στο σπίτι, γεγονός που μαρτυρεί ότι τα παιδιά ασχολούνται με άλλες… καθιστικές δραστηριότητες. Με βάση αυτά τα συμπεράσματα, οι ερευνητές προτείνουν να υπάρχουν μεγαλύτερα διαστήματα απλών, διασκεδαστικών δραστηριοτήτων που περιλαμβάνουν κίνηση. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο «Βήμα» ο κ. Μανιός «τα μικρότερα σε ηλικία παιδιά, κάτω των τεσσάρων ετών, καθώς και εκείνα που κοιμούνται λιγότερες από 10 ώρες τη νύχτα, είναι λογικό να χρειάζονται περισσότερο μεσημεριανό ύπνο. Στις μεγαλύτερες ηλικίες όμως οι εκπαιδευτικοί θα ήταν καλό να οργανώνουν «έξυπνες» απλές δραστηριότητες, ακόμη και το μεσημέρι, ώστε τα παιδιά να κινούνται περισσότερο».

Προηγούμενα ευρήματα της ToyBox, τα οποία είχαν δημοσιευθεί στην επιστημονική επιθεώρηση ανοιχτής πρόσβασης PLoS OΝΕ το 2015, έρχονται να συμπληρώσουν το παζλ της καθημερινότητας των μικρών παιδιών στη χώρα μας εξηγώντας σε μεγάλο βαθμό γιατί κάνουν λίγα βήματα μέσα στην ημέρα αλλά συγχρόνως (δυστυχώς) πολλά βήματα προς μια ζωή με λιγότερη υγεία. Τα ελληνόπουλα λοιπόν ηλικίας –επαναλαμβάνουμε –μόλις τεσσάρων ετών φάνηκε ότι βλέπουν την περισσότερη τηλεόραση από τα υπόλοιπα στις έξι ευρωπαϊκές χώρες της μελέτης τόσο τις καθημερινές όσο και τα Σαββατοκύριακα: συγκεκριμένα 88,5 λεπτά την ημέρα τις καθημερινές και 133,5 λεπτά την ημέρα κατά το διήμερο της αργίας! Την ίδια στιγμή λιγότερο καρφωμένα από όλα στην τηλεόραση ήταν τα γερμανάκια με 43,3 λεπτά τηλεθέασης τις καθημερινές και 64,8 λεπτά τα Σαββατοκύριακα.

Το εύρημα σχετικά με τις τόσες ώρες τηλεθέασης εξηγεί, σύμφωνα με τον κ. Μανιό, τουλάχιστον ως έναν βαθμό, και την έλλειψη επαρκούς κίνησης των μικρών παιδιών στην Ελλάδα. «Φαίνεται ότι τόσο τις καθημερινές μετά το σχολείο όσο και τα Σαββατοκύριακα οι έλληνες γονείς, πιθανώς λόγω πολλών υποχρεώσεων στο σπίτι αλλά και λόγω της δικής τους έλλειψης κίνησης, αφήνουν τα μικρά παιδιά για ώρες στην τηλεόραση ώστε να είναι ήσυχα. Ειδικά το Σαββατοκύριακο, και μάλιστα σε μια χώρα όπως η δική μας, με ήπιο κλίμα, που επιτρέπει τις βόλτες στην εξοχή, ή ακόμη και στο πιο κοντινό πάρκο, τις περισσότερες ημέρες του χρόνου, τα μικρά παιδιά μένουν για ώρες κλεισμένα και ακίνητα απέναντι από την οθόνη».

Ως αντίβαρο σε όλον αυτόν τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής εξ απαλών ονύχων έρχεται, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της ToyBox, η διατροφή. Εκεί τα μικρά ελληνόπουλα δεν τα πηγαίνουν τόσο άσχημα. Πίνουν περί τα 660 ml νερό την ημέρα ξεπερνώντας το κατώτατο όριο των 500 ml ημερησίως (και πάλι βέβαια, επισημαίνει ο κ. Μανιός, συνιστάται σε αυτές τις ηλικίες να καταναλώνονται 5 με 6 ποτήρια των 250 ml νερό την ημέρα και η κατανάλωση των μικρών παιδιών στην Ελλάδα δεν αγγίζει αυτή τη σύσταση). Πάντως βρίσκονται κάπου στη μέση των έξι ευρωπαϊκών χωρών, με πρώτη την Ισπανία με κατανάλωση 754 ml νερού ημερησίως. Καλά τα νέα σε ό,τι αφορά την κατανάλωση αναψυκτικών καθώς (επιτέλους) τα μικρά παιδιά στη χώρα μας είναι εκείνα με τη μικρότερη (13,2 ml την ημέρα), όταν στην πρώτη στην κατάταξη Πολωνία τα παιδιά πίνουν 156,4 ml αναψυκτικών την ημέρα κατά μέσο όρο. Αλλά και στα ανθυγιεινά σνακ η Ελλάδα έχει τη μικρότερη κατανάλωση από τις χώρες που συμμετείχαν στη μελέτη με 53,3 γραμμάρια ημερησίως –το Βέλγιο κρατά τα αρνητικά πρωτεία με 73,1 γραμμάρια ημερησίως.

Και πάλι όμως το «χαλινάρι» στη διατροφή που φαίνεται ότι προσπαθούν να βάλουν οι έλληνες γονείς στα μικρά παιδιά δεν είναι αρκετό. Αυτό μαρτυρούν νέα, αδημοσίευτα ακόμη στοιχεία (η δημοσίευση αναμένεται μέσα στο επόμενο δίμηνο) της ToyBox που μας παραθέτει ο κ. Μανιός. Σύμφωνα λοιπόν με αυτά, στη χώρα μας το 20,6% των παιδιών είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα (14,9% υπέρβαρα και 5,7% παχύσαρκα) όταν ο μέσος όρος των έξι χωρών είναι 14,5% (11,3% υπέρβαρα παιδιά και 3,2% παχύσαρκα). Και αυτό είναι ένα καμπανάκι που οι γονείς πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη τους όσο είναι ακόμη νωρίς, τονίζει ο καθηγητής. «Οι γονείς πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι το βάρος δύσκολα αλλάζει. Ενα παιδί που ξεκινά υπέρβαρο ή παχύσαρκο θέτει ισχυρή υποψηφιότητα να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα με το βάρος του στην υπόλοιπη ζωή του. Και βλέπουμε ότι οι γονείς δεν ενθαρρύνουν τη σωματική δραστηριότητα, αφού και οι ίδιοι δεν ακολουθούν συνήθως έναν τρόπο ζωής που να την περιλαμβάνει. Εχουν εσφαλμένη εικόνα του σώματος του παιδιού τους, δεν δέχονται εύκολα ότι μπορεί να έχει επιπλέον κιλά και συνεχίζουν να του παρέχουν ή και να το πιέζουν να καταναλώσει μεγάλες για την ηλικία του μερίδες φαγητού. Για να αλλάξει αυτή η εικόνα πρέπει αρχικώς οι έλληνες γονείς να αλλάξουν φιλοσοφία». Κλείνοντας, ας έχουμε υπόψη ότι εδώ δεν είναι… φιλοσοφικό το ζήτημα, αλλά ζήτημα (καλής, υγιούς) ζωής για τα παιδιά μας, το μέλλον του κόσμου.

Η παρέμβαση ToyBox

Η μελέτη ToyBox αποτελεί ουσιαστικώς μια παρέμβαση που έχει τρέξει πιλοτικά σε πολλές χώρες – για παράδειγμα, εκτός από τις έξι ευρωπαϊκές χώρες που συμμετείχαν στις δημοσιεύσεις που σας παρουσιάσαμε η παρέμβαση λαμβάνει χώρα αυτή τη στιγμή στη Μαλαισία, στη Νικαράγουα, στη Νότια Αφρική, στον Ισημερινό, στην Αργεντινή, στη Βρετανία, στην Ιταλία, στην Εσθονία, στη Μάλτα. Μάλιστα πρόσφατα, όπως αναφέρει στο «Βήμα» ο κ. Μανιός, η Μάλτα αποφάσισε να ενσωματώσει τις επιταγές της παρέμβασης επισήμως σε όλους τους παιδικούς σταθμούς της. Και ποιες είναι αυτές οι επιταγές; Ο έλληνας καθηγητής εξηγεί ότι «η παρέμβαση ToyBox, που μέχρι στιγμής στη χώρα μας έχει τρέξει πιλοτικά σε περίπου 70 παιδικούς σταθμούς και νηπιαγωγεία, αφορά μικρές αλλαγές μέσα στο σχολικό πρόγραμμα που όμως μπορούν να κάνουν μεγάλη διαφορά. Στο πλαίσιό της οι εκπαιδευτικοί μαθαίνουν να λειτουργούν ως πρότυπα για τη διαμόρφωση συμπεριφοράς των μικρών παιδιών. Τίθενται μικροί, έξυπνοι, εφικτοί και μετρήσιμοι στόχοι ώστε τα παιδιά να μαθαίνουν έναν υγιεινότερο τρόπο ζωής.

Για παράδειγμα, ο εκπαιδευτικός καταναλώνει ο ίδιος υγιεινά σνακ ώστε να ακολουθήσουν τα παιδιά το παράδειγμά του, πίνει αρκετό νερό μπροστά τους. Οργανώνει μέσα στην ημέρα, ανά 30 ή 40 λεπτά, ευχάριστα διαλείμματα για κίνηση με γνώμονα τις μη ανταγωνιστικές σωματικές δραστηριότητες – π.χ. όλα τα παιδιά σηκώνονται και κυνηγούν για λίγο ένα μπαλόνι μέσα στην τάξη ή κάνουν χορευτικές φιγούρες. Παράλληλα με σύντομα και κατατοπιστικά newsletters οι εκπαιδευτικοί προτρέπουν και τους γονείς να παίρνουν τέτοιες πρωτοβουλίες στο σπίτι. Να κάνουν διαλείμματα κίνησης και κατανάλωσης νερού μέσα στην ημέρα μαζί με τα παιδιά τους, να τους φτιάχνουν απλά και υγιεινά σνακ, να γίνονται οι ίδιοι το διατροφικό παράδειγμα για εκείνα καταναλώνοντας υγιεινές τροφές, να θέτουν αυστηρούς κανόνες στον χρόνο τηλεθέασης που θα αφορούν ολόκληρη την οικογένεια. Στα newsletters περιλαμβάνονται ακόμη και ιδέες για παρασκευή υγιεινών πιάτων στο σπίτι».

Ο κ. Μανιός μάς πληροφορεί ότι όπου έχει δοκιμαστεί η παρέμβαση ToyBox τα αποτελέσματα ήταν θετικά. «Κατεγράφη μείωση της κατανάλωσης γλυκών, αύξηση της κατανάλωσης νερού και αύξηση της κίνησης των παιδιών». Ο καθηγητής καταλήγει επισημαίνοντας ότι όποιος αρμόδιος φορέας θα ενδιαφερόταν να ακολουθήσει την παρέμβαση ToyBox στη χώρα μας μπορεί να επικοινωνήσει με την επιστημονική ομάδα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου ώστε να το κάνει πράξη.