Η επίθεση των YouTubers

«Δεν πρόκειται περί clickbait. Αυτό είναι το πιο αληθινό vlog που έχω ποστάρει ποτέ. Θεωρώ πως αποτελεί ένα ορόσημο στην ιστορία του YouTube γιατί είμαι σχεδόν σίγουρος ότι κάτι τέτοιο δεν έχει –ελπίζω –συμβεί σε κανέναν στο YouTube ως τώρα. Είπα ό,τι ήθελα να πω: δέστε τις ζώνες σας, γιατί δεν πρόκειται να ξαναδείτε βίντεο σαν αυτό!». Με αυτό το μήνυμα συνόδευσε ο 22χρονος Λόγκαν Πολ, αμερικανός σταρ του YouTube, ένα βίντεο όπου εμφανιζόταν το πτώμα ενός αυτόχειρα στην Ιαπωνία, προκαλώντας έντονες αντιδράσεις αλλά και κάνοντας το όνομά του γνωστό και σε ανθρώπους άνω των 25 ετών, οι περισσότεροι εκ των οποίων δεν έχουν ιδέα για το «φαινόμενο YouTubers». Ο Πολ απλά υπενθύμισε την επιδραστικότητά τους. Πρόκειται για τους δημοφιλείς σε παιδιά, εφήβους και νέους έως 24 ετών σταρ νέας κοπής που αποκτούν εκατομμύρια θαυμαστές δημιουργώντας και ανεβάζοντας βίντεο στα οποία πρωταγωνιστούν οι ίδιοι: σε κάποια κάνουν αστεία, φάρσες ή παρωδίες, σε άλλα απευθύνονται άμεσα στο πολυπληθές κοινό τους, επιδίδονται σε εξομολογήσεις ή δίνουν συμβουλές.

Σημειωτέον ότι το διαβόητο πλέον βίντεο του Λόγκαν Πολ δεν ανήκε σε καμία από τις παραπάνω κατηγορίες. Ο ίδιος και οι φίλοι του είχαν επισκεφθεί το δάσος Αοκιγκαχάρα που βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Φούτζι, μια περιοχή γνωστή για τις πολλές αυτοκτονίες που λαμβάνουν χώρα εκεί. Είχαν πάει για να γυρίσουν ένα spooky βίντεο στο «στοιχειωμένο» δάσος και τυχαία εντόπισαν το άψυχο σώμα: όπως φαίνεται στο σύντομο κλιπ, σοκαρίστηκαν από τον εντοπισμό της σορού, αλλά δεν σταμάτησαν να κάνουν αστεία τα οποία προκάλεσαν σάλο –διάφοροι χρήστες έλεγαν ότι το βίντεο είναι «αηδιαστικό» και δείχνει ασέβεια προς τον νεκρό. Η βιντεο-καταχώριση πρόλαβε να συγκεντρώσει εκατομμύρια views στο YouTube μέχρι τελικά να κατεβεί. Ακολούθως ο Πολ ανέβασε απολογητικό μήνυμα στο Τwitter υποστηρίζοντας ότι επρόκειτο για ένα σφάλμα του, για το αποτέλεσμα του «σοκ και δέους» που ένιωσε.

Για περίπου τρεις εβδομάδες το κανάλι του δεν τροφοδοτήθηκε με νέο περιεχόμενο. Ωστόσο πριν από μερικές ημέρες επανήλθε δριμύτερος: αφού έκανε άλλη μία δήλωση μετανοίας, καυχήθηκε που κέρδισε 1.000.000 νέους συνδρομητές χάρη στο σκάνδαλο και ανέβασε ένα βίντεο στο οποίο επιτίθεται με συσκευή taser στο κουφάρι ενός αρουραίου. Η ανάρμοστη συμπεριφορά του απέναντι στο νεκρό ζώο, ανάρμοστη κυρίως επειδή φανέρωσε την παντελή έλλειψη μεταμέλειάς του, ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι: το YouΤube του αφαίρεσε τη δυνατότητα να βάζει διαφημίσεις στο περιεχόμενο που ανεβάζει (στερώντας του έτσι έσοδα εκατοντάδων χιλιάδων δολαρίων).

Ακόµη και αν παραβλέψει κανείς το γεγονός ότι με τέτοιου τύπου καφρίλες έχτισε το κοινό του, ο Λόγκαν Πολ αποτελεί ενδεικτική περίπτωση του πόσο στραβά μπορούν να πάνε τα πράγματα όταν υπάρχει η δυνατότητα ένας νεαρός, αδιαμόρφωτος χαρακτήρας να αποκτά τόση επιρροή σε παιδιά από τη φύση τους ευεπίφορα στη μίμηση μιας (σοβαρής ή ήσσονος σημασίας) προβληματικής συμπεριφοράς χρησιμοποιώντας ένα μέσο που του παρέχει απόλυτη ελευθερία. Τα αλλεπάλληλα στραβοπατήματα του Πολ ανάγκασαν το YouTube να τροποποιήσει την πολιτική του όσον αφορά τους YouTubers. Το νέο πλαίσιο περιλαμβάνει αυστηρότερες προϋποθέσεις για τους δημιουργούς vlogs (συντομογραφία του video logs ή video blogs) οι οποίοι προσπαθούν να βγάλουν χρήματα από τα βίντεο που ποστάρουν. Τα βίντεο δεν θα μπορούν να φιλοξενούν διαφημίσεις αν δεν πληρούνται δύο κριτήρια από αυτούς που τα ανεβάζουν: να έχουν τουλάχιστον 1.000 συνδρομητές και να έχουν θεαθεί πάνω από 4.000 ώρες περιεχομένου τους από άλλους χρήστες μέσα στον τελευταίο χρόνο.

Το YouTube θεωρεί ότι αυτή η κίνηση θα συμβάλει στην αντιμετώπιση των «spammers, των χρηστών που προσποιούνται ότι είναι κάποιοι άλλοι και άλλων προβληματικών συμπεριφορών» και θα μειώσει την πιθανότητα να έχουν κέρδη κάποια «πιθανώς ακατάλληλα βίντεο, κάτι που μπορεί να μειώσει τα έσοδα για όλους». Υπάρχει και άλλη μία αλλαγή στο ισχύον πλαίσιο και αυτή αφορά το πρόγραμμα Google Preferred, που επιτρέπει σε brands να πληρώνουν επιπλέον για να εισάγουν τις διαφημίσεις τους στο κορυφαίο 5% των βίντεο που είναι πιο δημοφιλή στους χρήστες οι οποίοι ανήκουν στο ηλικιακό γκρουπ 18-34. Μέχρι τώρα η διαδικασία αυτή γινόταν με αυτοματοποιημένο τρόπο, ωστόσο προκειμένου να μην επωφελούνται ανεκδιήγητοι τύποι σαν τον Λόγκαν, ως το τέλος του Μαρτίου τη διαλογή αυτή θα έχουν αναλάβει εργαζόμενοι του δημοφιλούς μέσου για να εξασφαλίσουν ένα είδος monitoring.

Τον τελευταίο χρόνο η φαινομενική παντοδυναμία των YouTubers συζητιέται εντόνως. Τον προηγούμενο μήνα πολλά πληκτρολόγια πήραν φωτιά θέλοντας να σχολιάσουν το ζήτημα που είχε προκύψει με την Ελ Ντάρμπι, μια influencer (έτσι αποκαλούνται όσοι έχουν αποκτήσει μεγάλο αριθμό ακολούθων ή συνδρομητών στα κοινωνικά δίκτυα) του YouTube και του Instagram, η οποία προσπάθησε να κάνει δωρεάν διακοπές σε πολυτελές ξενοδοχείο στο Δουβλίνο. Λογάριασε ωστόσο χωρίς τον ξενοδόχο, αφού ο ιδιοκτήτης του καταλύματος ανέβασε το e-mail που του είχε στείλει σε ποστ του στο Facebook (ω, τι ειρωνεία) λέγοντας μέσες-άκρες ότι δεν φιλοξενεί τζαμπατζήδες στην επιχείρησή του. Το ζήτημα έλαβε μεγάλες διαστάσεις, με την ξανθιά Βρετανίδα να μιλάει για διασυρμό της. Οσο όμως ατονεί η επιδραστικότητα των παραδοσιακών μέσων, τόσο συχνότερα θα επαναλαμβάνουμε την ίδια συζήτηση. Στο Instagram ή στο Facebook η αναγνωρισιμότητα εξακολουθεί να αποτελεί το πιο ισχυρό νόμισμα, αφού οι πιο δημοφιλείς λογαριασμοί στα συγκεκριμένα social media ανήκουν σε σταρ σαν τη Σελίνα Γκόμεζ, την Κιμ Καρντάσιαν ή τη Σακίρα. Το YouTube αποτελεί ωστόσο μια άλλη ιστορία, μια ιστορία που μοιάζει να μη χωράει με την ίδια ευκολία ενήλικους, ώριμους χρήστες.

Το πολύτιµο καύσιµο που τροφοδοτεί το όχημα των YouTubers συνοψίζεται σε μία λέξη και αυτή είναι «millennials». Τα αγόρια και τα κορίτσια ηλικίας 13-24 ετών αποτελούν πλέον τη δημογραφική ομάδα με τη μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη παγκοσμίως, η οποία υπολογίζεται σε περίπου 1,5 τρισεκατομμύρια δολάρια μόνο για τις ΗΠΑ. Οι περισσότεροι εξ αυτών δεν παρακολουθούν τηλεόραση και δηλώνουν δύσπιστοι απέναντι στις διαφημίσεις. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, οι περισσότεροι τέτοιοι νέοι ξεκαθαρίζουν ότι πιο εύκολα θα αγόραζαν ένα προϊόν που τους προτείνει ο αγαπημένος τους YouTuber παρά κάτι που θα προωθούσε ένας σελέμπριτι. Το κλειδί στην κατανόηση αυτού του φαινομένου κρύβεται σε μια έννοια που έπαιζε πάντοτε καθοριστικό ρόλο σε ζητήματα καταναλωτισμού: αυτήν της ταύτισης. Οι YouTubers, σε αντίθεση με τους σταρ του Χόλιγουντ ή της μουσικής βιομηχανίας, δεν φοβούνται να τσαλακωθούν, να φανούν άσχημοι, τρωτοί, ευάλωτοι, άχαροι, παράξενοι ή αστείοι (χαρακτηριστικά γνωρίσματα της αίσθησης που έχουν οι πιο πολλοί έφηβοι για τον εαυτό τους). Οι περισσότεροι από αυτούς δεν διακρίνονται επίσης από κάποιο ειδικό χάρισμα που μοιάζει άπιαστο για τους κοινούς θνητούς: θεία ομορφιά, αγγελική φωνή ή υπεράνθρωπες αθλητικές επιδόσεις.

Υπάρχει επίσης και κάτι άλλο που ευνοεί τους YouTubers: επειδή χτίζουν το κοινό τους με σχετικά αργούς ρυθμούς, έχουν τη δυνατότητα να διατηρούν προσωπική επαφή με τους θαυμαστές τους, να απαντούν σε σχόλια και σε μηνύματα, καλλιεργώντας μια σχέση μαζί τους την οποία θα φροντίσουν να εκμεταλλευτούν στο έπακρο (όπως οποιοσδήποτε βλέπει πως έχει ρεύμα).

Το φαινόµενο ενδηµεί φυσικά και στην Ελλάδα. Πολλοί είναι εκείνοι που ζήλεψαν τη δόξα των επιτυχημένων παραδειγμάτων του εξωτερικού και προσάρμοσαν το λειτουργικό μοντέλο επικοινωνίας (και αυτοπροβολής) μέσω YouTube στα ελληνικά δεδομένα. Τα ονόματα Konilo, Lynx, Jeremy, Ponzi ή AmiYiami παραμένουν παντελώς άγνωστα στο ευρύ κοινό, όμως η αναφορά τους και μόνο προκαλεί ρίγη συγκίνησης στους εφήβους της ελληνικής επικράτειας.

Η Δανάη, μαθήτρια της Α’ Γυμνασίου, έχει αδυναμία στην AmiYiami και τον Jeremy επειδή «έχουν πλάκα», χαζεύει καμιά φορά τη Μικρή Ολλανδέζα –αν και τη βρίσκει «κάπως βαρετή μερικές φορές» και αφιερώνει, ως τυπική millennial, τουλάχιστον μία ώρα από τη ζωή της καθημερινά βλέποντας βίντεο στο YouTube –στην τηλεόραση δεν θεωρεί πως υπάρχουν εκπομπές ή σειρές με θεματολογία που να της αρέσει και να απευθύνεται στην ηλικία της. Στο σχολείο της στη Λάρισα όλοι σχεδόν γνωρίζουν τους δημοφιλείς YouTubers και μοιράζονται μεταξύ τους, μέσω των διάφορων κοινωνικών δικτύων, κανάλια και βίντεο. Δεν έχει δοκιμάσει να επικοινωνήσει με κάποιον από τους σταρ του Διαδικτύου, όμως η AmiYiami τής έχει κάνει μία φορά like στο Instagram επειδή ένας φίλος της Δανάης τής έστειλε μήνυμα ζητώντας το σαν χάρη. Παρ’ όλα αυτά, το νεαρό κορίτσι ξεκαθαρίζει ότι αν έπρεπε να διαλέξει ανάμεσα στην αγαπημένη της τραγουδίστρια, τη Νίκι Μινάζ, και στην αγαπημένη της YouTuber, θα επέλεγε χωρίς κανέναν δισταγμό την πρώτη.

Η 15χρονη Σόνια υπολογίζει πως ξοδεύει 10-30 λεπτά ημερησίως παρακολουθώντας βίντεο στο YouTube και από τους «καναλάρχες» ξεχωρίζει τον Konilo. Οι YouTubers της αρέσουν διότι «βασικά, είναι αυθόρμητοι και έχουν πλάκα –σαν να βλέπεις τους φίλους σου». Μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση που προκύπτει είναι πως οι έλληνες χρήστες γνωρίζουν ελάχιστα για τους ισχυρούς «καναλάρχες» του εξωτερικού –τον Λόγκαν Πολ, για παράδειγμα, τα παιδιά με τα οποία μιλήσαμε μας είπαν πως τον είχαν γενικώς και αορίστως ακουστά σαν όνομα, αλλά δεν είχαν δει κάποιο vlog του προτού ξεσπάσει το σκάνδαλο με το πτώμα. Εξαίρεση σε αυτόν τον άτυπο κανόνα αποτελεί η κοινότητα των gamers (οι παίκτες online παιχνιδιών), αφού μέσα στους κύκλους της αίρονται τα εμπόδια που προκύπτουν εξαιτίας της έλλειψης κοινής γλώσσας ή λόγω της διαφορετικής αίσθησης του χιούμορ που διακρίνει κάθε λαό.

Στον ελλαδικό χώρο ο πιο δημοφιλής YouTuber είναι σήμερα ο κύπριος κωμικός 2J (Γιώργος Ιωάννου), με περισσότερους από 909.000 subscribers. Ο 27χρονος Jeremy (aka Γιώργος Αργύρης) με τους περισσότερους από 550.000 συνδρομητές ακολουθεί, όχι ακριβώς κατά πόδας, και δηλώνει και αυτός «επάγγελμα: κωμικός». Στην τρίτη θέση βρίσκεται ο Manos με τους άνω των 530.000 θαυμαστές και με τίτλους βίντεο όπως «Σου αρέσουν οι χοντρούληδες», «Θέλω να φάω» και «Γιαούρτι στη μάπα». Οι πιο παρατηρητικοί θα διακρίνατε ίσως κάποιο μοτίβο στη θεματολογία του. Τέταρτη στη λίστα η Κύπρια Κάτια Κυριακούδη με το ψευδώνυμο Cat von K και πάνω από 366.000 subscribers. Στην πέμπτη θέση το κανάλι YouUp μέσω του οποίου δραστηριοποιείται η δημοφιλής εδώ και αρκετά χρόνια κωμική φιγούρα που ακούει στο όνομα Αλέξανδρος Κοντοπίδης. Ο Konilo είναι έκτος με τις «Σκαλωτικές Ερωτήσεις» του και τους περισσότερους από 279.000 subscribers. Στην έβδομη θέση ο Lynx (Χρήστος) που ξεκίνησε από τη Λήμνο και έχει αγγίξει τους 253.000 subscribers χάρη στο ιδιότυπο χιούμορ και τα εικονοκλαστικά βίντεό του.

Τη δεκάδα συμπληρώνουν ο Maliatsis Tube (Κώστας Σάλας) με πιο πολλούς από 242.000 συνδρομητές, ο Mikeius με 216.000 και η Μικρή Ολλανδέζα (Δανάη Γεωργαντά) με 213.000. Υπάρχουν φυσικά και άλλες αξιοσημείωτες περιπτώσεις, όπως αυτή της Μαίρης Συνατσάκη που μεταπήδησε ως ΜairiΒoo με ευκολία από την τηλεόραση στην εγγύτητα του Διαδικτύου, η AmiYiami που έχει γίνει στάρλετ της τηλεόρασης με το κανονικό της όνομα, ως Αννα-Μαρία Βέλλη δηλαδή, αλλά και η 17χρονη Μαρία, η οποία σχολιάζει με το κωδικό όνομα My Life as Maria99 ό,τι απασχολεί την ίδια και τις συνομήλικές της.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, όπως στο εξωτερικό, έτσι και στη χώρα μας, οι YouTubers γένους αρσενικού ποντάρουν στο χιούμορ και τον χαβαλέ, στο gaming και τις παρωδίες, ενώ οι YouTubers γένους θηλυκού ανεβάζουν συνήθως προσωπικές εξομολογήσεις, συμβουλές με θέμα τις ερωτικές σχέσεις ή το σωστό μακιγιάζ και ύμνους αγάπης προς τα τραγούδια που τους αρέσουν πιο πολύ. Επίσημα στοιχεία για τα έσοδα των εγχώριων vloggers δεν υπάρχουν, όμως υπολογίζεται ότι οι πιο δημοφιλείς από αυτούς κερδίζουν κάθε μήνα, στην καλύτερη περίπτωση, μερικές χιλιάδες ευρώ, συνήθως όχι από τις διαφημίσεις που προβάλλει το YouTube, αλλά μέσω των συνεργασιών που τυχόν έχουν υπογράψει με κάποιο ή κάποια brands.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino το Σάββατο 17 Φεβρουαρίου 2018.