Το παιγνίδι με τις τιμές των φαρμάκων και τα success stories

Εχει χυθεί πολύ μελάνι για το πάρτι στην υγεία που γιγάντωσε τη μαύρη τρύπα στην οικονομία. Στο πλαίσιο αυτό έχουν δοθεί πολλές ερμηνείες που επικεντρώνονται στην προκλητή συνταγογράφηση, στην επιθετική προώθηση σκευασμάτων και στις διαδρομές μαύρου χρήματος.

Σε κάθε περίπτωση, η δικογραφία που ξεδιπλώνει σελίδα-σελίδα την υπόθεση «Novartis» συμπεριλαμβάνει αποκαλυπτικά στοιχεία που υπονοούν παρεμβάσεις στην τιμολογιακή πολιτική του φαρμάκου, εκτοξεύοντας τα κέρδη του ελβετικού κολοσσού.

Η ιστορία ξεκινάει το 2011, όταν εν μέσω κρίσης ξεκινά μια σταδιακή προσπάθεια μείωσης των τιμών όλων των σκευασμάτων που συμπεριλαμβάνονται στη θετική λίστα –αυτών δηλαδή που αποζημιώνονται από τα ασφαλιστικά ταμεία –με στόχο τη συρρίκνωση της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης.

Εκείνη τη χρονιά –όπως προκύπτει και από επίσημες ανακοινώσεις του υπουργείου Υγείας –ανακοστολογήθηκαν 1.200 πρωτότυπα φάρμακα, 3.500 φάρμακα στα οποία έχουν λήξει οι πατέντες (off patent) και 7.000 αντίγραφα. Εκτοτε, δημοσιεύονταν τουλάχιστον δύο νέα δελτία τιμών τον χρόνο, με εκείνους που διαμορφώνουν την πολιτική στην Υγεία να «επενδύουν» στη συμπίεση των τιμών.

Από τα στοιχεία της δικογραφίας, εντούτοις, προκύπτει ότι η Novartis αντί να μετρά ζημιές, μετρά κέρδη, τουλάχιστον σε κάποιες περιπτώσεις, εξαιτίας «προκλητικών» αυξήσεων κατά το διάστημα των μνημονίων.

Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα του σκευάσματος Copalia για την αντιμετώπιση της υπέρτασης. Το 2011 η χονδρική τιμή του είχε διαμορφωθεί στα 18,10 ευρώ. Μεσολαβούν δύο χρόνια όπου σταδιακά κάνει βουτιά στα 14,93 ευρώ.

Ομως, τον Αύγουστο του 2013 η χονδρική τιμή του ίδιου σκευάσματος παίρνει αύξηση 1,13 ευρώ (σκαρφαλώνει δηλαδή στα 16,06 ευρώ). Σημειωτέον ότι έναν χρόνο μετά η χονδρική τιμή του πέφτει στα 15,11 ευρώ και έκτοτε παραμένει σταθερή.

Εντυπωσιακές αυξομειώσεις καταγράφουν και οι τιμές του σκευάσματος Xolair (για την αντιμετώπιση του άσθματος και αναπνευστικών προβλημάτων). Τον Μάιο του 2011 η χονδρική τιμή του είναι 341,74 ευρώ. Τον Αύγουστο του 2011 η τιμή μειώνεται κατά 28,23 ευρώ. Εκτοτε ακολουθούν διάφορα σκαμπανεβάσματα (πέφτει ακόμη και στα 288,97 ευρώ), όμως τον Φεβρουάριο του 2014 εντοπίζεται θεαματική αύξηση, αφού η χονδρική τιμή του σκαρφαλώνει στα 324,09 ευρώ.

Σημειώνεται δε, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της δικογραφίας, ότι τα δύο αυτά σκευάσματα –και όχι μόνον –αποτελούν «γερά χαρτιά» για τη Novartis Hellas. Πιο συγκεκριμένα, το σκεύασμα Copalia μαζί με το Exforge (η μόνη διαφορά μεταξύ τους είναι στην εμπορική ονομασία τους, καθώς περιέχουν την ίδια δραστική ουσία και τα ίδια έκδοχα) έφεραν κέρδη στην εταιρεία το διάστημα 2009 – 2015 ύψους άνω των 305,8 εκατομμυρίων ευρώ.

Αντίστοιχα, «χρυσός» ήταν για τον ελβετικό κολοσσό και οι πωλήσεις του Xolair που μόνον το 2014 έφτασαν τα 19,8 εκατομμύρια ευρώ.

Το… ασανσέρ στις τιμές των φαρμάκων όμως συνοδεύεται από μια σκληρή πολιτική που οδηγεί σε γενναίες περικοπές στη δημόσια φαρμακευτική δαπάνη και αντιστρόφως ανάλογα σημαντική αύξηση στη συμμετοχή των ασφαλισμένων.

Υπενθυμίζεται ότι την ίδια περίοδο ο ΕΟΠΥΥ καθιερώνει σφιχτούς κλειστούς προϋπολογισμούς για την εξωνοσοκομειακή φαρμακευτική κάλυψη των ασφαλισμένων: το 2013 είχε διαμορφωθεί στα 2,371 δισ. ευρώ ενώ έναν χρόνο μετά έπεσε στα 2 δισ. και έκτοτε παραμένει σχεδόν στα ίδια επίπεδα.

Στον αντίποδα, αυξάνεται η επιβάρυνση των ελληνικών νοικοκυριών εξαιτίας της αύξησης συμμετοχής των ασφαλισμένων στα φάρμακα. Το 2012 διαμορφώνεται στο 15,72% ενώ το 2014 εκτοξεύεται στα 26,49 ευρώ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους ασθενείς.

Το ενδιαφέρον αυξάνεται όταν κανείς ξεφυλλίζει την έκθεση του πρώην αντιπροέδρου και γενικού διευθυντή Κωνσταντίνου Φρουζή και του διευθυντή Επικοινωνίας Φιλίστορα Δεστεμπασίδη, που συντάχθηκε τον Μάιο του 2012. Πρόκειται για εσωτερικό έγγραφο, όπου αναλύεται βήμα προς βήμα η στρατηγική πολιτική που χαράσσει η Novartiς Hellas, ώστε να χτυπήσει την κρίση που πλήττει την Ελλάδα.

Σε αυτήν καταγράφονται και τα «success stories –όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά της εταιρείας: Στα «συν» είναι η επιτυχία του ίδιου του κ. Φρουζή να αναλάβει τα ηνία του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδας (ΣΦΕΕ) και η συντήρηση της «επιχείρησης Lucentis» (στο πρωτότυπο αναφέρεται ως Lucentis business) στη χώρα μας.

Πάντως, το «σκάνδαλο» Lucentis δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Το σκεύασμα της Novartis για τη θεραπεία της ωχράς κηλίδος προωθήθηκε αντί άλλου φαρμάκου (Avastin), που ήταν 40 φορές φθηνότερο.

Η όλη υπόθεση εντούτοις περιπλέκεται ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι και τα δύο σκευάσματα αναπτύχθηκαν στα εργαστήρια της εταιρείας Genentech. Η πρώτη πατέντα κατοχυρώθηκε στην εταιρεία Roche το 2005 (Avastin) και η δεύτερη, με μια μικρή διαφοροποίηση ενός μορίου, το 2007 στη Novartis (Lucentis).

Κι όμως, η Roche –όπως σημειώνουν αναλυτές ξένων δημοσιευμάτων –ακολούθησε μια μετριοπαθή στάση αναφορικά με την προώθηση του δικού της φαρμάκου στην αγορά. Οι αναλυτές αποδίδουν το παράδοξο αυτό στο γεγονός ότι τα ποσοστά κέρδους από τη χρήση του Loucentis της Novartis, η οποία κατέχει το 30% των μετοχών της Roche, είναι πολλαπλάσια.

Υπογραμμίζεται ωστόσο μια σημαντική λεπτομέρεια, που δημιούργησε, όπως στην Ιταλία και στη Γαλλία έτσι και στη χώρα μας, ένα γραφειοκρατικό κουβάρι. Το φθηνότερο Lucentis δεν έχει λάβει έγκριση για τη θεραπεία της «υγρού τύπου εκφυλίσεως της ωχράς κηλίδος». Αντίθετα, είναι εγκεκριμένο ως αντινεοπλαστικό φάρμακο.

Επιστρέφοντας στις επιτυχίες της Novartis Hellas, που καρπώνεται ο κ. Φρουζής, στην ίδια υπηρεσιακή έκθεση είναι όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται τα «ευνοϊκά δελτία τιμών». Σε άλλη ενότητα της ίδιας έκθεσης υπογραμμίζεται ότι «Τίποτα δεν είναι αδύνατο». Στη σελίδα αυτή αναφέρεται ότι εξαιτίας της περιστολής δαπανών το υπουργείο Υγείας δεν εκδίδει δελτία τιμών με νέα προϊόντα. Ομως, τον Δεκαπενταύγουστο του 2011, το Gilenya της Novartis αποτέλεσε εξαίρεση, καθώς ήταν το μοναδικό σκεύασμα που έλαβε τιμή.

Ωστόσο, δεδομένου του ιδιαίτερα ευαίσθητου τομέα της υγείας, τα εκατέρωθεν επιχειρήματα είναι εύκολο να μετατρέψουν το μαύρο άσπρο και το αντίθετο. Το συγκεκριμένο σκεύασμα αποτελούσε τότε τη μοναδική θεραπεία από το στόμα για τη σκλήρυνση κατά πλάκας, με τους συλλόγους ασθενών να αντιδρούν εξαιτίας της καθυστερημένης πρόσβασής τους σε αυτό.

Σε κάθε περίπτωση, στην ίδια έκθεση ο κ. Φρουζής αιτείται να λάβει «οικονομικό πακέτο» δεκάδων χιλιάδων ευρώ, ώστε να προωθήσει τους φιλόδοξους στόχους του ακόμη και μέσω δώρων, ταξιδιών και ψυχαγωγικών προσκλήσεων. Με τα χρήματα αυτά προγραμματίζει «σεμινάρια» δημοσιογράφων, αναβάθμιση του εταιρικού προφίλ μέσω προγραμμάτων κοινωνικής ευθύνης, «ενδυνάμωση πίεσης και κλείσιμο υψηλού επιπέδου πολιτικών επαφών».

Αναφερόμενος δε στον τότε πρόεδρος της Novartis Hellas γράφει χαρακτηριστικά: «Μέσω ενός γρήγορου υπολογισμού θα αντιληφθείτε εύκολα ότι η ανταπόδοση ενός τέτοιου σχεδίου είναι που το καθιστά άξιο επένδυσης».

Πώς «κουρεύτηκαν» 2,7 δισ. από φαρμακευτικές

Δεν πρέπει να υπάρχει λιγότερο αγαπητό πολιτικό πρόσωπο για τις φαρμακευτικές εταιρείες, μεταξύ των οποίων και η Novartis, από τον Ευάγγελο Βενιζέλο. Η ιστορία έχει ως εξής: Το 2010 το Δημόσιο χρωστούσε στις φαρμακευτικές εταιρείες 6,9 δισ. ευρώ. Υστερα από μακρές διαπραγματεύσεις συμφωνήθηκε να τους καταβληθεί το 70% της οφειλής με τη μορφή ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου ονομαστικής αξίας 4,8 δισ. ευρώ. Τον Φεβρουάριο του 2012 οι φαρμακευτικές εταιρείες διαπίστωσαν ξαφνικά ότι τα ομόλογά τους υπάγονται στο PSI και θα «κουρευτούν». Οι εταιρείες αντέδρασαν, χωρίς αποτέλεσμα. Ο νόμος ψηφίστηκε και τα ομόλογα που κατείχαν οι φαρμακευτικές εταιρείες «κουρεύτηκαν», όπως όλα τα ομόλογα που κατείχε ο ιδιωτικός τομέας διεθνώς, κατά 53,5% της ονομαστικής τους αξίας, δηλαδή κατά 2,7 εκατ. ευρώ.

Με μία κίνηση το Δημόσιο μείωσε την οφειλή του προς τις φαρμακευτικές εταιρείες κατά ποσό ίσο με μια ετήσια δημόσια φαρμακευτική δαπάνη με τα δεδομένα του 2014. Αν μάλιστα υπολογιστεί η μείωση σε παρούσα αξία λαμβανομένης υπόψη της διάρκειας των ομολόγων και του επιτοκίου, τότε αυτή ανήλθε σε 3,8 δισ. ευρώ. Δηλαδή από τη συνολική αρχική οφειλή του 2010 ύψους 6,9 δισ. μέσω της έκπτωσης του 2011 και του «κουρέματος» του 2012 απομένουν σε παρούσα αξία 2012 μόνο 972 εκατ. ευρώ.

Οι φαρμακευτικές εταιρείες προσέφυγαν κατά των πράξεων του PSI στο ΣτΕ και έχασαν. Ορισμένες από αυτές συνέχισαν στο Στρασβούργο, όπου η απορριπτική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες, στις 8 Φεβρουαρίου. Τις ημέρες που ενεπλάκη και το όνομα του κ. Βενιζέλου στην υπόθεση Novartis.