Η Νότια Αφρική αλλάζει σελίδα μετά την παραίτηση Ζούμα

Τέλος εποχής για τη Νότια Αφρική σήμανε η παραίτηση του Τζέικομπ Ζούμα από την προεδρία ύστερα από εννέα χρόνια στην εξουσία, που ήταν η πιο ταραγμένη περίοδος για το «έθνος του ουράνιου τόξου» από το τέλος του καθεστώτος του απαρτχάιντ. Η δραματική παραίτηση του Ζούμα ήταν το αποτέλεσμα έντονων πιέσεων από τους αντιπάλους του στο Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), το βαθιά διχασμένο κυβερνών κόμμα.

Ο βετεράνος της πολιτικής αποχωρεί από το αξίωμα εν μέσω σκανδάλων διαφθοράς και κατηγοριών για σχέσεις με μια οικογένεια πλούσιων επιχειρηματιών και για οικονομική κακοδιαχείριση.

Ο Σίριλ Ραμαφόσα, αναπληρωτής πρόεδρος και ηγέτης της ρεφορμιστικής πτέρυγας του ANC, θα αναλάβει την εξουσία ως προσωρινός πρόεδρος, εν αναμονή της εκλογής του με κοινοβουλευτική ψηφοφορία.

Τα νέα θα ευχαριστήσουν την επιχειρηματική κοινότητα, τις αγορές και τους διεθνείς επενδυτές. Εκατομμύρια Νοτιοαφρικανοί από όλες τις κοινότητες, οι οποίοι ανησυχούσαν για τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της κυριαρχίας του Ζούμα σε μια χώρα που αγωνίζεται ακόμα να ξεπεράσει πολλές από τις πιο επιβλαβείς κληρονομιές της προβληματικής ιστορίας της, θα ανακουφιστούν επίσης. Κάποιοι ήδη μιλάνε για μια «Ανοιξη του Σίριλ».

Ο 65χρονος Ραμαφόσα, πρώην ηγέτης συνδικάτων και εκατομμυριούχος επιχειρηματίας, κέρδισε την ηγεσία του ANC σε μια έντονα αμφισβητούμενη εσωτερική εκλογή τον Δεκέμβριο και θα οδηγήσει το κόμμα στις γενικές εκλογές του 2019.

Ο Ζούμα ήταν επικεφαλής του ANC από το 2007. Η θητεία του στη θέση αυτή και στην προεδρία υπήρξε αμφιλεγόμενη. Πολλοί οπαδοί του ANC τον κατηγόρησαν ότι υπονόμευσε την εικόνα και τη νομιμότητα του 105χρονου κόμματος που οδήγησε τους Νοτιοαφρικανούς στην ελευθερία το 1994 και κυβερνάει τη χώρα από τότε.

Αλλοι στην αριστερή πτέρυγα του κόμματος λένε ότι ο Ζούμα ήταν ένας ριζοσπαστικός μεταρρυθμιστής που προσπάθησε να βοηθήσει τους φτωχότερους της Νότιας Αφρικής, αλλά έπεσε θύμα των «δυνάμεων του καπιταλισμού».

Το ANC εξακολουθεί να κυριαρχεί στο πολιτικό τοπίο της χώρας, αλλά η δημοτικότητά του έχει μειωθεί εξαιτίας της αποτυχίας του να βελτιώσει τη ζωή των φτωχών στη Νότια Αφρική. Το κόμμα έχασε τον έλεγχο πολλών πόλεων στις δημοτικές εκλογές το 2016 και, ακόμη και με τον Ραμαφόσα στην εξουσία, μπορεί να εξαναγκαστεί σε συνασπισμό.

Γιος ενός αστυνομικού και μιας καθαρίστριας, ο Ζούμα δεν πήγε σχολείο και εντάχθηκε στο ANC σε ηλικία 17 ετών. Φυλακίστηκε από το καθεστώς του απαρτχάιντ και έμαθε να διαβάζει και να γράφει από άλλους κρατουμένους στο νησί Ρόμπεν, όπου επίσης φυλακίστηκε ο Νέλσον Μαντέλα.

Ο Ζούμα έφυγε από τη Νότια Αφρική για τη Μοζαμβίκη μετά την απελευθέρωσή του, όπου βοήθησε στη διοίκηση στρατοπέδων στρατιωτικής εκπαίδευσης του ANC. Ανήλθε γρήγορα στην ιεραρχία του κόμματος, αναλαμβάνοντας επικεφαλής σε θέματα πληροφοριών και ασφάλειας.

Ως μέλος της φυλής των Ζουλού, ο Ζούμα ξεχώρισε στις κορυφαίες τάξεις του κόμματος με ένα τραχύ χάρισμα που ερχόταν σε αντίθεση με το αριστοκρατικό στυλ του δικηγόρου Μαντέλα. Αλλά αυτό θεωρήθηκε πλεονέκτημα όταν ο Ζούμα κέρδισε τις γενικές εκλογές του 2009 –πολλοί ήλπισαν ότι θα βοηθούσε το ANC να επανασυνδεθεί με τη λαϊκή βάση του.

Αν και μια αρχική κίνηση για την αναθεώρηση της πολιτικής της χώρας για το AIDS έσωσε πολλές ζωές, τα σκάνδαλα άρχισαν γρήγορα να ξεσπάνε γύρω από την προεδρία του.

Το μεγαλύτερο αφορά τις σχέσεις του Ζούμα με τους Γκούπτα, μια από τις πλουσιότερες επιχειρηματικές οικογένειες της Νότιας Αφρικής. Ο Ζούμα κατηγορήθηκε ότι τους επέτρεψε να επωφεληθούν από προσοδοφόρες κρατικές συμβάσεις και να επηρεάσουν κορυφαίους κρατικούς διορισμούς.

Οι επικριτές ισχυρίζονται ότι ο Ζούμα προήδρευσε σε ένα τεράστιο σύστημα διαφθοράς και κατάχρησης δημοσίου χρήματος. Εκείνος αρνείται κάθε αδίκημα. Οι πολλοί στενοί συνεργάτες των Γκούπτα και του Ζούμα, μερικοί από τους οποίους κατηγορήθηκαν επίσης για διαφθορά από τα τοπικά ΜΜΕ, αρνούνται επίσης την ενοχή τους.

Εντονες επικρίσεις έχει δεχθεί και η οικονομική διαχείριση του Ζούμα. Στις δύο θητείες του, ο πληθυσμός της Νότιας Αφρικής αυξήθηκε από 50 σε 55 εκατομμύρια, ενώ η οικονομική ανάπτυξη υποχώρησε. Μια από τις τελευταίες ενέργειές του ήταν η δωρεάν τριτοβάθμια εκπαίδευση για τους πιο φτωχούς φοιτητές, ένα μέτρο που δικοί του αξιωματούχοι χαρακτήρισαν ως οικονομικά μη βιώσιμο. Η απόφασή του να απολύσει δύο σεβαστούς και πεπειραμένους υπουργούς Οικονομικών τάραξε τις αγορές και οδήγησε σε πτώση του νομίσματος.

Είκοσι τρία χρόνια μετά το τέλος του ρατσιστικού, καταπιεστικού καθεστώτος του απαρτχάιντ, η Νότια Αφρική παραμένει μια χώρα με πολλούς φυσικούς πόρους και μεγάλο πλούτο, αλλά και τεράστια ανισότητα, φτώχεια και διαφθορά.

Αν και διαδοχικές κυβερνήσεις του ANC κατέβαλαν τεράστιες προσπάθειες για την οικοδόμηση σπιτιών και την παροχή βασικών υπηρεσιών σε εκατομμύρια ανθρώπους, δεν μπόρεσαν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες τους. Πολλοί Νοτιοαφρικανοί ζουν ακόμη χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα ή αποχέτευση. Η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη είναι συχνά στοιχειώδεις. Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι 8 στα 10 παιδιά εννέα ετών είναι λειτουργικά αναλφάβητα. Τα επίπεδα του βίαιου εγκλήματος είναι μεταξύ των υψηλότερων στον κόσμο, με τους φτωχούς Νοτιοαφρικανούς να υποφέρουν περισσότερο.

Το Κέιπ Τάουν, η δεύτερη πόλη της χώρας, απειλείται από έλλειψη νερού. Σύμφωνα με κυβερνητικές στατιστικές, ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που ζουν με τον ιό HIV αυξήθηκε από περίπου 4,72 εκατομμύρια το 2002 σε 7,03 εκατομμύρια το 2016, αν και ο ρυθμός μόλυνσης μειώνεται.

Η ανεργία παραμένει σε ιστορικό υψηλό 27,7% στον γενικό πληθυσμό και 68% στους νέους. Η οικονομική ανάπτυξη έχει περιοριστεί τα τελευταία χρόνια σε 0,6%. Η Goldman Sachs χαρακτήρισε τη Νότια Αφρική ως τη «μεγάλη αναδυόμενη αγορά» του 2018 και ορισμένοι αναλυτές προβλέπουν ανάπτυξη στο 2% του ΑΕΠ για εφέτος.

Αλλά και αυτό υπολείπεται κατά πολύ των επιπέδων που θα δημιουργούσαν τα εκατομμύρια των απαιτούμενων θέσεων εργασίας. Και τα τεράστια διαρθρωτικά προβλήματα της χώρας –όπως η χρόνια έλλειψη ειδικευμένων εργατών και η διαφθορά –παραμένουν.