Νερό Το αίμα της Γης

Γεώργιος Κ. Στουρνάρας
Παμμήτειρα Γαία
Εκδόσεις University Studio Press
σελ. 376, τιμή 24 ευρώ

Το νερό πρωταγωνιστεί στα έργα πολλών δημιουργών, με χαρακτηριστικά ίσως παραδείγματα αυτά των σκηνοθετών Αντρέι Ταρκόφσκι και Τέρενς Μάλικ. Οι δυο τους έχουν αναγνωρίσει τον ρόλο του υγρού στοιχείου στον πλανήτη Γη σε διάφορες εκδοχές του, από τις σταγόνες της βροχής και τα αργόσυρτα ρυάκια μέχρι και το εντελώς στάσιμο νερό, ενώ τονίζεται μέσα από υποβλητικές εικόνες το πόσο πολύ συνδέεται η ύπαρξη ζωής με το υγρό στοιχείο.

Στο βιβλίο του Γ. Στουρνάρα, ομότιμου καθηγητή Υδρογεωλογίας, Τεχνικής και Περιβαλλοντικής Γεωλογίας στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, «Παμμήτειρα Γαία» γίνεται αντίστοιχα μια προσπάθεια να παρουσιαστούν η δομή και η εξέλιξη του πλανήτη μας από την αρχή μέχρι σήμερα αλλά χωρίς να χάνει από τα μάτια του ο συγγραφέας το υγρό στοιχείο, ακόμη και στις πιο υπόγειες και απόκρυφες διαδρομές του. Το νερό αναδεικνύεται συμπρωταγωνιστής κυριολεκτικά των άλλων βασικών δομών σε τέτοιον βαθμό ώστε όπου υπάρχουν αναφορές σε αυτό να τονίζονται και με ένα ιδιαίτερο γκρι υπόβαθρο, για να ξεχωρίζουν. Ετσι τελικά έχουμε να «ρέει» μέσα στο βιβλίο και ένα άλλο δεύτερο, που δείχνει στον αναγνώστη και συμβολικά και πραγματικά ότι ο ρόλος του νερού στη Γη είναι διαχρονικά κάτι ανάλογο με το αίμα που τρέχει στις φλέβες μας.

Η έκφραση «Παμμήτωρ Γη» είναι παρμένη από έναν ορφικό ύμνο που αναφέρει τη Φύση ως «παμμήτειρα θεά». Και αυτό με τη σειρά του θέλει να τονίσει εξ αρχής ότι ο συγγραφέας δεν αρκείται σε μια φυσιογνωστική παρουσίαση της σταδιακής διαμόρφωσης της Γης αλλά, όπως αναφέρεται και στον υπότιτλο του βιβλίου, επιχειρεί και μια φιλοσοφική προσέγγιση στο θέμα. Ετσι από τη σελίδα 257, στις επόμενες εκατό σελίδες έχει καταχωρίσει διάφορες θρησκευτικές προσεγγίσεις σε σχέση με την Κοσμογένεση, από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι τον Ευφυή Σχεδιασμό (που ισχυρίζεται ότι ένας πολύπλοκος μηχανισμός όπως είναι ένας ζωντανός μηχανισμός θα πρέπει να προέρχεται από ένα ευφυές ον-δημιουργό). Αλλά εκεί ο συγγραφέας δεν διστάζει να αναφέρει ότι: «Από χημικής και βιοχημικής πλευράς τα μικρά και συνηθισμένα ανόργανα μόρια όπως CO, H₂, H₂ O, NH₃, CH₄ και πολλά άλλα, με την κατανάλωση ενέργειας μπορούν να δημιουργήσουν τις γνωστές προζωικές ενώσεις όπως είναι τα λιπίδια, τα σάκχαρα, οι νουκλεϊνικές βάσεις, τα αμινοξέα και αυτά με τη σειρά τους τα κυστίδια, τα νουκλεοτίδια, τα πεπτίδια, που θα σχηματίσουν οργανικά πολυμερή επάνω στην επιφάνεια συγκεκριμένων ορυκτών».

Μετά από μια ιστορική αναδρομή 80 σελίδων όπου εκτός των άλλων ο αναγνώστης μαθαίνει για τις θεωρίες διάσημων γεωεπιστημόνων όπως ο Γκοτιέ, ο Βερνάντσκι, ο Λάβλοκ, ο Γκοό, ο συγγραφέας ξεκινά να παρακολουθεί την Γη από την κατάσταση όπου «Γεωλογία δεν υπάρχει καθώς τα μόρια της ύλης υπάρχουν σε αέρια κατάσταση». Και φθάνει μέχρι τις θεωρίες των Λάβλοκ – Μαργκούλις με την υπόθεση της Γαίας (που θεωρεί ότι οι οργανισμοί αντιδρούν με το ανόργανο περιβάλλον τους στη Γη για να σχηματίσουν ένα αυτορυθμιζόμενο σύνθετο σύστημα) έως και τη θεωρία του Γουόρντ με την υπόθεση της Μήδειας (όπου η Γη αντί να είναι η καλή μητέρα, συντηρεί μια ζωή που από τη φύση της μπορεί να απειλήσει την ίδια την ύπαρξή της). Ενδιάμεσα έχουμε 160 σελίδες γραμμένες με διάθεση ολιστικής προσέγγισης. Σε αυτές εξετάζονται τα στοιχεία του πλανήτη που δεν έχουν άμεση σχέση με τη ζωή (αβιοτικό πλαίσιο) και στη συνέχεια η εμφάνιση και η εξέλιξη της ζωής. Μετά ο συγγραφέας εξετάζει θέματα όπως η θεωρία της Γαίας και η μαθηματική βιολογία, αλλά και η οικολογία των υπόγειων νερών.

Το βιβλίο αυτό (που του λείπει δυστυχώς σχεδόν ολοκληρωτικά η εικονογράφηση) δεν είναι για να διαβαστεί στο κατάστρωμα ενός πλοίου καθώς αυτό ταξιδεύει ή στην αμμουδιά κάτω από τον καλοκαιρινό ήλιο. Περιέχει όμως πολλά χρήσιμα στοιχεία που αναφέρονται στη Γη αλλά και (με απέραντο σεβασμό) στο νερό. Οπότε σε συνδυασμό με δύο άλλα που ήδη παρουσιάσαμε (το «Είμαστε Αστρόσκονη» του Δ. Σιμόπουλου και το «Ταξίδι στο Ηλιακό Σύστημα» του Σ. Κριμιζή) φτιάχνεται ένα σώμα βιβλίων στα ελληνικά που περιέχει υλικό από τη Γη έως και τους πιο μακρινούς Γαλαξίες.