Από μοντέλο σε μοντέλο

Μελέτη περίπτωσης:

Μελέτη περίπτωσης: 18 επιμελητές, μέλη της Διεθνούς Ενωσης Κριτικών Τέχνης AICA Ελλάδας, επιλέγουν ως τρεις καλλιτέχνες ο καθένας βάσει μιας κοινής θεματικής. Πρόκειται για ένα καίριο ζήτημα της περιόδου που διανύουμε, είναι συναφές με την επιστήμη της λογικής και προτάσσει ως κεντρικό άξονα την εξής ιδέα: «Η καλλιτεχνική δημιουργία είναι προϊόν μιας αναλυτικής διαδικασίας και όχι απλά μιας έκφρασης που υπαγορεύεται από αναπαραγωγές κυρίαρχων προτύπων της εποχής μας». Αυτό τουλάχιστον σημειώνεται στο σύντομο δελτίο Τύπου το οποίο αποσκοπεί να προτρέψει τους δημοσιογράφους να επικοινωνήσουν το γεγονός της έκθεσης που προκύπτει από αυτή την απόπειρα, αφότου βέβαια αποκωδικοποιήσουν με ζήλο το διαφεύγον μήνυμα της θεματικής της.

Με σιγουριά μπορούμε να πούμε ότι από αυτή τη σταχυολόγηση προκύπτει μια έκθεση με ειδικό τίτλο «Παραγωγικά και Αξιωματικά Συστήματα», η οποία σηματοδοτεί το άνοιγμα του συνόλου σχεδόν των θεωρητικών, των ιστορικών και των κριτικών τέχνης του ελληνικού χώρου στην κοινωνία μέσα από τη δημιουργία ενός νέου θεσμού με γενικό τίτλο «Θεωρήματα».

Στόχος είναι να καθιερωθεί και να επαναλαμβάνεται κάθε δύο χρόνια, σύμφωνα με τη φιλοδοξία του προέδρου της AICA και ομότιμου καθηγητή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Εμμανουήλ Μαυρομμάτη με συνοδοιπόρο σε αυτή την προβολή και μελέτη της καλλιτεχνικής δημιουργίας, «μέσα από την επιστημονική, θεωρητική και καλλιτεχνική αναζήτηση», το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.

Τι βλέπει ο θεατής

Τι βλέπει λοιπόν ο υποψιασμένος ή ανυποψίαστος δημοσιογράφος στα «Θεωρήματα 2018», τα οποία «θα μπορούσαν να είναι η αρχή μιας εν γένει κίνησης εξόδου από τον επαναλαμβανόμενο τυπικό κύκλο, μοντέλο-αναπαραγωγή του μοντέλου, νέο μοντέλο αντικατάστασης του προηγούμενου μοντέλου και της αναπαραγωγής του, μέσω μιας επόμενης αναπαραγωγής νέου μοντέλου, κ.ο.κ», όπως «διευκρινίζεται» στο κείμενο του καταλόγου της έκθεσης;

Από τα συστήματα σκέψης του Αρη Προδρομίδη ως τις χειροτεχνικές παραδοσιακές αναφορές του Δημήτρη Αντωνίτση και το ηχοτοπίο του Απόστολου Λουφόπουλου που δηλώνει την ένωση του επισκέπτη με την ελευθερία της πτήσης της μέλισσας, έργα που μοιάζουν ατάκτως ερριμμένα, χωρίς να έχει ληφθεί ιδιαίτερη μέριμνα για τους μεταξύ τους συνειρμικούς διαλόγους, σαν να μην υπάρχει μια στιβαρή ραχοκοκαλιά που να διατρέχει την έκθεση. Ακόμα και η τοποθέτηση των έργων στον χώρο αποδυναμώνει την όποια δυναμική τους, είναι και αυτό το εν πολλοίς άχαρο υπόγειο του ΕΜΣΤ που τελικά μόνο με μια ευφάνταστη σκηνογραφία μπορεί να δημιουργήσει ατμόσφαιρα ή να συνδράμει στην ανάδειξη των έργων που φιλοξενεί.

Οπως το υπερμέγεθες έργο του Δημήτρη Αληθεινού «Αρχή άνδρα δείκνυσι, Βίας ο Πριηνεύς / Αρχή άνδρα (και γυναίκα) δείκνυσι», μια εγκατάσταση όπου για να δεις όλη την επιφάνεια του μηνύματος «Θα φτύσω στα έργα σας οργή» πρέπει σχεδόν να φορέσεις σαν γιρλάντα την ιπτάμενη εγκατάσταση, «Αδύναμες γέφυρες», του Γιάννη Ζιώγα που βρίσκεται απέναντί του. Και να φανταστεί κανείς ότι ούτε ένα, ούτε δύο αλλά επτά άτομα ανέλαβαν την επιμέλεια αυτής της έκθεσης, εν προκειμένω ο πρόεδρος και το ΔΣ της AICA, μαζί με συνεργάτες, μέλη του σωματείου οι οποίοι συνεπιμελήθηκαν τις επιμελητικές επιλογές των επιμελητών συναδέλφων τους.

Κι όμως, στη συντριπτική πλειονότητά τους τα έργα έχουν φιλοτεχνηθεί από σημαντικούς καλλιτέχνες, ενώ δεν λείπουν και τα γοητευτικά παράδοξα που μπορούν να σε καθηλώσουν με την αυτόνομη παρουσία τους, όπως για παράδειγμα η ανάλαφρη πανοπλία του Νίκου Ποδιά ή η ποιητική του ελαχίστου στους αφαιρετικούς πίνακες της Νίκης Γκουλέμα μαζί βεβαίως με τα συνοδευτικά κείμενα των επιμελητών που τους επέλεξαν (Φαίη Τζανετουλάκου και Χριστόφορος Μαρίνος αντίστοιχα).

Γιατί αν έχεις λίγη υπομονή και καθαρό μυαλό, η συγκεκριμένη έκθεση είναι τουλάχιστον συνεπής, σε ορισμένες περιπτώσεις, ως προς την πρόθεση όλων των συμμετεχόντων να έχει «η καλλιτεχνική παρουσίαση συνέπεια, καθαρότητα και αντιστοιχία μεταξύ εκείνου που λέγεται για αυτό το οποίο δείχνεται, αφενός, αλλά και να δείχνει σαφώς, αφετέρου, ότι αυτό το οποίο δείχνεται εννοεί και υλοποιεί πράγματι εκείνο το οποίο λέγεται» (sic).

Με λίγα λόγια, μια έκθεση εσωστρεφής, στεγνή, δίχως συγκινήσεις, που μοιάζει να απευθύνεται μόνο στο στενό «κύκλωμα» που κατέστησε δυνατή τη δημιουργία της, κοινώς επιμελητές, κριτικούς, επιστήμονες της ιστορίας της τέχνης.

Του κόσμου οι μάσκες

Τώρα, στην άλλη άκρη της Αθήνας έλαβε χώρα μια συναρπαστικότατη έκθεση την οποία ελάχιστοι πήραν είδηση. Θες επειδή είχε μικρή διάρκεια (7-16/2), θες επειδή δεν επικοινωνήθηκε σχεδόν καθόλου από τα ΜΜΕ (εδώ που τα λέμε, δεν θα έβλαπτε αν η Πρυτανεία της ΑΣΚΤ έστελνε λίγο νωρίτερα τα δελτία τύπου στα έντυπα μέσα)… Η «Εκθεση Τελετουργικών Μασκών από τη συλλογή Φώτη Καγγελάρη» στην Αίθουσα της Παλαιάς Βιβλιοθήκης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών έδινε στον θεατή μια μικρή γεύση από αυτήν που διαφαίνεται να είναι μια συγκλονιστική συγκέντρωση αντικειμένων προσανατολισμένων στην τελετουργία από έναν συλλέκτη που τα αναζητεί επίμονα και συστηματικά σε όλον τον κόσμο εδώ και δεκαετίες, ακόμα και σε φυλές υπό εξαφάνιση ή «είδη πολιτισμικά χωρίς παρουσία στον χάρτη». Μάσκες μαγείας, εξορκισμού, κατευνασμού του νερού ή επίκλησης πνευμάτων από το Μπενίν, το Κονγκό, την Αμαζονία (Βραζιλία) ή τη Σιέρα Λεόνε, μια απίθανη «μάσκα τοκετού» από την Ανγκόλα που παραπέμπει με λίγη φαντασία στη γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία ή μια μάσκα από την Γκαμπόν σαν κι εκείνες που περιεργαζόταν ο Πικάσο στο Μουσείο του Τροκαντερό και έγινε σημείο αναφοράς στις «Δεσποινίδες της Αβινιόν» μαρτυρούν τη δυναμική που πρέπει να έχει αυτή η συλλογή που αριθμεί περίπου χίλια προσωπεία ή ακόμα και πλήρεις αμφιέσεις, όπως συνηθίζεται εξάλλου σε κοινότητες του Ειρηνικού και της Αφρικής. Το μικρό δείγμα της παρουσιάστηκε στον χώρο της ΑΣΚΤ μαζί με κοσμήματα και μουσικά όργανα από Αφρική, Ωκεανία, Λατινική Αμερική και Ασία, ή αντικείμενα όπως ένα εντυπωσιακό κάλυμμα φαλλού από τη Νέα Γουινέα. Κρίμα που οι επιμελητές της Πάνος Χαραλάμπους (πρύτανης ΑΣΚΤ) και ο ίδιος ο συλλέκτης, διδάκτωρ Ψυχοπαθολογίας και συγγραφέας του πρόσφατου «Το πράγμα, η λέξη και ο κόσμος» (εκδόσεις Αρμός), έκριναν ότι δεν ήταν απαραίτητες οι λεζάντες σε όλα τα εκθέματα «για λόγους οικονομίας βλέμματος». Θα θέλαμε να μάθουμε περισσότερα επί τόπου, ελπίζουμε ότι θα δοθεί και άλλη ευκαιρία για την εκτενέστερη παρουσίαση αυτής της μοναδικής συλλογής.