Η Κορίννα είναι η Ιταλία

Μadame de Σtael
Κορίννα ή η Ιταλία
Μετάφραση Τούλα Τόλια
Επιμέλεια Κατερίνα Σχινά
Εκδόσεις Πόλις, 2018
σελ. 656, τιμή 25 ευρώ

Η Αν-Λουίζ-Ζερμέν Νεκέρ, η Μαντάμ ντε Σταλ (από τις εμβληματικές μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας), ήταν σπουδαία συγγραφέας κι εκπληκτική γυναίκα. Στα 51 χρόνια που έζησε πρόλαβε να γράψει μυθιστορήματα, μελέτες, άρθρα και θεατρικά έργα, να ταξιδέψει σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, να συναναστραφεί τους σημαντικότερους συγγραφείς, διανοουμένους και καλλιτέχνες του καιρού της, να κάνει τέσσερα παιδιά (το ένα από τα οποία ήταν –βεβαιωμένα –εξώγαμο), να αλλάξει δεκαπέντε εραστές (στους οποίους περιλαμβάνονται διασημότητες της εποχής, όπως ο Ταλεϊράνδος και ο Μπενζαμέν Κονστάν), να καταγγείλει τη διαφθορά του παλιού καθεστώτος στη Γαλλία, αλλά στη συνέχεια να ασκήσει σκληρή κριτική στις ακρότητες των Ιακωβίνων και να συγκρουστεί με τον Ναπολέοντα που την εξόρισε τρεις φορές. Είναι αδύνατον σήμερα να μιλήσει κανείς για τον ρομαντισμό χωρίς να την αναφέρει, αφού αυτή, στην ουσία, εισήγαγε τον όρο.

Το ίδιο και στα όσα αναφέρονται στον φεμινισμό της, αφού υπήρξε η γνωστότερη από τις πρώιμες εκπροσώπους του. Το σημαντικότερο έργο της άλλωστε, Κορίννα ή η Ιταλία, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις, θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει κανείς ως πρώιμο φεμινιστικό μυθιστόρημα. Είναι χαρακτηριστικό πως μία από τις πρωτοπόρους του φεμινισμού στις ΗΠΑ, η Μάργκαρετ Φούλερ, αποφάσισε μόλις το διάβασε να επισκεφθεί την Ιταλία.

Το ενδιαφέρον όμως αυτού του περίτεχνου μυθιστορήματος δεν περιορίζεται εδώ, ούτε στο γεγονός ότι η ηρωίδα του Κορίννα είναι σε μεγάλο βαθμό ένα είδος προσωπείου ή alter ego, αν προτιμάτε, της συγγραφέως. Πρόκειται για βιβλίο υβριδικό, σε μεγάλο βαθμό, αφού συνδυάζει τη μυθοπλασία, την ανάλυση και την κριτική του πολιτισμού και την ταξιδιογραφία. Παρόμοια βιβλία στη σύλληψη, λίγο-πολύ, και τη δομή τους κυκλοφορούν και σήμερα, όμως αυτό ήταν αδιανόητο σχεδόν για τον 18ο και τον 19ο αιώνα.

Το Κορίννα ή η Ιταλία είναι ένα βιβλίο πρωτοποριακό που παραμένει γοητευτικό και σήμερα. Απαιτεί εντούτοις υπομονή εκ μέρους του αναγνώστη. Δεν είναι βιβλίο που διαβάζοντάς το ανυπομονείς να γυρίσεις σελίδα. Σου επιβάλλει να «μείνεις» στη σελίδα, ιδιαίτερα στο πρώτο μέρος του, ώστε να μη σου διαφύγει καμιά λεπτομέρεια ή απόχρωση. Γιατί οι λεπτομέρειες, οι αποχρώσεις, οι παρατηρήσεις και οι κρίσεις, οι διάλογοι για την κοινωνία, την τέχνη, τα εθνικά χαρακτηριστικά Ιταλών, Αγγλων ή Γάλλων δεν αποτελούν απλώς στοιχεία του περίγυρου αλλά φωτίζουν την προσωπικότητα και τον ψυχισμό των χαρακτήρων, θετικά ή αρνητικά. Και καθιστούν πολυεπίπεδη μια απλή, φαινομενικά, ιστορία.

Ο Οσκαρ, ο σκωτσέζος λόρδος Νέβιλ, συναντά στην Ιταλία μια νεαρή γυναίκα ονόματι Κορίννα. Η Κορίννα είναι όμορφη, είναι διάσημη ποιήτρια, με εξαίρετες ικανότητες στον αυτοσχεδιασμό, με τεράστιες γνώσεις στην τέχνη και στα γράμματα –ένα σπάνιο πλάσμα. Αυτός όμως προέρχεται από μια παραδοσιακή κοινωνία όπου η αίσθηση του καθήκοντος επιβάλλεται στις επιθυμίες και τις καταστέλλει.

Ο έρωτας που αναπτύσσεται ανάμεσα στους δύο νέους εξελίσσεται μέσω των ταξιδιών που πραγματοποιούν από κοινού σε κάποιες ένδοξες πόλεις της χώρας: τη Ρώμη, τη Νάπολι, τη Βενετία. Και δεν είναι ακριβώς ταξίδια αλλά περιηγήσεις στον πολιτισμό, τα μνημεία και τις παραδόσεις μιας χώρας που δεν τη γνωρίζει ο ευρωπαϊκός Βορράς, μιας χώρας πολύ πιο φιλελεύθερης και ανοιχτής στον κόσμο και στις νέες ιδέες. Είναι ο κόσμος της Κορίννας στον οποίον εισέρχεται ο συντηρητικός Οσκαρ, ερωτεύεται την Κορίννα, αλλά ο έρωτάς του δεν είναι τόσο ισχυρός όσο ο δικός της, ώστε να κάνει την υπέρβαση και να περάσει την υπόλοιπη ζωή του μαζί της. Θα υπακούσει στην επιθυμία του πατέρα του να παντρευτεί μιαν άλλη γυναίκα.

Η αφοσίωση της Κορίννας στον αγαπημένο της παίρνει στο τέλος τα χαρακτηριστικά της θυσίας, ενώ η δική του στάση της προδοσίας. Κι αναπόφευκτα το τέλος θα είναι δραματικό. Αυτό είναι το περίγραμμα του μυθιστορήματος. Την ελληνική έκδοση συνοδεύει σύνοψή του, που έχει και κάποια στοιχεία κριτικής αποτίμησης. Δεν είμαι βέβαιος αν ήταν απαραίτητη.

Η Κορίννα δεν είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα γυναίκας της εποχής της, όπως δεν ήταν και η Μαντάμ ντε Σταλ. Πλάσμα ασυνήθιστο, μπροστά από την εποχή του, δηλαδή πλάσμα για όλες τις εποχές. Εχει ενδιαφέροντα καλλιτεχνικά, φιλοσοφικά και πολιτικά. Δεν είναι απλώς ανώτερη από τον μέσο όρο αλλά εκφράζει μια νέα και ανώτερη ηθική, που υπερβαίνει τις κοινωνικές συμβάσεις. Το να κατανοείς σημαίνει να συγχωρείς, λέει η συγγραφέας, και αν αυτό ακούγεται κοινότοπο σήμερα, ήταν επαναστατικό στον καιρό του.

Το να κατανοείς και ενίοτε να ταυτίζεσαι με τους άλλους είναι μια σπάνια ποιότητα, που χαρακτηρίζει την Κορίννα, ηρωίδα την οποία η Μαντάμ ντε Σταλ δημιούργησε παρά την προτεσταντική παράδοση της οικογένειάς της. Ομως εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ισχυρότερη στο έργο και στη ζωή της υπήρξε μια άλλη παράδοση μέσα στην οποία μεγάλωσε και έζησε: αυτή του γαλλικού φιλολογικού σαλονιού. Η Μαντάμ ντε Σταλ γοητεύτηκε από τη φιλελεύθερη Ιταλία και την ταύτισε, κατά κάποιον τρόπο με την ηρωίδα της. Θα λέγαμε, λοιπόν, έστω και καθ’ υπερβολή, ερμηνεύοντας το διαζευκτικό «ή» του τίτλου: η Ιταλία είναι η Κορίννα. Η Κορίννα είναι η Ιταλία.

Το μυθιστόρημα έχει κι ένα άλλο σημαντικό γνώρισμα: την ανάδειξη των εθνικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών της Ευρώπης. Και με την έννοιαν αυτή είναι ένα πολύ ευρωπαϊκό βιβλίο, που έκανε μεγάλη αίσθηση στον καιρό του αλλά ως πρόσφατα απασχολούσε κυρίως τον κόσμο του επαγγέλματος: φιλολόγους, συγκριτολόγους και κοινωνιολόγους –αν και δεν έπαψε να κυκλοφορεί στην Ευρώπη. Το ανακαλύπτει τα τελευταία χρόνια και το διεθνές αναγνωστικό κοινό –και ελπίζω να συμβεί το ίδιο και στη χώρα μας.

Είναι πολύ διαφωτιστικά και χρήσιμα, ως εξαιρετικά, τα κείμενα του επίμετρου στα οποία περιλαμβάνονται αποσπάσματα κριτικών κειμένων της εποχής, χρονολόγια που αφορούν τη ζωή της Μαντάμ ντε Σταλ και του βιβλίου, διαφωτιστικές σημειώσεις της επιμελήτριας Κατερίνας Σχινά, καθώς και τρία εξαιρετικά άρθρα που έγραψε για το μυθιστόρημα ο Μπενζαμέν Κονστάν. Πολύ καλή η μετάφραση της Τούλας Τόλια.