Διαταραχές και διαστροφές

Βασιλική Ηλιοπούλου
Το τέρας στο μετρό – Μικρές και μικρότερες ιστορίες με τέρατα

Υστερα από δύο μυθιστορήματα (Σμιθ, 2010, και Η άσκηση του Ροτ, 2013) όπου πρωταγωνιστεί ο Εμφύλιος, στο πρώτο ως αντικείμενο απόκρυψης (ένα ζωτικό απωθημένο για τους ανθρώπους της δεκαετίας του 1950) και στο δεύτερο ως δυσβάστακτη μνημονική κληρονομιά των επιγόνων, η Βασιλική Ηλιοπούλου επανακάμπτει με μια συλλογή διηγημάτων που κινείται σε εντελώς διαφορετικό πνεύμα και κλίμα. Τον πρωταγωνιστικό ρόλο αναλαμβάνουν τώρα διάφορα τέρατα της καθημερινής ζωής: πρόσωπα και μορφές που ξεπροβάλλουν μέσα από ένα ανύποπτο σκοτάδι ή που κατευθύνουν τα βήματά τους σε απλησίαστα σημεία της ύπαρξης ενόσω παλεύουν με τα φαντάσματα άλλοτε του παρελθόντος κι άλλοτε του παρόντος.

Θα βρούμε εδώ μια μεγάλη ποικιλία ψυχικών τόνων και καταστάσεων που έχουν όμως μια κοινή αφετηρία: την αναπάντεχη κλίση προς τη διαταραχή και τη διαστροφή σε ένα τοπίο που μοιάζει κατά τα άλλα αδιατάρακτο από εντάσεις. Κορίτσια που σπρώχνουν στις ράγες του τρένου έναν υποψήφιο εφαψία, αγόρια που γλυκοκοιτάζουν τη μαμά τους και ταυτοχρόνως προπηλακίζουν τους εχθρούς τους στο Διαδίκτυο, γυναίκες που πιάνονται στα χέρια για ένα ζευγάρι γόβες αρπαγμένο από τον σκουπιδοτενεκέ, ζευγάρια που περιμένουν τον απέναντι να αυτοκτονήσει και θυμώνουν όταν ο ίδιος δεν προχωρεί στο απονενοημένο διάβημα, ομιλητές που ονομάζουν ηρωική έξοδο μιαν όπου φύγει-φύγει εγκατάλειψη, γριές που καταπλακώνονται από τις σεξουαλικές τους φαντασιώσεις, σύζυγοι που είναι έτοιμες να ξεκάνουν έναν άγνωστο στο νοσοκομείο, υδροκέφαλοι που ποθούν το χάδι μιας πόρνης, καλοβαλμένοι άντρες που φοβούνται πως θα πεθάνουν επειδή κάποιος τους κοιτάζει παρατεταμένα (και εν τέλει πεθαίνουν γιατί απλώς δεν πρόσεξαν έναν τρίτο παράγοντα), κυρίες που ξυλοφορτώνονται ανακαλώντας το πατρικό ξυλοφόρτωμα της μάνας τους, γείτονες που αφήνουν στον τόπο τούς διπλανούς τους για να τους τιμωρήσουν για την αυταρχική τους συμπεριφορά, συνταξιούχοι που καταδικάζουν σε θάνατο ένα κλεφτρόνι παίρνοντας εκδίκηση για τη γάτα τους, όπως και πατεράδες που τελειώνουν τη ζωή τους τόσο άκαμπτα όσο την έζησαν.

Κάπως έτσι διαγράφεται η σκοτεινή ανθρωπογεωγραφία της Ηλιοπούλου που πάντως παραμένει λεκτικά απέριττη και εξαιρετικά χαμηλόφωνη. Η αφήγηση σε όλα τα διηγήματα της συλλογής αποδεικνύεται αντιδραματική και αποστασιοποημένη, ενώ συχνά δεν λείπουν από τις αποστροφές της το χιούμορ και η λεπτή ειρωνεία. Πολλά κομμάτια διαθέτουν επίσης έντονη ίντριγκα όπου το σασπένς και το Κακό φωλιάζουν σε υποφωτισμένες ή επιδέξια καμουφλαρισμένες γωνίες, γεννώντας έναν σταθερά δυσοίωνο κόσμο. Το κυριότερο ωστόσο χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι άλλο: η αλληλοτροφοδοσία των τερατόμορφων ηρώων του που εναλλάσσονται ανατριχιαστικά στον ρόλο του θύματος και του θύτη. Ο θύτης είναι αδυσώπητος με τα θύματά του, αλλά και τα θύματα αντιμετωπίζουν με σκαιό τρόπο τον θύτη όταν έρχεται η ώρα να καταλάβουν τη θέση του. Κανείς εν προκειμένω δεν μπορεί να δηλώσει ένοχος ή αθώος, καμιά εκ των προτέρων ή εκ των υστέρων επιλογή και απόφαση δεν μπορεί να επιμερίσει ευθύνες και να κατανείμει ηθικές προτεραιότητες. Οι πάντες είναι το ίδιο υπεύθυνοι ή τους προφέρεται η δυνατότητα να επικαλεστούν το ίδιο τεκμήριο αθωότητας. Σχετικισμός και αμοραλισμός; Οχι. Το μόνο που θέλει η συγγραφέας είναι να δείξει πως δεν υπάρχει βασιλική οδός για την έξοδο από τον κύκλο της ατομικής κόλασης. Και την εγγύηση για κάτι τέτοιο δίνουν αφενός η αφηγηματική της ευστροφία και αφετέρου η υποβλητική σκηνοθεσία των προσώπων της.