Οι Εβραίοι της Πολωνίας φοβούνται για το μέλλον τους βλέποντας ένα αυξανόμενο κύμα αντισημιτισμού πίσω από τον νέο νόμο που αρνείται την πολωνική συνέργεια στις ναζιστικές θηριωδίες του Ολοκαυτώματος.
Ακόμη και τις ηλιόλουστες μέρες, η Ιστορία κρέμεται σαν βαρύ σύννεφο πάνω από τη Βαρσοβία. Ισοπεδωμένη κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής και ξαναχτισμένη επί κομμουνιστικού καθεστώτος, η πρωτεύουσα της Πολωνίας είναι γεμάτη μνημεία, αγάλματα, επιγραφές και ιερά αφιερωμένα στη συλλογική δυστυχία και στην ατομική θυσία.
Ενα λιγότερο γνωστό μνημείο είναι μια μικρή πλακέτα στον τοίχο του σιδηροδρομικού σταθμού Warszawa Gdańska, ενός απέραντου κτιρίου της σοσιαλιστικής εποχής στη βόρεια πλευρά της πόλης. Ηταν από εκεί που πολλοί Πολωνοί εβραϊκής καταγωγής έφυγαν από την πόλη στον απόηχο της «αντισιωνιστικής εκστρατείας» τον Μάρτιο του 1968, όταν η ψυχροπολεμική πολιτική και μια πάλη για την εξουσία στο εσωτερικό του πολωνικού κομμουνιστικού κόμματος οδήγησαν σε μια εκστρατεία διώξεων, αναγκάζοντας χιλιάδες Εβραίους να εγκαταλείψουν τη χώρα.
Σε λίγες εβδομάδες, η εβραϊκή κοινότητα της Πολωνίας θα τιμήσει την 50ή επέτειο των γεγονότων του Μαρτίου 1968 στον απόηχο της πιο σοβαρής κρίσης στις πολωνο-εβραϊκές σχέσεις μετά την πτώση του κομμουνισμού το 1989. Αιτία είναι η ψήφιση αμφιλεγόμενης νομοθεσίας που ποινικοποιεί την απόδοση στο πολωνικό κράτος ή στο πολωνικό έθνος συνέργειας στα εγκλήματα που διέπραξε η ναζιστική Γερμανία κατά των Εβραίων στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.
Αν και είναι δημοφιλής στο εσωτερικό, η νομοθεσία αποδείχθηκε διπλωματική καταστροφή στο εξωτερικό, καθώς επιστήμονες, επιζώντες του Ολοκαυτώματος και φιλικές κυβερνήσεις εκφράζουν επικρίσεις και έντονες ανησυχίες για την ενδεχόμενη αρνητική επίδραση του νόμου στη μελέτη και στην κατανόηση του Ολοκαυτώματος.
Η διαμάχη που ακολούθησε προκάλεσε έναν πόλεμο λέξεων μεταξύ πολωνών και ισραηλινών πολιτικών και αύξηση της αντισημιτικής ρητορικής στην Πολωνία, καθώς τα εθνικιστικά και φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης λένε ότι η χώρα δέχεται επίθεση από μια διεθνή αντιπολωνική εκστρατεία ενορχηστρωμένη από ξένες δυνάμεις και εβραϊκές οργανώσεις στο εξωτερικό.
«Θέλουν να μας σπάσουν –πρόκειται για την εθνική κυριαρχία, την αλήθεια και τα χρήματα» γράφει το εξώφυλλο του «Sieci», ενός εβδομαδιαίου περιοδικού που έχει στενούς δεσμούς με το κυβερνών Κόμμα Νόμου και Δικαιοσύνης της Πολωνίας. Και η πρόεδρος της εβραϊκής κοινότητας της Βαρσοβίας λέει ότι λαμβάνουν καθημερινά δεκάδες αντισημιτικά, αντιεβραϊκά μηνύματα.
«Το 1968 μιλούσαν για μια διεθνή σιωνιστική συνωμοσία. Τώρα μιλούν για μια διεθνή αντιπολωνική συνωμοσία» λέει ο Γιαν Γκέμπερτ, ο οποίος έγραψε μια ανοιχτή επιστολή προς πολωνούς βουλευτές για λογαριασμό των Πολωνοεβραίων, εκφράζοντας την ανησυχία ότι η νομοθεσία θα ποινικοποιήσει τις μαρτυρίες για τους Πολωνούς που εκβίασαν ή δολοφόνησαν Εβραίους κατά τη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.
Μιλώντας από το γραφείο του στη Συναγωγή Nożyk, τον μόνο εβραϊκό τόπο λατρείας της Βαρσοβίας που επέζησε άθικτος από τον πόλεμο, ο αρχιραβίνος της Πολωνίας Μίκαελ Σούντριτς λέει ότι η αντισημιτική ρητορική των τελευταίων ημερών έχει οδηγήσει πολλούς Εβραίους να αμφιβάλλουν για το μέλλον τους στην Πολωνία.
«Την περασμένη εβδομάδα άκουσα περισσότερους νέους Εβραίους να σκέφτονται να εγκαταλείψουν την Πολωνία από όσο ποτέ στο παρελθόν. Με ρωτάνε, κυριολεκτικά: Ραβίνε, ήρθε η ώρα να φύγουμε; Είναι μια μεγάλη πρόκληση για την πολωνική κυβέρνηση: κάποιοι από τους πολίτες της δεν αισθάνονται άνετα να ζουν στη χώρα τους» λέει ο Σούντριτς. Νεοϋορκέζος με πολωνικές ρίζες, έχει παίξει βασικό ρόλο στην «εβραϊκή αναγέννηση» της Πολωνίας των τελευταίων δεκαετιών, έχοντας υπηρετήσει ως επικεφαλής ραβίνος της χώρας από το 2004. Τώρα προειδοποιεί ότι η εμπρηστική ρητορική και οι υπερβολικοί ισχυρισμοί, ειδικά στο Ισραήλ, όσον αφορά την πραγματική έκταση της πολωνικής συνενοχής στο Ολοκαύτωμα έχουν ανοίξει έναν φαύλο κύκλο αλληλοκατηγορίας.
Είναι μια άποψη που συμμερίζεται ο καθηγητής Ντάριους Στόλα, διευθυντής του Μουσείου Polin των Πολωνών Εβραίων, το οποίο άνοιξε το 2013 και θεωρείται από πολλούς ως σύμβολο του πολωνο-εβραϊκού διαλόγου και της συμφιλίωσης. «Εκείνοι που καταδικάζουν τους Πολωνούς μαζικά είναι οι καλύτεροι φίλοι και σύμμαχοι των Πολωνών αντισημιτών –τροφοδοτούν ο ένας τον άλλον» λέει ο Στόλα, προσθέτοντας ότι η τρέχουσα κρίση των πολωνο-εβραϊκών σχέσεων δείχνει μια ευρύτερη επιδείνωση της πολωνικής κοινωνίας.
«Είναι ένα σημάδι της επιδείνωσης της ικανότητάς μας να μιλάμε και η ικανότητα να μιλάμε μεταξύ μας είναι η ουσία της δημοκρατίας. Εάν δεν μπορείς να μιλήσεις, δεν μπορείς να καταλήξεις σε συμφωνία. Η διάβρωση της γλώσσας είναι η διάβρωση της δημοκρατίας και η πορεία προς τη βία» λέει.
Το θέμα που συζητείται τώρα είναι εάν η σημερινή κρίση μπορεί να επιλυθεί προτού καταστραφούν ολοκληρωτικά τα επιτεύγματα των τελευταίων δεκαετιών.
«Είναι αμαρτία να αφήσουμε όσα συνέβησαν τις τελευταίες μέρες να υπονομεύσουν ή να καταστρέψουν όλα όσα χτίσαμε τα τελευταία 25 χρόνια, και δεν μπορούμε να το επιτρέψουμε αυτό» λέει ο αρχιραβίνος Σούντριτς.
Εβραίοι ζουν στην Πολωνία επί σχεδόν 1.000 χρόνια. Τη δεκαετία του 1930 η εβραϊκή κοινότητα της χώρας αριθμούσε περισσότερα από τρία εκατομμύρια ανθρώπους, και ήταν η μεγαλύτερη στην Ευρώπη.
Η Πολωνία ήταν τότε μια πολυεθνική κοινωνία με μεγάλο αριθμό Ουκρανών, Λευκορώσων, Εβραίων και Γερμανών. Αυτή η κοινωνία καταστράφηκε κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Οι Γερμανοί δολοφόνησαν το 90% των Πολωνών Εβραίων στο Ολοκαύτωμα. Μετά το 1945, χιλιάδες επιζώντες επέλεξαν να φύγουν, μεταναστεύοντας στο Ισραήλ ή στις ΗΠΑ. Οι Εβραίοι που έμειναν στην Πολωνία ήταν συχνά κομμουνιστές που πίστευαν στη δύναμη του συστήματος να μεταμορφώσει τη χώρα.
Αλλά ο αντισημιτισμός χρησιμοποιήθηκε ως εργαλείο και από τις κομμουνιστικές αρχές. Περισσότεροι από 20.000 Εβραίοι έφυγαν από την Πολωνία μετά την αντισιωνιστική εκκαθάριση υπό το Πολίτμπιρο το 1968. Εκτιμάται ότι μόνο 20.000 άνθρωποι με εβραϊκές ρίζες ζουν σήμερα στην Πολωνία.
HeliosPlus
