Λαϊκιστές και ακροδεξιοί προ των πυλών της Ρώμης

Δημόσιο χρέος-βουνό, πίεση από μεταναστευτικές ροές, αυξανόμενος ευρωσκεπτικισμός και πολιτική αβεβαιότητα στην τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης. Να γιατί η Ιταλία, που οδεύει προς εκλογές στις 4 Μαρτίου, είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος –και της ανησυχίας –στην Ευρώπη.

Ο δεξιός συνασπισμός του «εφτάψυχου» 81χρονου Σίλβιο Μπερλουσκόνι με την ακροδεξιά Λέγκα του Βορρά είναι πρώτος στις δημοσκοπήσεις με 37-38% –αλλά μπορεί να μη φθάσει στο 40% που θεωρείται το όριο για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Οι άλλες δύο μεγάλες πολιτικές ομάδες, το λαϊκίστικο αντισυστημικό Κίνημα 5 Αστέρων (28-29%) και η Κεντροαριστερά του πρώην πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι (20-22%), δεν αναμένεται επίσης να συγκεντρώσουν αρκετές ψήφους για να σχηματίσουν κυβέρνηση. Οι αναλυτές προβλέπουν αβεβαιότητα και παρατεταμένες διαπραγματεύσεις μετά τις κάλπες ή ακόμη και έναν δεύτερο γύρο εκλογών αργότερα εφέτος.

Στο μεταξύ, το χρέος αυξάνεται. Η οικονομία της Ιταλίας είναι η τρίτη μεγαλύτερη και μια από τις πιο χρεωμένες στη νομισματική ένωση. Εχει δημόσιο χρέος στο 130% του ΑΕΠ, το δεύτερο μεγαλύτερο μετά την Ελλάδα, αλλά αυτό που κάνει την ιταλική κατάσταση πιο ανησυχητική είναι το ύψος των ποσών. Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ιταλίας, η κυβέρνηση χρωστάει περίπου 2,3 τρισεκατομμύρια ευρώ. Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 35.000 ευρώ για κάθε Ιταλό, συμπεριλαμβανομένων των νεογέννητων. Συγκριτικά, το συνολικό χρέος της ελληνικής κυβέρνησης είναι 320 δισ. ευρώ, περίπου 29.000 ευρώ ανά πολίτη. Το δημόσιο χρέος της Ιταλίας «αποτελεί πηγή κοινής ανησυχίας για τη ζώνη του ευρώ» έγραψε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην πιο πρόσφατη αξιολόγησή της, τον Νοέμβριο.

Τι και αν οι Βρυξέλλες χτυπάνε την καμπάνα του κόκκινου συναγερμού; Κανένα ιταλικό κόμμα δεν έχει καταθέσει πρόταση για μείωση του χρέους. Το αντίθετο μάλιστα: αυτές οι εκλογές έχουν γίνει κάτι σαν διαγωνισμός για το ποιος μπορεί να το φουσκώσει περισσότερο, με διάφορα κόμματα να έχουν προτείνει αυξημένες δαπάνες ύψους έως και 200 δισ. ευρώ, σχεδόν στο 12% του ΑΕΠ.

Αλλο μεγάλο πρόβλημα είναι το Μεταναστευτικό. Ο αριθμός των μεταναστών που έφτασαν στην Ιταλία υποχώρησε κατά 35% πέρυσι: από 181.000 το 2016 σε 120.000 το 2017. Αυτό οφείλεται, τουλάχιστον εν μέρει, στις αμφιλεγόμενες προσπάθειες του υπουργού Εσωτερικών Μάρκο Μινίτι, του οποίου η στρατηγική των διαπραγματεύσεων με επίσημες και ανεπίσημες Αρχές στη Λιβύη έχει δεχθεί έντονες επικρίσεις από τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Οι αξιωματούχοι της ΕΕ χαιρέτισαν τη μείωση των νέων αφίξεων, αλλά ανησυχούν ότι η στρατηγική ενδέχεται να μη λειτουργήσει μακροπρόθεσμα, δεδομένης της χαοτικής κατάστασης στη χώρα της Βόρειας Αφρικής.

Οι δημοσκοπήσεις δεν φαίνονται καλές ούτε για τους υποστηρικτές της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Πρώτο κόμμα στις εκλογές αναμένεται να είναι το λαϊκίστικο ευρωσκεπτικιστικό Κίνημα 5 Αστέρων, το οποίο έχει ζητήσει δημοψήφισμα για την παραμονή της Ιταλίας στην ευρωζώνη. Ο δεξιός συνασπισμός του Μπερλουσκόνι μπορεί να τους ξεπεράσει, αλλά εταίρος του πρώην πρωθυπουργού είναι η ακροδεξιά Λέγκα του Βορρά, άλλη μια δύναμη που έχει οικοδομήσει την άνοδό της στον ευρωσκεπτικισμό.

Και τα δύο κόμματα έχουν μαλακώσει τις θέσεις τους σχετικά με την ΕΕ τις τελευταίες εβδομάδες. Ο ηγέτης των 5 Αστέρων Λουίτζι ντι Μάιο λέει ότι αυτή «δεν είναι η κατάλληλη στιγμή» για να εγκαταλείψει η Ιταλία το ευρώ. Και ο ηγέτης της Λέγκας Ματέο Σαλβίνι έχει επίσης μετριάσει την αντιευρωπαϊκή ρητορική του. Οι αναλυτές λένε ότι είναι πολύ απίθανο να διεξαγάγει η Ιταλία δημοψήφισμα για το ευρώ, αλλά πολλοί εξακολουθούν να ανησυχούν στις Βρυξέλλες. Ενας κυβερνών συνασπισμός που θα περιλαμβάνει την ακροδεξιά Λέγκα του Βορρά θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο το κράτος δικαίου. Και οποιαδήποτε κυβέρνηση στην οποία θα έχουν ισχυρό λόγο οι ευρωσκεπτικιστές θα δυσχεράνει τις πιο φιλόδοξες ευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις που προωθεί ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν.

Η «γενιά του ευρώ» γυρίζει την πλάτη στην ΕΕ

Ο Ντάβιντε Ρουτζέρι, 18χρονος μαθητής λυκείου από τη Ρώμη, άρχισε να βλέπει τις επιπτώσεις της μεταναστευτικής κρίσης στα πρώτα χρόνια της εφηβείας του. Χιλιάδες άνθρωποι έφθαναν στις ακτές της Ιταλίας από τη Βόρεια Αφρική αναζητώντας καλύτερη ζωή στην Ευρώπη. Γιος δασκάλου, ο Ρουτζέρι υποστηρίζει ότι η Ιταλία έχει εγκαταλειφθεί από την ΕΕ και αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει αυτήν τη μεγάλη κρίση μόνη της: να σηκώσει το κύριο βάρος του Μεταναστευτικού χωρίς επαρκείς πόρους για να το αντιμετωπίσει.

Στην ερώτηση αν αισθάνεται Ευρωπαίος, διστάζει. «Ναι, αλλά αυτή τη στιγμή δεν βλέπω καλά πράγματα από την Ευρώπη. Μας βοηθούν ελάχιστα. Υπάρχει μια έκτακτη ανάγκη και φαίνεται ότι το μόνο που είναι σημαντικό για αυτούς είναι τα λεφτά» λέει.

Ο Ρουτζέρι είναι μέλος μιας γενιάς που έχει γνωρίσει μόνο την οικονομική στασιμότητα και η οποία θα ψηφίσει για πρώτη φορά εφέτος. Αυτοί οι νέοι Ιταλοί γεννήθηκαν την ίδια εποχή με το ευρώ – το 1999 – και από την παιδική τους ηλικία δεν έχουν δει τίποτε άλλο εκτός από πολιτικές και οικονομικές κρίσεις και πολιτικούς που είναι προφανώς ανίκανοι να τις διορθώσουν.

Οι εμπειρίες αυτής της λεγόμενης «γενιάς του ευρώ» εξηγούν επίσης γιατί η Ιταλία, κάποτε ένα από τα πιο ενθουσιώδη μέλη της ΕΕ, έχει μετατραπεί σε ένα από τα πιο απογοητευμένα – και γιατί ο ευρωσκεπτικισμός βρίσκεται σε τέτοια άνοδο ανάμεσα στους νέους.

Οι περισσότεροι ψηφοφόροι ηλικίας κάτω των 45 ετών πιστεύουν ότι η Ιταλία ακολουθεί λάθος κατεύθυνση (71% έναντι 50% στους ψηφοφόρους άνω των 45 ετών), σύμφωνα με μελέτη του Benenson Strategy Group τον Οκτώβριο. Η έρευνα διαπίστωσε ότι αν η Ιταλία διοργάνωνε δημοψήφισμα για την ένταξη στην ΕΕ, 51% των ψηφοφόρων κάτω των 45 ετών θα ψήφιζαν να φύγουν έναντι 46% που τάσσονται υπέρ της παραμονής.

Η γενιά του Ρουτζέρι είναι η πιο μορφωμένη στην Ιταλία, αλλά έχει και το υψηλότερο ποσοστό νέων στην ΕΕ που δεν σπουδάζουν, ούτε εργάζονται – σχεδόν το ένα τρίτο, σύμφωνα με τη Eurostat. Είναι μια γενιά που πιστεύει ότι θα ζήσει χειρότερα από τους γονείς της. Σύμφωνα με έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, 8 στους 10 Ιταλούς στις ηλικίες 16-30 ετών λένε ότι η οικονομική κρίση τούς έχει στερήσει τις προοπτικές για μια καλή οικονομική και κοινωνική ζωή.
Και συνολικά, μόνο το 39% των Ιταλών πιστεύει ότι η χώρα έχει ωφεληθεί από την ένταξη στην ΕΕ – το χαμηλότερο ποσοστό στο μπλοκ, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.