Στο «ναρκοπέδιο» της Τοπικής Αυτοδιοίκησης

Μέσα σε έναν λαβύρινθο νομοθετικών ρυθμίσεων, χωρίς κωδικοποίηση, με ασάφειες, κενά και αντιφάσεις η Τοπική Αυτοδιοίκηση με φτωχή στελέχωση, ανεπαρκείς υποδομές και πόρους καλείται να αντιμετωπίσει όλα τα συμπτώματα δυσλειτουργίας της ελληνικής δημόσιας διοίκησης και να υπηρετήσει ένα σύγχρονο κράτος δικαίου. Τις περισσότερες φορές δεν τα καταφέρνει.

Οι δημότες δεν έχουν ισότιμη πρόσβαση στα ίδια αγαθά ή στις ίδιες υπηρεσίες, πολλές φορές ακόμα και μέσα στον ίδιο δήμο, ενώ αυθαίρετοι φορολογικοί και πολεοδομικοί νόμοι λειτουργούν πάντοτε σε βάρος του δημότη. Από την άλλη πλευρά, οι υποδομές και οι υπηρεσίες πολλών δήμων –ακόμα και των μεγάλων –αποτυγχάνουν στο να κατανείμουν δίκαια τα βάρη. Αδυνατούν ακόμα και να εισπράξουν. Υπάρχουν δήμοι οι οποίοι δεν έχουν εισπράξει χρήματα από παραβάσεις εδώ και μία 20ετία και υπάρχουν άλλοι που απαιτούν από πολίτες χρέη τα οποία δεν έχουν επαρκώς βεβαιωθεί.

Οι παραπάνω διαπιστώσεις προέρχονται από την ειδική έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη για τα «Εσοδα των Δήμων και το Κράτος Δικαίου» που παρουσιάστηκε την Παρασκευή 9.2.2018 στη Θεσσαλονίκη. Αναζητώντας τις ρίζες των παθογενειών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, ο Συνήγορος του Πολίτη Ανδρέας Ποττάκης τις απέδωσε στις διαδοχικές μεταρρυθμίσεις και στις αποσπασματικές παρεμβάσεις του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου.

«Στη διαδρομή των τελευταίων 20 ετών, η Τοπική Αυτοδιοίκηση στη χώρα μας κλήθηκε να προσαρμόσει τις δομές, λειτουργίες και υπηρεσίες της στις προβλέψεις πολλαπλών, άλλοτε περισσότερο ολοκληρωμένων αλλά συνήθως εξαιρετικά αποσπασματικών, θεσμικών μεταρρυθμίσεων» δήλωσε ο κ. Ποττάκης. «Οι φορείς της κλήθηκαν επιπλέον να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της μειωμένης και με καθυστερήσεις παρεχόμενης χρηματοδότησης από την κεντρική διοίκηση, πιο έντονα την τελευταία δεκαετία. Ως αντιστάθμισμα, και για τη διασφάλιση της οικονομικής τους επάρκειας και αυτοτέλειας, μεγαλύτερο βάρος πέφτει στην επιβολή και στην είσπραξη των λοιπών δημοτικών εσόδων, ανταποδοτικών τελών φόρων και προστίμων» συμπλήρωσε.

Ο Συνήγορος του Πολίτη βρίσκεται σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση εδώ και μία 20ετία, καθώς η Ανεξάρτητη Αρχή είναι αποδέκτης πάσης φύσεως διενέξεων ανάμεσα σε δήμους και δημότες. Είναι χαρακτηριστικό ότι το διάστημα 1998-2016 κατατέθηκαν στον Συνήγορο του Πολίτη 207.614 αναφορές, από τις οποίες περισσότερες από τις μισές αφορούσαν θέματα τα οποία πραγματεύεται η συγκεκριμένη έκθεση. Καθοριστικής σημασίας μάλιστα ήταν η πρόσφατη παρέμβαση του ΣτΠ προς τις δημοτικές αρχές να συμμορφωθούν προς τη νομοθεσία, απαλλάσσοντας από τα δημοτικά τέλη τα κενά και μη ηλεκτροδοτούμενα ακίνητα.

Ο Συνήγορος στην επταετία 2010-2017 δέχθηκε χιλιάδες αναφορές με αίτημα τη διαμεσολάβησή του σε δήμους ώστε να απαλλαγούν από τα τέλη καθαριότητας ιδιοκτήτες διαμερισμάτων και καταστημάτων κλειστών, που η ηλεκτροδότησή τους είχε διακοπεί κι όμως κλήθηκαν να καταβάλουν προσαυξημένα πρόστιμα.

Για παράδειγμα, έχει διαπιστωθεί ότι δήμος της Αττικής εισπράττει τέλη καθαριότητας από ιδιοκτήτες ακινήτων κλειστών, μη ηλεκτροδοτούμενων, ενώ γειτονικός δήμος απέχει από την είσπραξη τελών καθαριότητας για ανάλογη περίπτωση ακινήτου.

Οπως επισημαίνεται στην παρούσα έκθεση, η Τοπική Αυτοδιοίκηση «ασκεί αρμοδιότητα κυριαρχικής διοίκησης και στο πλαίσιο των φορολογικών της εξουσιών οφείλει να ενεργεί αυστηρά εντός των συνταγματικών και νομοθετικών δεσμεύσεων έναντι των πολιτών, με σεβασμό στα περιουσιακά δικαιώματά τους».

Ωστόσο, όπως αποκαλυπτικά προκύπτει από την έκθεση, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Χαρακτηριστικά:

l Διαπιστώνεται ότι παραβιάζεται η αρχή της ισότητας εξαιτίας της διαφοροποίησης του ύψους διαφόρων τελών, με κριτήριο την ιδιότητα του δημότη. Από αναφορές πολιτών προκύπτει ότι πολλοί δήμοι κατά τον καθορισμό των διαφόρων ανταποδοτικών τελών θεσπίζουν υψηλότερα τέλη για όσους δεν είναι εγγεγραμμένοι στα δημοτολόγιά τους, δεν είναι δηλαδή δημότες.

l Υπάρχουν δήμοι που έχουν καθορίσει μειωμένα τέλη κοιμητηρίων, χαμηλότερες συνδρομές για την πρόσβαση σε αθλητικές υπηρεσίες και οικονομικές ελαφρύνσεις από τέλη καθαριότητας, λόγω αναπηρίας, μόνο όμως για τους δημότες του δήμου που παρέχει τις σχετικές υπηρεσίες.

l Σε περιπτώσεις τελών ύδρευσης υπέρ ΑμεΑ που εξετάστηκαν, ο Συνήγορος διαπίστωσε ότι η νομοθετική προτροπή να ισχύουν ενιαία και αντικειμενικά κριτήρια, πέφτει στο κενό.

l Υπάρχει δήμος που διαμόρφωσε την τιμολογιακή πολιτική του για την υπηρεσία ύδρευσης με κριτήριο τον χρόνο ανέγερσης των ακινήτων που υδροδοτεί χωρίς να υπάρχει κάποιος νόμιμος λόγος για αυτό. Μια πρακτική που εισάγει διακρίσεις μεταξύ των πολιτών, κατά παράβαση της αρχής της ισότητας.

Υστερα από διαμεσολάβησή του, ο Συνήγορος κατάφερε πρόσφατα ώστε δήμος της Πελοποννήσου να επεκτείνει την εφαρμογή της απόφασής του, περί απαλλαγής των ΑμεΑ δημοτών του, από τα τέλη καθαριότητας και στα άτομα με ειδικές ανάγκες που είναι δημότες άλλου δήμου και κατοικούν ή διαμένουν στον δήμο αυτόν.

Διακρίσεις και στα κοιμητήρια

Πολλά φαινόμενα παραβίασης κάθε έννοιας νομιμότητας έχουν εντοπιστεί γύρω από την οικονομική διαχείριση των νεκροταφείων από τους δήμους, ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα.

l Δήμος επιβάρυνε δημότη, δικαιούχο οικογενειακού τάφου, με ποσό 2.000 ευρώ και πλέον λόγω παράτασης του χρόνου εκταφής, χωρίς ποτέ να τον έχει ενημερώσει για τη σχετική υποχρέωσή του. Μετά την παρέμβαση του ΣτΠ, ο δήμος διέγραψε το πρόστιμο.

l Αλλος δήμος, εντελώς αυθαίρετα, εκχώρησε την αρμοδιότητα διαχείρισης του κοιμητηρίου σε γραφείο τελετών κατόπιν δημόσιου διαγωνισμού, απόφαση που τελικώς ανακλήθηκε.

l Χαρακτηριστική περίπτωση ακραίας υπέρβασης είναι η περίπτωση μεγάλου δήμου που επιβάλλει για κάθε κατασκευή τάφου εργολαβικό δικαίωμα στους εργολήπτες/μαρμαρογλύπτες και εκείνοι με τη σειρά τους το εισπράττουν από τους συγγενείς των θανόντων. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι το υπουργείο Εσωτερικών έχει διευκρινίσει ότι η κατασκευή μνημείου δεν μπορεί να αποτελεί αιτία δημοτικού εσόδου.

Αναφορικά με την είσπραξη των δημοτικών εσόδων, ο Συνήγορος διαπιστώνει ότι η αυστηρότητα των προστίμων δεν διασφαλίζει τη συμμόρφωση των πολιτών προς τις υποχρεώσεις τους. Αντιθέτως, έχει αποδειχθεί ότι τα αυστηρά πρόστιμα σπανίως πληρώνονται καθώς οι οφειλές αυτές διαγράφονται μερικώς ή ολικώς.

Ενα άλλο μεγάλο θέμα που «ανοίγει» στην Εκθεσή του ο Συνήγορος είναι ο ανεπαρκής ή πλημμελής έλεγχος νομιμότητας των κανονιστικών αποφάσεων των δήμων. Αν και το υφιστάμενο πλαίσιο προσδιορίζει τον τρόπο εποπτείας των κανονιστικών αποφάσεων, εν τούτοις οι εποπτικοί μηχανισμοί δεν ανταποκρίνονται, με αποτέλεσμα να πλήττεται η αξιοπιστία των θεσμών και να διακυβεύεται η έννοια του Κράτους Δικαίου.