Η Κίνα επιστρέφει

«Οταν ξεκινήσεις το ταξίδι στον ωκεανό της παγκοσμιοποίησης, δεν πρέπει σε κάθε φουρτούνα να επιστρέφεις στο ασφαλές σου λιμάνι, αλλά αποφασιστικά να συνεχίσεις».

Ο πρόεδρος Σι Τζιπίνγκ στην ομιλία του στο περσινό Νταβός.

Πριν από τέσσερις αιώνες, σε μια μικρή πόλη της Ολλανδίας, το Αμστερνταμ, συγκεντρώθηκαν κάποιοι ντόπιοι και ξένοι έμποροι. Μετά την αδυναμία της Ισπανίας να καταλάβει ένα μέρος των Κάτω Χωρών, εξόριστοι από την Αμβέρσα βρέθηκαν σε συνάντηση με ντόπιους επιχειρηματίες. Θέμα, πώς θα συνεχίσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες. Η ιδέα που υιοθετήθηκε ήταν το άνοιγμα στην Απω Ανατολή. Από εκεί οι Πορτογάλοι, πρωτοπόροι στο εμπόριο από τη θάλασσα, έφερναν μπαχάρια και άλλα επικερδή προϊόντα. Χρηματοδότησαν λοιπόν μια αποστολή τριών πλοίων που επέστρεψε ύστερα από πολλούς μήνες και με μεγάλες απώλειες με τα πολύτιμα αγαθά.

Με τη βοήθεια της νέας τεχνολογίας κοπής δέντρων και την προτεσταντική νοοτροπία, κατασκεύασαν σε μικρό χρονικό διάστημα πλοία και δημιούργησαν το πρώτο χρηματιστήριο για να χρηματοδοτήσουν τις αποστολές.

Και έτσι άρχισαν όλα. Γεννήθηκαν ο καπιταλισμός και η πρώτη μορφή παγκοσμιοποίησης. Κέρδισαν πολλά χρήματα, ιδίως από την Κίνα και τις Ινδίες. Ο Δρόμος του Μεταξιού, που είχε περιγράψει πολύ νωρίτερα ο Μάρκο Πόλο, έδωσε τη σκυτάλη στις θαλάσσιες μεταφορές εμπορευμάτων και ένας νέος Δρόμος του Μεταξιού δημιουργήθηκε με τη δημιουργία λιμανιών στην Αφρική και στην Ασία.

Δυο αιώνες μετά η Αγγλία, με τη βοήθεια της νέας τεχνολογίας (ατμός) και την αξιοποίηση της πυρίτιδας –που είχαν εφεύρει οι Κινέζοι αλλά δεν είχαν αξιοποιήσει πλήρως -, εμφανίστηκε στην Κίνα. Εκείνη την εποχή η Κίνα ήταν η πρώτη σε οικονομική ισχύ δύναμη στον κόσμο. Οταν οι Βρετανοί αποφάσισαν να μειώσουν το εμπορικό έλλειμμα, άρχισαν να εξάγουν και δικά τους προϊόντα στην Κίνα, με κυρίαρχο το όπιο που παρασκεύαζαν οι Ινδοί. Κάποιος αυτοκράτορας της δυναστείας των Τσινγκ, στα μέσα του 17ου αιώνα, απαγόρευσε την εισαγωγή οπίου στη χώρα του για προφανείς λόγους. Οι Αγγλοι τότε χτύπησαν με τα κανόνια τους τη χώρα και επέβαλαν τη συνέχιση του εμπορίου του οπίου. Οι δυο ονομαζόμενοι «Πόλεμοι του Οπίου» χαρακτηρίζουν την εποχή που ονομάστηκε «πρώτος κύκλος της παγκοσμιοποίησης». Η αποικιοκρατία και η κατασκευή σιδηροδρομικών δικτύων πολλαπλασίασαν τα κέρδη των Αγγλων και στη συνέχεια και άλλων δυτικών χωρών –Γαλλία, Ολλανδία, Γερμανία κλπ. -, ενώ για δύο αιώνες η Κίνα πέρασε στην αφάνεια, καθώς κλυδωνιζόταν από εσωτερικές διαμάχες που κατέληξαν στην πτώση της αυτοκρατορίας και την επικράτηση του Μάο.

Σήμερα και σε σχετικά γρήγορο διάστημα, η Κίνα, με την υιοθέτηση των μεταρρυθμίσεων από την εποχή του Ντεγκ Σιαοπίνγκ, επιστρέφει στην παγκόσμια σκηνή μαζί με τις ΗΠΑ και την ΕΕ –και σύντομα θα είναι η πρώτη οικονομική δύναμη, όπως κάποτε.

Σε αντίθεση με τους Δυτικούς, το «Μέσο Βασίλειο» δεν υπήρξε ποτέ επιθετικό. Τα όπλα δεν τα χρειάστηκε παρά για να αμυνθεί σε εξωτερικές εισβολές ή για να διατηρήσει την ενότητά της. Ετσι, λοιπόν, μπορεί να πει κανείς ότι είναι μια ήπια δύναμη. Το εμπόριό της στηρίζεται στη φθηνή παραγωγή, στην ολοένα αναβαθμιζόμενη εκπαίδευση και έρευνα και στη δημιουργία του νέου Δρόμου του Μεταξιού (One Belt, Οne Road – OBOR). Ο,τι δηλαδή έδωσε την ισχύ στους Δυτικούς, αλλά χωρίς τη χρήση όπλων.

Είναι χρήσιμο να θυμηθούμε ότι τα πλεονάσματά της από το εμπόριο τα τοποθέτησε είτε σε αμερικανικά ομόλογα είτε σε αγορά μεγάλων εκτάσεων γης σε τρίτες χώρες. Και οι δυο αρχικές της επιλογές έφτασαν σε κάποιο όριο. Στην αγορά ομολόγων είναι ο μεγαλύτερος δανειστής των ΗΠΑ, ενώ στις χώρες αγοράς γης και ιδίως στην Αφρική άρχισαν οι αντιδράσεις για αυτήν τη δραστηριότητα. Τελευταία, η αυστραλιανή κυβέρνηση απαγόρευσε την αγοροπωλησία μιας τεράστιας περιοχής σε Κινέζους για στρατηγικούς λόγους.

Από την ανάληψη της εξουσίας από τον Σι, η πολιτική επενδύσεων των πλεονασμάτων στράφηκε σε πιο πολύπλοκους αλλά και πιο γνωστούς στην Κίνα τρόπους. Το εμπόριο αγαθών. Και για την επιτυχία του νέου επενδυτικού σχεδίου άρχισε την κατασκευή ενός νέου Δρόμου του Μεταξιού. Το σχέδιο OBOR. Ας δούμε με μερικά παραδείγματα το πώς η Κίνα κατόρθωσε να γίνει «πολιτικά ουδέτερος, ήπιος και αξιόπιστος» εταίρος στη δημιουργία του «Ανατολικού Δρόμου» που περιλαμβάνει 16 χώρες της Ανατολικής, Κεντρικής Ευρώπης και των Βαλκανίων.

Στις χώρες που είναι μέλη της ΕΕ ακολουθεί πιστά τους κοινοτικούς κανόνες ανταγωνισμού. Δανειοδοτεί με χαμηλά επιτόκια 2% και 20ετή ωρίμαση έργα μεταφορών και ενέργειας συμπληρωματικά των ΕΣΠΑ. Στα Δυτικά Βαλκάνια η δανειοδότηση είναι πιο ευνοϊκή και λιγότερο γραφειοκρατική από την περιορισμένη βοήθεια που χορηγεί σε χώρες υπό ένταξη η ΕΕ. Τα έργα δανειοδοτούνται σε ποσοστό 85% και με παροχή τεχνικής βοήθειας αν της ζητηθεί.

Η ύπαρξη μελετημένου και μακροπρόθεσμου σχεδιασμού αποκαλύπτεται με την ανάληψη για 35 έτη τής διαχείρισης του Πειραιά. Το λιμάνι εξυπηρετεί τον «Δρόμο» γιατί η μεταφορά εμπορευμάτων είναι ευκολότερη διά θαλάσσης και γιατί ο Πειραιάς ελαττώνει κατά 10 ημέρες τις μεταφορές από τη Σαγκάη στα παραδοσιακά λιμάνια του Αμβούργου και του Ρότερνταμ.

Ομως η βελτίωση των οδικών και σιδηροδρομικών δικτύων συμπληρώνει την επιτάχυνση της διακίνησης εμπορευμάτων. Ετσι, χρηματοδοτεί την κατασκευή υπερταχείας σιδηροδρομικής γραμμής Σερβίας – Ουγγαρίας με $1,5 δισ. και με ευνοϊκότατους όρους και τον «Δρόμο της Ειρήνης» μεταξύ Αλβανίας, Κοσόβου και Σερβίας και τον «Δρόμο» Σερβίας και Μοντενέγκρο. Επίσης, η δημιουργία επενδυτικής τράπεζας στη Σερβία έχει ως αποτέλεσμα ταχύτερες διαδικασίες και αποτελεσματικότερη διαχείριση.

Με αυτά τα λίγα γίνεται φανερό ότι η Κίνα εξελίσσεται σε σημαντικό παίκτη στην περιοχή. Και αυτό προκαλεί δυσφορία τόσο στην ΕΕ όσο κυρίως στη Ρωσία, που θεωρεί παραδοσιακά δικό της χώρο τα Βαλκάνια, αλλά δεν διαθέτει επαρκείς οικονομικούς πόρους.

Θα ήταν παράλειψη σε αυτήν την αναγκαστικά συμπυκνωμένη παρουσίαση να αγνοήσουμε τον ρόλο του πολιτισμού στις οικονομικές σχέσεις. Ετσι στα πρότυπα των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων –Αγγλία, Ισπανία, Γαλλία, Γερμανία –δημιούργησε το δικό της δίκτυο ινστιτούτων πολιτισμού και εκμάθησης της κινεζικής γλώσσας με το όνομα «Κομφούκιος». Και αν στην Ελλάδα υπάρχει ένα μόνο παράρτημα, στην Ισπανία λειτουργούν δέκα! Η δε συμμετοχή των ντόπιων στις δραστηριότητες του «Κομφούκιου» διεθνώς ξεπερνούν το δεκαπλάσιο των αντίστοιχων και πολύ παλαιότερων ευρωπαϊκών.

Συνεπώς οι στίχοι του παγκόσμιου ποιητή Καβάφη στην Ιθάκη «Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη / φρόντισε να είναι μακρύς ο δρόμος» δεν έχουν εφαρμογή στην πορεία της μεγάλης χώρας στον δρόμο για την κατάκτηση της πρώτης παγκόσμιας δύναμης ύστερα από αιώνες παρακμής.

Ο κ. Αντώνης Τριφύλλης είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ και μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις.