Αμερικανικές σειρές στην ελληνική TV

Βασίλης Βαμβακάς, Αγγελική Γαζή (επιμ.)
Αμερικανικές σειρές στην ελληνική τηλεόραση. Δημοφιλής κουλτούρα και ψυχοκοινωνική δυναμική
Εκδόσεις Παπαζήση, 2017
σελ. 624, τιμή 37,10 ευρώ

Η πρώτη φορά που μπήκε τηλεόραση στο σπίτι μας ήταν το 1973 κι εγώ ήμουν πιτσιρικάς. Θυμάμαι πολύ έντονα πως όταν τέλειωσε η εγκατάσταση της κεραίας και πατήθηκε το «μαγικό κουμπί» έναρξης λειτουργίας της συσκευής, το πρώτο πράγμα που είδα στην οθόνη ήταν κάποιοι αμερικανοί στρατιώτες να πολεμούν στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ηταν φυσικά η σειρά «Μάχη», η οποία μαζί με άλλα αμερικανικά σίριαλ της εποχής, όπως το «Πέιτον Πλέις», ο «Φυγάς», το «Μικρό σπίτι στο λιβάδι», η «Μάγισσα» κ.ά., αιχμαλώτισε την παιδική μου φαντασία. Οι σειρές αυτές, όπως εξάλλου και οι κινηματογραφικές ταινίες, ήταν εκείνη την εποχή για εμένα ένα παράθυρο σε έναν άγνωστο, καινούργιο, πλατύτερο κόσμο, με άλλες συνήθειες, άλλη γλώσσα και διαφορετική κουλτούρα. Ως σήμερα παραμένω πιστός θεατής τους.

Η τηλεόραση στη χώρα μας ήταν τότε ακόμη στα σπάργανα και ως εκ τούτου οι ελληνικές τηλεοπτικές παραγωγές ήταν περιορισμένες. Ετσι μεγάλο μέρος του προγράμματος των δύο κρατικών καναλιών αποτελούνταν από αμερικανικές τηλεοπτικές σειρές. Ανάμεσα στις πρώτες από αυτές ήταν οι «Επικίνδυνες αποστολές», που άρχισαν να μεταδίδονται από την Τηλεόραση Ενόπλων Δυνάμεων (ΤΕΔ) λίγους μήνες μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967. Τον επόμενο χρόνο οι αμερικανικές σειρές που προβάλλουν τα δύο κανάλια –ΤΕΔ και ΕΙΡ –έφταναν τις 26, μεταξύ των οποίων η «Λούσι», ο «Μάνιξ», η «Μπονάντσα» κ.ά. Ταυτόχρονα καταγράφεται κατακόρυφη αύξηση της διείσδυσης της τηλεόρασης στα ελληνικά νοικοκυριά. Από τις 25.000 συσκευές που υπήρχαν το 1967, ξεπέρασαν τις 800.000 τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης. Η τηλεόραση μπορεί να καθυστέρησε να έρθει στην Ελλάδα, αλλά όταν έφτασε εξαπλώθηκε με ταχύτατους ρυθμούς και σύντομα καθιερώθηκε ως το ισχυρότερο μέσο ψυχαγωγίας και ενημέρωσης.

Από την εποχή εκείνη μέχρι σήμερα έχουν επέλθει ριζικές αλλαγές στις τηλεοπτικές μας συνήθειες αλλά και στην ίδια την τηλεοπτική παραγωγή. Σήμερα καταναλώνουμε τηλεοπτικά προϊόντα μέσα από διαφορετικά κανάλια, όπως το Διαδίκτυο, και σε διαφορετικές συσκευές, όπως τα λάπτοπ, οι ταμπλέτες και τα «έξυπνα» κινητά τηλέφωνα. Ωστόσο αυτό που παραμένει σταθερό είναι η προσήλωσή μας στις τηλεοπτικές παραγωγές, για τις οποίες ξοδεύουμε αρκετές ώρες την εβδομάδα. Και βέβαια ένα μεγάλο μέρος του προγράμματος που παρακολουθούμε παραμένουν οι αμερικανικές σειρές, οι οποίες κυριαρχούν στην παγκόσμια παραγωγή.

Το βιβλίο «Αμερικανικές σειρές στην ελληνική τηλεόραση –Δημοφιλής κουλτούρα και ψυχοκοινωνική δυναμική» (εκδόσεις Παπαζήση) παρουσιάζει μια εις βάθος ανάλυση της παρουσίας των αμερικανικών σίριαλ στην ελληνική τηλεόραση τα τελευταία πενήντα χρόνια, από το 1967 ως σήμερα. Υπεύθυνοι για την επιστημονική επιμέλεια του βιβλίου, με συμβολές πολλών πανεπιστημιακών και πρόλογο του καθηγητή Ν. Δεμερτζή, είναι ο κ. Β. Βαμβακάς, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και η κυρία Αγγελική Γαζή, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και Σπουδών Διαδικτύου στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Κύπρου. Πρόκειται για μια συστηματική έρευνα του τρόπου με τον οποίο οργανώθηκαν η προβολή και η πρόσληψη των αμερικανικών τηλεοπτικών σειρών μυθοπλασίας στη χώρα μας, η οποία επιχειρεί να ρίξει φως στις ιδεολογικές και ψυχοκοινωνικές δυναμικές που επηρέασαν την ταυτότητα του έλληνα τηλεθεατή.

Οπως σημειώνουν οι δύο επιμελητές στον πρόλογο του βιβλίου, παρά το γεγονός ότι οι Ελληνες μέσα από τον κινηματογράφο, την τηλεόραση και τη λογοτεχνία έρχονταν καθημερινά σε επαφή με την πολιτιστική πραγματικότητα των ΗΠΑ, ο διάχυτος «αντιαμερικανισμός» που κυριαρχούσε στη δημόσια συζήτηση για αρκετές δεκαετίες είχε σαν αποτέλεσμα να καθυστερήσει η ανάπτυξη εργαλείων κατανόησης της εισόδου της ελληνικής κοινωνίας στην ύστερη νεωτερικότητα. «Θεωρώντας απολύτως αναγκαίο να ξεπεραστεί η απουσία εμπεριστατωμένων ερευνών για την πολιτισμική σχέση Ελλάδας και ΗΠΑ, επιλέξαμε ως ιδιαίτερα προσοδοφόρο πεδίο μελέτης την τηλεόραση, και ιδίως τις αμερικανικές σειρές, που από την αρχή της ελληνικής τηλεόρασης έχουν σημαδέψει το ψυχαγωγικό πρόγραμμά της και τις φαντασιακές προβολές του κοινού της» επισημαίνουν.

Το πρώτο πεδίο έρευνας του βιβλίου επικεντρώνεται στην ιστορική ανάλυση του προγραμματισμού της ελληνικής τηλεόρασης όσον αφορά τις αμερικανικές σειρές από την εποχή που η τηλεόραση αποτελούσε κρατικό μονοπώλιο ως το φούντωμα των ιδιωτικών καναλιών και την ψηφιακή εποχή. Το δεύτερο πεδίο έρευνας εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο οι έλληνες τηλεθεατές προσλαμβάνουν αυτό το ψυχαγωγικό προϊόν και τις συμβολικές και φαντασιακές προβολές του τηλεοπτικού κοινού που το παρακολουθεί. Ταυτόχρονα το βιβλίο περιέχει πλούσια γκάμα πληροφοριών και στατιστικών στοιχείων που αφορούν την παρουσία των αμερικανικών σίριαλ στις ελληνικές μικρές οθόνες.

TV: πολύ σκληρή για να πεθάνει

Η τηλεόραση δαιμονοποιήθηκε ως εργαλείο πλύσης εγκεφάλου και πολύ συχνά κάποιοι προφήτευαν το τέλος της. Το Internet και η εξατομικευμένη επικοινωνία έχουν υποσκάψει ανεπανόρθωτα το κύρος της ως πηγής μαζικής πληροφόρησης. Παρ’ όλα αυτά η τηλεόραση ανθίσταται. Οι κώδικες και τα βιώματα επικοινωνίας που έχει καλλιεργήσει επί σειρά δεκαετιών παραμένουν ισχυρότατα ακόμη για τη γενιά του Διαδικτύου, ενώ η ίδια η τηλεόραση συνεχίζει να εξελίσσεται και να παίρνει νέες μορφές. Μάλιστα τον τελευταίο καιρό η μετατόπιση μεγάλου ποσοστού του κινηματογραφικού δυναμικού των ΗΠΑ στην τηλεοπτική παραγωγή για οικονομικούς και καλλιτεχνικούς – πειραματικούς λόγους είναι απόδειξη ότι η νέα ψηφιακή εποχή δεν καταργεί το τηλεοπτικό σύμπαν αλλά το ανανεώνει και το εξελίσσει.

Οι κοινωνίες είναι φτιαγμένες για να αλλάζουν μέσα από μια συνεχή διαπραγμάτευση ανάμεσα στο παραδοσιακό και στο νεωτερικό. Από την «Οικογένεια Γουόλτονς» ως το «Sex and the City» οι αμερικανικές σειρές έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στην πρόσληψη προτύπων από τους έλληνες τηλεθεατές, τα οποία μπορεί να είναι ξένα με τις νόρμες της ελληνικής κοινωνίας αλλά έχουν άμεση επίδραση στη διάθεση του τηλεοπτικού κοινού να αποδεχθεί νέα ήθη. Οπως σημειώνει η κυρία Γαζή, σε έναν σημαντικό βαθμό έχουν επηρεάσει άμεσα τον τρόπο με τον οποίο οι τηλεθεατές αντιμετωπίζουν θέματα «όπως το lifestyle, τη διασκέδαση και την κατανάλωση, την οικογένεια, το σώμα και τη σεξουαλικότητα, την αστική εμπειρία και την, κατά Baudrillard, αμερικανική “υπερπραγματικότητα”».

Εκτός από τις κοινωνίες αλλάζουν και οι τρόποι με τους οποίους ερχόμαστε σε επαφή με τα τηλεοπτικά προγράμματα. Στην ψηφιακή εποχή μας, μέσα σε ένα διαδραστικό και συνεχώς εξελισσόμενο περιβάλλον η τηλεόραση εξελίσσεται όσον αφορά τόσο το περιεχόμενο όσο και τον τρόπο με τον οποίο γίνεται διαθέσιμο στο κοινό μέσα από διάφορες πλατφόρμες. Οι θεατές έχουν πλέον στη διάθεσή τους μια πληθώρα εργαλείων που τους επιτρέπουν να παρακολουθούν τις αγαπημένες τους σειρές όταν εκείνοι το θελήσουν, όπου κι αν βρίσκονται. Οι υπηρεσίες ψηφιακής ροής (streaming) έχουν φέρει επανάσταση στην κατανάλωση του τηλεοπτικού προϊόντος. Η διάθεση όλων των επεισοδίων μιας τηλεοπτικής σειράς ταυτόχρονα έχει εισαγάγει στην καθημερινότητά μας συνήθειες όπως το binge watching, το να παρακολουθεί δηλαδή κανείς περισσότερα από ένα επεισόδια ή ίσως και όλη τη σεζόν. Καθώς όλες αυτές οι εξελίξεις προέρχονται κυρίως από την αμερικανική αγορά, το βέβαιο είναι ότι οι αμερικανικές τηλεοπτικές σειρές θα συνεχίσουν να βρίσκονται υψηλά στις προτιμήσεις των τηλεθεατών.