Οι ερευνητές και η έρευνα επιστρέφουν στην Ελλάδα

Η έρευνα επιστρέφει στην Ελλάδα! Μια νέα γενιά επιστημόνων, πολλοί από τους οποίους εγκατέλειψαν θέσεις σε μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού, ξεκινούν σύντομα την έρευνά τους στη χώρα μας χαράζοντας τα νέα «μονοπάτια» της επιστήμης.

Και επειδή στις μέρες μας έχουμε ξεχάσει την έννοια της λέξης «Πανεπιστήμιο» (βλέπουμε να ιδρύεται το περίφημο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής που θα φιλοξενεί όχι «επιστήμες», αλλά «επαγγέλματα», όπως εκείνο των… αισθητικών στα προγράμματά του), μια στρατιά νέων επιστημόνων έρχεται στη χώρα για να μας το ξαναθυμίσει. Τα αποκλειστικά στοιχεία που έχει στη διάθεσή του «Το Βήμα» από την αξιολόγηση των νέων επιστημόνων που ζήτησαν και έλαβαν χρηματοδότηση από το νέο «ιερατείο» της έρευνας στην Ελλάδα, το ΕΛΙΔΕΚ (Ελληνικό Ιδρυμα Ερευνας και Καινοτομίας), δείχνουν ότι ένα 25% τουλάχιστον των νέων που πέρασαν τις… εξετάσεις θα κάνουν στην Ελλάδα έρευνα αιχμής, αφήνοντας μάλιστα θέσεις σε μεγάλα Ιδρύματα του εξωτερικού. Επιστήμες της θάλασσας, αναγεννητική ιατρική, χρήση βλαστικών κυττάρων για τις νόσους της καρδιάς και τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες, big data, ρομποτική, οι «μαύρες τρύπες» και πόσο επηρεάζουν τους γαλαξίες, προϊστορική και κλασσική αρχαιότητα, μέχρι και μελέτη των fake news και η επίδρασή τους στις σύγχρονες κοινωνίες είναι μερικά από τα αντικείμενα των ερευνών που χρηματοδοτούνται για να γίνουν στην Ελλάδα.

Τα παραπάνω βέβαια, αποτελούν μόνο την αρχή και είναι αποτέλεσμα της δουλειάς που έκανε στον τομέα της πολιτικής του ευθύνης ο αναπληρωτής υπουργός Ερευνας κ. Κώστας Φωτάκης που συγκρότησε το Ιδρυμα και εξασφάλισε τη χρηματοδότησή του.

«To Βήμα» αναζήτησε όλους τους επιστήμονες που επέβλεψαν τις προτάσεις για έρευνα και επέλεξαν τις καλύτερες για να χρηματοδοτήσουν μέσω του ΕΛΙΔΕΚ την έρευνά τους για τρία χρόνια. Συνολικά θα διατεθούν 34 εκατομμύρια ευρώ, που είναι μέρος της συνολικής συμφωνίας που έγινε με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, σε 180 ερευνητικά προγράμματα νέων επιστημόνων.

Εκείνο δε που είναι πραγματικά ελκυστικό για τους νέους επιστήμονες ώστε να έρθουν στην Ελλάδα και να κάνουν την έρευνά τους, όπως εξηγεί ο κ. Φωτάκης, είναι ότι για πρώτη φορά θα μπορέσουν να είναι και επιστημονικοί υπεύθυνοι στο πρόγραμμά τους. Δηλαδή να φτιάξουν μόνοι την ομάδα τους και να ηγηθούν αυτής. Κάτι το οποίο το νομικό πλαίσιο που ίσχυε στη χώρα μας απαγόρευε, καθώς στην Ελλάδα για να είσαι επιστημονικός υπεύθυνος μιας έρευνας θα έπρεπε να είσαι μέλος Διδακτικού Ερευνητικού Προσωπικού (ΔΕΠ) ενός πανεπιστημίου.«Κατά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του το ΕΛΙΔΕΚ», επισημαίνει ο κ. Φωτάκης, «παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισε στο ξεκίνημά του, στήριξε με υποτροφίες 591 υποψήφιους διδάκτορες ανάμεσα σε 2.114 που υπέβαλαν αιτήσεις στην πρώτη προκήρυξη για υποψήφιους διδάκτορες. Σύμφωνα με τον προσωρινό κατάλογο αποτελεσμάτων αξιολόγησης των ερευνητικών έργων νέων επιστημόνων σε μεταδιδακτορικό επίπεδο, από τις 1.670 αιτήσεις υποψηφίων, οι 160 είχαν υποβληθεί από επιστήμονες που εργάζονται στο εξωτερικό και επιθυμούν να επιστρέψουν στην Ελλάδα για να υλοποιήσουν τα ερευνητικά έργα που προτείνουν».

«Ηδη τα πρώτα απτά δείγματα επιστροφής νέων ελλήνων επιστημόνων στην Ελλάδα, αφού έχουν περάσει από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου, είναι γεγονός» λέει ο διευθυντής του Ιδρύματος κ. Νεκτάριος Νάσικας. «Στόχος η δημιουργία ευκαιριών για διεξαγωγή ποιοτικής έρευνας στην Ελλάδα, διεθνώς ανταγωνιστικής, στηριγμένης στο πολυτιμότερο αγαθό μας. Τους έλληνες επιστήμονες. Μας περιμένουν μόνο καλύτερες μέρες κινούμενοι σε αυτή την κατεύθυνση» καταλήγει.

Οι προτάσεις δείχνουν τον δρόμο

Επιστήμες Ζωής
Βιολογία, Ιατρική, Φαρμακευτική â Η μεγάλη επιτυχία του νέου προγράμματος, καθώς ένα 25% των αιτήσεων που εγκρίθηκαν αφορούν νέους που έρχονται στην Ελλάδα από το εξωτερικό. Από τις 42 προτάσεις που εγκρίθηκαν για να χρηματοδοτηθούν από το ΕΛΙΔΕΚ, οι 12 είναι «εξαιρετικές περιπτώσεις νέων επιστημόνων», όπως λέει ο υπεύθυνος για την αξιολόγηση των προτάσεων καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης και διεθνούς φήμης ερευνητής κ.Αχιλλέας Γραβάνης. Πρόκειται για νέους που θα έρθουν να δουλέψουν στην Ελλάδα από μεγάλα πανεπιστήμια του εξωτερικού (ΜΙΤ,University of Cambridge, Oxford University, Max Planck Institute, Harvard University, King’s College and University College of London,University P.M. Curie-Paris 6,κ.ά.) που αποφάσισαν να επιστρέψουν!
«Δυστυχώς το περιορισμένο ύψος των διαθέσιμων κονδυλίων δεν μας δίνει τη δυνατότητα να χρηματοδοτήσουμε και αρκετές άλλες εξαιρετικές προτάσεις» λέει ο κ. Γραβάνης. «Η προσπάθειά μας είναι να υπάρξει μέσα στο έτος άλλη μία προκήρυξη μεταδιδακτορικών ερευνητών ώστε να έχουν μια δεύτερη ευκαιρία αυτές οι εξαιρετικές προτάσεις» αναφέρει.

Οι νέες τάσεις â Βιολογική και βιοϊατρική έρευνα. Μελέτη της βιολογικής συμπεριφοράς και της σημασίας των βλαστικών κυττάρων στις νόσους της καρδιάς, του εντέρου και της ανοσίας, καθώς και στη διερεύνηση των παθολογικών μοριακών, βιοχημικών και γενετικών μηχανισμών των κακοήθων όγκων του αίματος, του μαστού και των πνευμόνων. Μελέτη των παθοφυσιολογικών μηχανισμών των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων (νόσοι όπως Πάρκινσον, Αλτσχάιμερ και πολλαπλή σκλήρυνση), στις διαδικασίες της αλληλο-επικοινωνίας των νευρώνων και στην ανάπτυξη συστημάτων προσομοίωσης της λειτουργίας του ανθρώπινου νευρικού ιστού σε συνθήκεςex vivo. Μελέτη των κυτταρικών και μοριακών μηχανισμών της φλεγμονής και της ανοσίας, ιδιαίτερασε συνθήκες λοίμωξης.

Φυσικές επιστήμες
Από τις 24 προτάσεις που θα χρηματοδοτηθούν, οι 7 είναι νέων επιστημόνων που επιστρέφουν στην Ελλάδα από πανεπιστήμια του εξωτερικού. Κατατέθηκαν συνολικά 243 προτάσεις. Οπως λέει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και συντονιστής της ενότητας Κώστας Γαλιώτης, τα αποτελέσματα που συγκεντρώθηκαν είναι εκπληκτικά και η έρευνα που θα χρηματοδοτηθεί στην αιχμή της επιστήμης διεθνώς.
Συνολικά 7 από τους 24 νέους επιστήμονες έχουν τόπο διαμονής στο εξωτερικό και διεξάγουν την έρευνά τους σε ιδρύματα του εξωτερικού. Επιπρόσθετα οι 18 από τους 24 ερευνητές έχουν εκπαιδευτεί ή και αποκτήσει εργασιακή εμπειρία σε κορυφαία πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού (Harvard University (USA), CERN,University ofManchester(UK,UniversityofYale(USA), Technische Universitat Wien (Austria) κ.ά.)

Οι νέες τάσεις â Τομείς τηςΑστροφυσικής(όπως αστρικοί άνεμοι, μελανές οπές, φαινόμενα στους γαλαξιακούς πυρήνες),της Φυσικής Υψηλών Ενεργειών(όπως ιδιότητες πλάσματοςquarks, πειραματική πιστοποίηση θεωρίας χορδών),των Μεταϋλικών(όπως κβαντική αυτό-οργάνωση, μαγνητικά κράματα),των Νέων ΣυστημάτωνLaser(όπωςlaserκβαντικών τελειών, παραγωγή κυκλικά πολωμένηςUVακτινοβολίας),των Νανοϋλικών (όπως δισδιάστατα και πλασμονικά υλικά),της Κατάλυσης(όπως ανάπτυξη νέων τροποποιημένων καταλυτών, φωτοκαταλύτες για παραγωγή υδρογόνου) καιτων Γεωεπιστημών(όπως βιο-μετεωρολογία, κλιματική αλλαγή, δυναμική διάβρωσης εδαφών).

Ανθρωπιστικές Επιστήμες
Οπως λέει ο καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας κ. Αντώνης Ρεγκάκος στην περιοχή των Ανθρωπιστικών Επιστημών και των Τεχνών θα χρηματοδοτηθούν (από ένα σύνολο 137 προτάσεων) 15 προτάσεις.

Οι νέες τάσεις â 7 έρευνες ιστορικές (από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας), 5 αρχαιολογικές (προϊστορικής και κλασικής αρχαιολογίας), μία αρχαίας ελληνικής φιλολογίας, μία βυζαντινής φιλολογίας και μία γλωσσολογίας.

Κοινωνικές Επιστήμες
Η καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου Ξένια Χρυσοχόου δηλώνει εντυπωσιασμένη από τις προτάσεις των νέων επιστημόνων που έλαβε από την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό.
«Θα χρηματοδοτηθούν νέες ιδέες σε όλες τις κοινωνικές επιστήμες, από την οικονομία στην κοινωνιολογία και την πολιτική επιστήμη, στην ψυχολογία, την εκπαίδευση,την οικονομική γεωγραφία και την ανθρωπολογία» λέει η κυρία Χρυσοχόου.«Μας λυπεί ότι θα χρηματοδοτήσουμε μόνο 28 από τις προτάσεις που λάβαμε αλλά χαιρόμαστε που είμαστε στην ευχάριστη θέση να τονώσουμε την έρευνα στις κοινωνικές επιστήμες».

Οι νέες τάσεις â Ηένταξη των προσφύγων, ψυχοκοινωνικοί παράγοντες που επηρεάζουν την εξέλιξη της σκλήρυνσης κατά πλάκας, η διαφθορά στο σύστημα υγείας, η πολιτικοποίηση του λόγου περί ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η παρένθετη μητρότητα, η τεχνολογική δικτύωση στις γειτονιές και η επίδρασή τους στον κοινωνικό ιστό, η άρνηση εμβολιασμού, η διασπορά ψευδών ειδήσεων,η ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων ή η ψηφιοποίηση διαλέκτων που χάνονται.

Επιστήμες Ενέργειας και Περιβάλλοντος
Νέοι από την Ελλάδα και το εξωτερικό κατέθεσαν δεκάδες προτάσεις για έρευνα.
Οπως λέει ο διεθνής εμπειρογνώμονας σε θέματα δομημένου περιβάλλοντοςκαθηγητήςΦυσικής Ενέργειας Ματθαίος Σανταμούρης «χρηματοδοτήθηκαν δεκατέσσερις προτάσεις οι οποίες εντάσσονται σε μεγάλες επιστημονικές κατηγορίες».

Οι νέες τάσεις â Ωκεανογραφία, Θαλάσσια Βιολογία και επιστήμες της Θάλασσας: Αντικείμενα σχετικά με την τροφική αλυσίδα στο θαλάσσιο περιβάλλον, τη μελέτη των φαινομένων εισβολής στις ελληνικές θάλασσες ειδών που προέρχονται από θερμότερες περιοχές, τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στα θαλάσσια γαστερόποδα,την ανάπτυξη πλωτών στοιχείων υγροτόπων για τον έλεγχο της θαλάσσιας ρύπανσης καθώς και θέματα σχετικά με τη διαχείριση πετρελαϊκών ατυχημάτων σε θαλάσσιο περιβάλλον. Διαχείριση Υγρών Αποβλήτων: Oι προτάσεις εδώ εστιάζουν στη διαχείριση υγρών αποβλήτων με τη χρήση προτύπων μικροβιακών κυψελών καυσίμων. Επιστήμες του Εδάφους: Ερευνα στο επιστημονικό πεδίο της αποκατάστασης εδαφών με χρήση θερμικού πλάσματος. Φυσική της Ατμόσφαιρας: Μελέτη της επίδρασης των οργανικών αερολυμάτων στην ανθρώπινη υγεία.Παραγωγή Βιοκαυσίμων: Εφαρμογή μικροβιακών ηλεκτροχημικών τεχνικών για την παραγωγή βιοκαυσίμων.

Επιστήμες Μηχανικού και Τεχνολογίας
Ο συντονιστής του πεδίου και πρόεδρος του ΕΛΙΔΕΚ καθηγητής Διονύσης Τσιχριτζής λέει: «Εμείς έχουμε μόνο δύο νέους που θέλουν να γυρίσουν στην Ελλάδα από το εξωτερικό, έναν από Kopenhagen και έναν από Cambridge. Είναι όμως λογικό, γιατί οι μηχανικοί όλων των κλάδων είναι περιζήτητοι παντού και ειδικά υπάρχει έλλειψη σε μεγάλες χώρες, όπως η Γερμανία. Τέλος, θετική εντύπωση μου έκανε ότι πάνω από 20% είναι γυναίκες, που συνήθως σε μηχανικούς υπάρχει μικρό ποσοστό. Μόνο 25% των προτάσεων αφορούν καθαρά την προώθηση της τεχνολογίας όλων των ειδικοτήτων. Πάρα πολλές προτάσεις εστιάζουν το ενδιαφέρον τους σε εφαρμογές της τεχνολογίας σε κάτι πιο συγκεκριμένο» αναφέρει.

Οι νέες τάσεις â 23% σε εφαρμογές σχετικές με το περιβάλλον, 16% σε νανοτεχνολογία και νέα υλικά, 16% σε βιοτεχνολογία και εφαρμογές Ιατρικής, 12%σεδεδομένακαιτεχνητήνοημοσύνη, 8% σε σχεδιασμό και καλές τέχνες.

Μαθηματικά και Επιστήμες Πληροφορίας
Συντονιστής της ομάδας ήταν ο καθηγητής Βασίλης Δουγαλής. Κατατέθηκαν 94 προτάσεις, από τις οποίες προτάθηκε για χρηματοδότηση περίπου το 12% σύμφωνα με τον αντίστοιχο προϋπολογισμό.Οι προτεινόμενοι για χρηματοδότηση είναι κατά μέσο όρο 38 ετών και έχουν πάρει το διδακτορικό τους κυρίως από ελληνικά ΑΕΙ. Αυτή τη στιγμή 4 είναι μεταδιδάκτορες σε ΑΕΙ, ερευνητικά κέντρα και εταιρείες στο εξωτερικό και υποθέτουμε ότι θα επιστρέψουν. Οι υπόλοιποι δηλώνουν ότι εργάζονται ως μεταδιδακτορικοί ερευνητές σε ΑΕΙ και ερευνητικά κέντρα στην Ελλάδα.

Οι νέες τάσεις â Big data (Μεγάλα Δεδομένα), Ανάλυση κοινωνικών δικτύων, Νευροεπιστήμες και Ρομποτική, αλλά και καινοτομικές αρχιτεκτονικές. Στα Μαθηματικά οι προτάσεις αφορούν τόσο τα Θεωρητικά όσο και τα Εφαρμοσμένα, με έμφαση σε Μερικές Διαφορικές Εξισώσεις, Στοχαστική Ανάλυση και Σύγχρονη Γεωμετρία.

Γεωπονικές Επιστήμες
Ο Κώστας Μπιλιαδέρης, καθηγητής στο ΑΠΘ και μέλος ερευνητικών Ιδρυμάτων του Καναδά, λέει ότι στη θεματική αυτή περιοχή «η οποία καλύπτει ένα ευρύ φάσμα επιμέρους πεδίων, όπως ο πρωτογενής τομέας της φυτικής και της ζωικής παραγωγής, τα αλιεύματα, η γεωργική βιοτεχνολογία, τα τρόφιμα και συστατικά τους, κ.ά.» κατατέθηκαν 163 συνολικά προτάσεις. Χρηματοδοτήθηκαν 14 συνολικά προτάσεις που αξιολογήθηκαν με τις υψηλότερες βαθμολογίες. Από αυτές τις προτάσεις οι 4 είχαν διθεματικό χαρακτήρα.

Οι νέες τάσεις â Γεωργική Βιοτεχνολογία. Μοριακή εντομολογία – ανθεκτικότητα εντόμων σε εντομοκτόνα, ανάπτυξη μεθοδολογιών ψεκασμού μορίων RNA για έλεγχο έκφρασης γονιδίων σε καλλιεργούμενα φυτά, ανάλυση γενετικής ποικιλότητας της κερασιάς, βιοποικιλότητα και δραστηριότητα της βακτηριακής κοινότητας του εδάφους και της ριζόσφαιρας των ανθεκτικών σε αβιοτικές καταπονήσεις φυτών. Στη ζωική παραγωγή, αξιολόγηση του παραγωγικού δυναμικού ελληνικών φυλών προβάτων και μελέτη της προσαρμοστικότητάς τους σε διάφορα συστήματα παραγωγής, ανάπτυξη διαγνωστικών μεθόδων για ιογενή νοσήματα χοίρων με μοριακές τεχνικές. Ακόμη, έλεγχος της μικροβιακής συμπεριφοράς παθογόνων μικροοργανισμών στα τρόφιμα, βιολογία και θαλάσσια βιολογία.

Οι μαύρες τρύπες στο μικροσκόπιο

Η Καλλιόπη Δασύρα ήταν η «πρώτη των πρώτων» στην αξιολόγηση του ΕΛΙΔΕΚ για τις φυσικές επιστήμες. Εχει περάσει από μεγάλα πανεπιστήμια της Γερμανίας, από το Αστεροσκοπείο του Παρισιού και σήμερα είναι στην Ελλάδα για να ερευνήσει τις… μαύρες τρύπες! Οπως εξηγεί η ίδια: «Η έρευνα της ομάδας μου εστιάζεται σε ένα καίριο ζήτημα της σύγχρονης αστροφυσικής: στο πώς επηρεάζονται οι γαλαξίες από μαύρες τρύπες όταν προσπίπτει ύλη σε αυτές.

Κατά την πρόσπτωση (π.χ., αερίου ή αστεριών), εκλύεται ενέργεια, η οποία διαχέεται και εναποτίθεται στον μεσοαστρικό χώρο, δημιουργώντας ανέμους. Οι άνεμοι αυτοί μπορούν να είναι εντυπωσιακά ισχυροί, μεταφέροντας αέριες μάζες ίσες με 100 εκατομμύρια φορές τη μάζα του Ηλίου μας, με ταχύτητες εκατομμυρίων χλμ./ώρα».

«Ο σκοπός της έρευνάς μας είναι να ανακαλύψουμε νέους τέτοιους ανέμους, να μελετήσουμε βασικές ιδιότητές τους (όπως τη θερμοκρασία και τον ρυθμό με τον οποίο μεταφέρουν αέριο) και να κατανοήσουμε εάν μπορούν να αλλάξουν τη μορφή των γαλαξιών. Για τον σκοπό αυτόν, θα χρησιμοποιήσουμε κυρίως δεδομένα από τη μεγαλύτερη συστοιχία ραδιοτηλεσκοπίων στη Γη, την Atacama Large Millimeter Array (ALMA), με επικουρικά δεδομένα από μεγάλες διαστημικές αποστολές (π.χ., Hubble, Spitzer, Herschel Space Telescopes)» προσθέτει.

Τεχνητό δέρμα και νέες θεραπείες

Ο Δημήτρης Τζεράνης «θήτευσε» δίπλα στον… πατέρα του τεχνητού δέρματος, τον Ιωάννη Γιαννά, στο ΜΙΤ της Μασαχουσέτης.

Σήμερα είναι ήδη στην Ελλάδα και στο ΙΤΕ της Κρήτης, καθώς, όπως λέει, όταν ήρθε εκείνη η μεγάλη στιγμή της απόφασης, επέλεξε να μη μείνει στις ΗΠΑ, παρότι είχε δουλειά στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, αλλά να γυρίσει στη χώρα του.

«Ηρθα για δύο λόγους» λέει μιλώντας στο «Βήμα»: «Γιατί στην Ελλάδα οι ευκαιρίες είναι λίγες και εγώ είχα μία, και γιατί ήθελα να κάνω οικογένεια και η οικογένειά μου να ζήσει εδώ».

Σπούδασε μηχανολόγος μηχανικός, έκανε Μάστερ στη ρομποτική, αλλά σύντομα κατάλαβε ότι τον ενδιαφέρουν η αναγεννητική ιατρική και η ιατρική των βιο-υλικών. Στο ΕΛΙΔΕΚ η πρότασή του έχει κερδίσει τις εντυπώσεις.
Περιγράφει ότι οι βλάβες σε ιστούς του κεντρικού νευρικού συστήματος (τραύματα από πτώσεις ή ατυχήματα στο κεφάλι ή στον νωτιαίο μυελό, βλάβες λόγω εγκεφαλικών επεισοδίων) έχουν καταστρεπτικές επιπτώσεις στις ζωές χιλιάδων ανθρώπων παγκοσμίως.

«Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν θεραπείες με κλινική αποδοχή και επιστημονικά αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα. Ο στόχος της πρότασης neuroimplants που κατατέθηκε στο ΕΛΙΔΕΚ είναι να αναπτύξει και να αξιολογήσει νέες θεραπείες για τραυματικές βλάβες του κεντρικού νευρικού συστήματος, συνδυάζοντας τεχνολογίες αιχμής thn που αναπτύχθηκαν στο ΙΤΕ και στο ΜΙΤ, με σκοπό την ανάπτυξη θεραπειών που δυνητικά θα μπορούν να μεταφερθούν στην κλινική πράξη και να βελτιώσουν τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων» καταλήγει.