Υποδεχθείτε τους κλωνοπιθήκους: Ζονγκ Ζονγκ και Χούα Χούα

Είκοσι ένα χρόνια μετά την Ντόλι, το πρόβατο που υπήρξε το πρώτο κλωνοποιημένο θηλαστικό, η ανθρωπότητα υποδέχεται τους πρώτους κλωνοποιημένους μακάκους. Είναι οι εξαιρετικά χαριτωμένοι Ζονγκ Ζονγκ (Zhong Zhong) και Χούα Χούα (Hua Hua) που μεγαλώνουν ξένοιαστοι στο Εργαστήριο για την Ερευνα σε μη Ανθρώπινα Πρωτεύοντα του Ινστιτούτου Νευροεπιστημών της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών. Και βεβαίως το ερώτημα που γεννάται με την ύπαρξή τους είναι αν έρχεται και η σειρά των ανθρώπων.

Στην πραγματικότητα η είδηση δεν είναι η γέννηση κλωνοποιημένων πρωτευόντων, καθώς είχε προηγηθεί το 1999 η Τέτρα, ο κλωνοποιημένος πίθηκος ρέζους. Οπως αποκαλύπτει και το όνομά του όμως, αυτός είχε προκύψει από τη διαίρεση στα τέσσερα ενός εμβρύου (μια τεχνική η οποία στην πραγματικότητα μιμείται τη φυσιολογική διαδικασία δημιουργίας ομοζυγωτικών διδύμων και υπό ιδανικές συνθήκες μπορεί να δώσει μέχρι τέσσερις κλώνους). Η είδηση λοιπόν είναι ότι τα συγκεκριμένα πρωτεύοντα θηλαστικά γεννήθηκαν με τη συνταγή δημιουργίας της Ντόλι, μια συνταγή η οποία μέχρι πρότινος δεν δούλευε στα πρωτεύοντα.

Τι άλλαξε τώρα; Πώς ξεπεράστηκαν τα εμπόδια; Απαιτήθηκε ένας υπομονετικός και μεθοδικός μεταδιδακτορικός υπότροφος, ο Ζεν Λιου (Zhen Liu, ο οποίος υπογράφει πρώτος τη σχετική επιστημονική ανακοίνωση στην έγκριτη επιθεώρηση «Cell») και πιθανότατα απεριόριστες υλικές δυνατότητες. Ο Λιου πέρασε τρία χρόνια δοκιμάζοντας διάφορες τεχνικές και καταλήγοντας να βελτιστοποιήσει την τεχνική που έδωσε την Ντόλι και η οποία είναι γνωστή με το όνομα «μεταφορά πυρήνων σωματικών κυττάρων» (somatic cell nuclear transfer, SCNT).

Συνοπτικά η τεχνική συνίσταται στα εξής: από ένα ωάριο αφαιρείται ο απλοειδής πυρήνας (ο οποίος περιέχει τη μισή πληροφορία για τη δημιουργία ενός ατόμου, καθώς την υπόλοιπη μισή φέρει το σπερματοζωάριο με το οποίο θα συντήκονταν υπό κανονικές συνθήκες για τη δημιουργία ενός εμβρύου). Αυτός αντικαθίσταται από έναν διπλοειδή πυρήνα ενηλίκου κυττάρου, έναν πυρήνα δηλαδή που περιέχει το σύνολο της πληροφορίας για τη δημιουργία ενός εμβρύου. Στο περιβάλλον του ωαρίου, το οποίο είναι ένα κύτταρο εξελικτικά σχεδιασμένο να υποστηρίξει την ανάπτυξη ενός νέου ατόμου, η πληροφορία αξιοποιείται καταλλήλως και το προκύπτον άτομο είναι γενετικό αντίγραφο εκείνου από το οποίο προήλθε ο διπλοειδής πυρήνας.

Βεβαίως, από τη θεωρία μέχρι την πράξη η απόσταση είναι μεγάλη, όπως καταδεικνύεται και από την εικοσαετία που απαιτήθηκε για τη βελτίωση της τεχνικής. Η κυριότερη δυσκολία έγκειται στο ίδιο το γενετικό υλικό που υπάρχει στους πυρήνες των ενηλίκων κυττάρων. Καθώς όλα τα κύτταρά μας (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) περιέχουν όλη τη γενετική πληροφορία μας, αλλά για την καλή λειτουργία τους απαιτείται μόνο ένα μέρος της, κάθε κύτταρο αξιοποιεί αυτή που του χρειάζεται και αποσιωπά την υπόλοιπη. Με άλλα λόγια, ένα μυϊκό κύτταρο που δεν έχει καμιά δουλειά να παράξει ινσουλίνη, δεν έχει κανέναν λόγο να έχει ενεργοποιημένο το γονίδιο της ινσουλίνης. Το αποσιωπά λοιπόν, σε αντίθεση με τα εξειδικευμένα κύτταρα του παγκρέατος που το θέλουν ενεργοποιημένο ενώ αποσιωπούν με τη σειρά τους τα κύτταρα που θα ήταν χρήσιμα στους μυς ή το ήπαρ. Οταν λοιπόν οι ερευνητές παίρνουν έναν πυρήνα ενηλίκου κυττάρου, μοιραία παίρνουν και την ταυτότητα, την ιστορία αυτού του κυττάρου, την οποία θα πρέπει να διαγράψουν αν θέλουν να πετύχει η κλωνοποίηση. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει έμβρυο από πυρήνα παγκρεατικού κυττάρου που δεν έχει διαγραφεί η ιστορία του: ένα έμβρυο χρειάζεται να δημιουργήσει και μυς και οστά και νευρικό ιστό, και όχι να παράγει μόνο ινσουλίνη.

Οπως περιγράφεται στο άρθρο του Λιου και των συνεργατών του, ο κινέζος επιστήμονας, αφού σκόνταψε πάνω στα ίδια εμπόδια στα οποία είχαν σκοντάψει και άλλοι πριν από αυτόν, κατέληξε σε δύο βασικές αλλαγές της τεχνικής: αφενός εντόπισε τα κατάλληλα κύτταρα για την χορήγηση των πυρήνων και αφετέρου χρησιμοποίησε την κατάλληλη μοριακή γομολάστιχα για να σβήσει την ιστορία των κυττάρων που ήταν εγγεγραμμένη στους πυρήνες αυτούς. Στην πραγματικότητα, έκλεψε και λιγάκι! Οι πυρήνες δεν προέρχονταν από κύτταρα ενηλίκου, αλλά από κύτταρα ενός εμβρύου το οποίο είχε αποβληθεί και δεν είχε ποτέ γεννηθεί. (Τα κύτταρα ήταν ινοβλάστες και εντοπίζονται στον συνδετικό ιστό.) Η νεανικότητα των κυττάρων και η μοριακή γομολάστιχα η οποία άρει την αποσιώπηση των γονιδίων, σε συνδυασμό με την ικανότητα του Λιου να εργάζεται ταχύτατα και με ακρίβεια στους λεπτούς χειρισμούς, έδωσαν το επιθυμητό και άκρως χαριτωμένο αποτέλεσμα: τους Ζονγκ Ζονγκ και Χούα Χούα.

Και ενώ τα δύο πιθηκάκια πίνουν γάλα από το μπιμπερό τους και παίζουν όπως όλα τα μωρά, οι ερευνητές αναμένουν και επόμενες γεννήσεις κλώνων. Τόσο ο Λιου όσο και ο διευθυντής του Ινστιτούτου Νευροεπιστημών Mu-ming Poo επισημαίνουν ότι στόχος τους είναι η δημιουργία γενετικά ταυτόσημων πιθήκων που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ως μοντέλα για τη μελέτη νευροεκφυλιστικών ασθενειών όπως παραδείγματος χάριν η νόσος του Αλτσχάιμερ. Ωστόσο για αυτό θα χρειαστεί να μελετήσουν στενά τους υπάρχοντες υγιείς κλώνους αλλά και να βελτιστοποιήσουν περαιτέρω την τεχνική προκειμένου να δημιουργούν ζώα-μοντέλα ασθενειών.

Οσο για τους πιθανούς δικούς μας φόβους ότι σύντομα έρχεται η σειρά μας, οι κινέζοι επιστήμονες παραδεχόμενοι τα ηθικά ζητήματα που εγείρονται από τον πειραματισμό τους σημείωσαν ότι πιστεύουν πως οι κυβερνήσεις παγκοσμίως θα κολουθήσουν τους κανόνες που απαγορεύουν την ανθρώπινη κλωνοποίηση. Το ελπίζουμε!