Blockchain: Αλυσίδες ασφαλείας

Παρίσι. Αργά το απόγευμα, λίγες ημέρες πριν από τη γιορτή των Χριστουγέννων. Εχουν ήδη ανάψει τα φώτα παντού, ο κόσμος πολύς, στους δρόμους και στα καταστήματα, όπως είναι αναμενόμενο. Στο «Lab» όμως, σε ένα κάπως αταίριαστο ντεκόρ σε σχέση με τη σοβαρότητα των άλλων χώρων στην Τράπεζα της Γαλλίας, δεν ασχολούνται με τα όσα γίνονται εκεί έξω, γιατί είμαστε στη στιγμή λίγο πριν αρχίσει να «τρέχει» στους υπολογιστές τους μια πρωτοποριακή εφαρμογή. Που δίνει το σύνθημα για την πολύ καινούργια εποχή ενός πολύ παλιού θεσμού, που ιδρύθηκε το 1800 από τον Ναπολέοντα.

«Le Lab» ονόμασαν στην Τράπεζα της Γαλλίας (τον αντίστοιχο δηλαδή θεσμό με τη δική μας Τράπεζα της Ελλάδος) μια ομάδα 90 περίπου ανθρώπων και τον αντίστοιχο χώρο εργασίας τους, η οποία ομάδα θα είναι ο ενδιάμεσος ανάμεσα στον παραδοσιακό μηχανισμό τραπεζικών συναλλαγών και σε καθετί καινούργιο. Και κυρίως καινοτόμο που θα εμφανίζεται στον χώρο της πληροφορικής.

Μόλις ανέλαβε ο νέος διοικητής στην Τράπεζα της Γαλλίας, φώναξε τον κ. Τιερί Μπεντουέν, ο οποίος από το 1980, ως υπάλληλος, είχε ασχοληθεί με τους υπολογιστές και τις εφαρμογές της πληροφορικής στα διάφορα γραφεία, και του έκανε την απλή ερώτηση: «Θέλεις να γίνεις ο πρώτος Chief Digital Officer;». Και όταν λέμε ο πρώτος CDO εννοούμε ότι δεν υπήρχε καν στην πρώτη τράπεζα οποιασδήποτε άλλης χώρας κάτι τέτοιο. Η δουλειά του κ. Μπεντουέν (και ο ρόλος του, θα έλεγε κάποιος όταν έχει παρακολουθήσει πόσο παραστατικά παρουσιάζει τις δραστηριότητες του «Lab») θα ήταν από το 2016 μέχρι το 2020 να έχει φέρει σε επαφή τον παλιό και δυσκίνητο θεσμό με ό,τι πιο καινοτόμο και νέο υπάρχει «εκεί έξω».

Μπαίνοντας στον χώρο του «Lab» νομίζεις ότι μεταφέρθηκες σε παιδικό σταθμό. Χαμηλά καθίσματα-μαξιλάρια γύρω από μια τεράστια οθόνη, σκαμνάκια στον τοίχο, οι ομιλητές πάντα όρθιοι. Και από αυτόν τον χώρο κάλεσαν την προηγούμενη χρονιά όποιον είχε μια καινούργια ιδέα, ώστε να γίνουν οι συναλλαγές της τράπεζας πιο αποτελεσματικές, να τη στείλει ακόμη και με ένα απλό μήνυμα στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο!

Από τις 120 προτάσεις που δέχθηκαν κράτησαν τις 70. Αυτές κατά το ένα τρίτο είχαν σχέση με τεχνητή νοημοσύνη, ενώ άλλες τόσες ήταν για εφαρμογές Blockchain –με το υπόλοιπο ένα τρίτο να καλύπτεται από άλλες προτάσεις. Ετσι εγκαινιάστηκε μια στενή σχέση ανάμεσα στην παλιά θεσμική τραπεζική πραγματικότητα και την ολόφρεσκη πραγματικότητα των νεοφυών επιχειρήσεων.

Από τις ημέρες των Χριστουγέννων και ήδη μέσα στο 2018 «τρέχει» μια πρώτη εφαρμογή για εκείνες τις εταιρείες που χρειάζονται κωδικό για άμεσες αναλήψεις. Στη Γαλλία, κάθε εταιρεία που θέλει να έχει γρήγορη πρόσβαση στις καταθέσεις της πρέπει να κάνει αίτηση στη δική της τράπεζα ώστε να της χορηγηθεί ένας ειδικός κωδικός για αυτήν την εργασία και η τράπεζα να διαβιβάσει το αίτημα στην Τράπεζα της Γαλλίας. Πιο πριν κάτι τέτοιο απαιτούσε μερικές εβδομάδες. Τώρα, με μια ειδική εφαρμογή που χρησιμοποιεί την τεχνική Blockchain, αυτό άρχισε να γίνεται σε μερικά δευτερόλεπτα.

Παράλληλα όμως με τα όσα καινοτόμα γίνονται στο Παρίσι αυτόν τον καιρό, ζούμε και στην Ελλάδα τον παροξυσμό του κόσμου με το bitcoin και τα άλλα που αποκαλούνται και «κρυπτονομίσματα». Ακόμη και εδώ στην εφημερίδα μάς απευθύνουν οι αναγνώστες ερωτήματα για το ποιο κρυπτονόμισμα αποτελεί καλή ευκαιρία και η κατάσταση αρχίζει να θυμίζει την οδυνηρή εκείνη εποχή των ελπίδων γύρω από το χρηματιστήριο. Είναι ευκαιρία λοιπόν να βάλουμε κάποια πράγματα στη θέση τους:

˜

Η εφαρμογή της ιδέας για ένα νόμισμα που θα παράγεται μόνο με τη βοήθεια προγραμμάτων σε δίκτυα υπολογιστών ξεκίνησε το 2009 με το bitcoin.

˜

Από τότε τα παρόμοια με το bitcoin νομίσματα έχουν φθάσει να είναι περισσότερα από 1.000.

˜

Ονομάζονται «κρυπτονομίσματα» όχι για άλλον λόγο αλλά γιατί στη διακίνηση των συναλλαγών με αυτά χρησιμοποιούνται τεχνικές κρυπτογράφησης για λόγους ασφάλειας.

˜

Τα περισσότερα από αυτά «κάθονται επάνω», θα λέγαμε κάπως παραστατικά, σε άλλα επιτεύγματα της τεχνολογίας των υπολογιστών. Δηλαδή εκμεταλλεύονται διάφορες προηγούμενες επινοήσεις για να είναι αποτελεσματικά.

˜

Αρα αυτές οι επινοήσεις δεν έχουν πάντα σχέση με κερδοσκοπία και μπορούν να χρησιμοποιηθούν και εντελώς ανεξάρτητα.

˜

Μια από τις πιο γνωστές είναι και η τεχνική του Blockchain που υπήρχε από το 1994, πολύ πιο πριν δηλαδή από τα κρυπτονομίσματα, και μάλλον αυτή έδωσε στους (άγνωστους ακόμη) εφευρέτες του bitcoin την ασφάλεια ότι μπορεί να επιβιώσει ένα νόμισμα που δεν θα το ελέγχει καμία τράπεζα, είτε κρατική είτε ιδιωτική.

˜

Στα ελληνικά θα μπορούσαμε να αποδώσουμε τον όρο Blockchain ως «αλυσίδα καταχωρίσεων», όπου αυτές οι καταχωρίσεις, μόλις περάσει ένας ορισμένος χρόνος, ομαδοποιούνται σε μπλοκ συνδεόμενα μεταξύ τους (και εκεί μπαίνει η έννοια της αλυσίδας).

Αφού λοιπόν καταφέραμε να απομακρυνθούμε από τη δίνη και την έλξη των κρυπτονομισμάτων, θα προσπαθήσουμε να καταλάβουμε για ποιον λόγο ακόμη και μια κρατική τράπεζα αλλά και άλλες εταιρείες μπορεί να θέλουν να χρησιμοποιούν αυτές τις αλυσίδες καταχωρίσεων. Και όπως προβλέπεται, ήδη από αυτήν τη χρονιά μάλλον το Blockchain θα εισχωρήσει στο καθημερινό μας λεξιλόγιο.

Το πρώτο πράγμα που θα έρχεται στον νου μας μόλις ακούμε ότι κάποιος χρησιμοποιεί τεχνολογία Blockchain θα είναι πως πρόκειται για ένα αποκεντρωμένο σύστημα με πολλούς χρήστες. Αμέσως βέβαια κάποιος θα σκεφτεί ότι ήδη έχουμε το Διαδίκτυο. Ομως υπάρχει απόσταση ανάμεσα στα δύο. Σε ένα αποκεντρωμένο σύστημα συναλλαγών και επικοινωνίας προτείνεται όσοι συμμετέχουν να έχουν ο καθένας στον υπολογιστή του τον δικό του πίνακα, όπου με τη συμπλήρωση ενός μπλοκ συναλλαγών θα γίνεται κάθε φορά ενημέρωση του πίνακα αυτού. Ετσι κάθε στιγμή όλοι θα διαθέτουν τον ίδιο πίνακα με όλες τις συναλλαγές που έχουν γίνει. Και οι συναλλαγές γίνονται άμεσα μεταξύ όσων συμμετέχουν στο δίκτυο αυτό, έχοντας βγάλει από τη μέση τον όποιον ενδιάμεσο, που συνηθίσαμε να είναι έως σήμερα μια τράπεζα. Αυτή εξασφάλιζε την εγκυρότητα μιας συναλλαγής, είχε τον απόλυτο έλεγχο και έπαιρνε και κάτι για τον κόπο της. Επειδή όμως με την άμεση συναλλαγή ή έστω ανταλλαγή στοιχείων, γιατί δεν αναφερόμαστε μόνο σε περιπτώσεις πληρωμών, δεν θα υπάρχει πλέον προστάτης, πρέπει να υπάρχει εξασφάλιση ενάντια σε κάθε απόπειρα απάτης ή μεταγενέστερης απόπειρας παραχάραξης στοιχείων.

Για να καταλάβει κάποιος πώς λειτουργεί και πώς προσπαθεί το σύστημα αυτό της αλυσίδας καταχωρίσεων να αποσοβήσει κάθε απόπειρα απάτης, θα περιγράψουμε πρώτα ένα αντίστοιχο αλλά σίγουρα εντελώς υποθετικό σύστημα, χωρίς καθόλου υπολογιστές και όλα να γίνονται στο χέρι.

Εχουμε λοιπόν μια ομάδα ανθρώπων που πραγματοποιούν συναλλαγές μεταξύ τους και έναν υπάλληλο από Δευτέρα έως Παρασκευή να συγκεντρώνει τις αποδείξεις τις σχετικές με τις συναλλαγές. Στο τέλος της εβδομάδας όλες αυτές, πριν τις βάλει σε ένα κουτί, τις ζυγίζει σε έναν ζυγό μεγίστης ακριβείας (εξηγηθήκαμε ήδη ότι το παράδειγμα δεν είναι ρεαλιστικό). Σε ένα χαρτί γράφεται ο αύξων αριθμός του κουτιού και το βάρος που έδειξε ο ζυγός. Στο τέλος της δεύτερης εβδομάδας επαναλαμβάνεται η διαδικασία με το ζύγισμα, με τη διαφορά ότι μέσα στο επόμενο κουτί, πριν κλειστεί, μπαίνει και ένα χαρτί όπου επάνω έχει γραφτεί ο αριθμός του προηγούμενου κουτιού και το βάρος του. Αυτή η διαδικασία επαναλαμβάνεται κάθε εβδομάδα. Τι εξασφαλίζεται έτσι; Αν υποθέσουμε ότι κάποιος θελήσει να μπει και να προσθέσει μια συναλλαγή ή να αλλάξει κάποια, όταν έλθει ο ελεγκτής να ζυγίσει το κάθε κουτί θα ανακαλύψει ότι υπάρχει διαφορά στο βάρος που βρίσκει και στο αναγραφόμενο. Αν ο παραβατικός τύπος το προβλέψει αυτό, μπορεί ίσως να θελήσει να κολλήσει απ’ έξω ένα νέο χαρτί με το καινούργιο βάρος. Και πάλι όμως ο ελεγκτής θα το καταλάβει μόλις ανοίξει το επόμενο κουτί. Διότι εκεί θα υπάρχει επάνω-επάνω το χαρτί με το παλιό βάρος του προηγούμενου κουτιού και αυτά τα δύο δεν θα συμφωνούν.

Αρα, αν θα ήθελε κάποιος να κάνει την τέλεια παράβαση θα έπρεπε να αλλάξει όλα τα χαρτιά σε όλα τα επόμενα κουτιά. Ομως εδώ έχει μοιραστεί το πιο βασικό… αντίδοτο ακόμη και για αυτήν την περίπτωση. Αν όλοι έχουν αντίγραφα των καταχωρίσεων και των βαρών στα κουτιά, εκείνοι θα κοιτάξουν τα δικά τους και θα γίνει φανερό ότι κάπου επιχειρήθηκε μια νοθεία. Από τα παραπάνω γίνεται φανερό και το γιατί ονομάστηκε η όλη διαδικασία όπως ονομάστηκε. Εδώ τον ρόλο του μπλοκ παίζουν τα κουτιά τα γεμάτα με τις αποδείξεις των συναλλαγών και αυτά είναι αλυσοδεμένα μεταξύ τους με τα ενδεικτικά χαρτιά που συνοδεύουν το καθένα (πλην του πρώτου) και σε αυτά αναφέρεται το βάρος του προηγουμένου.

Αυτά όμως που μας φαίνονται πολύ απλά όταν γίνονται χειρωνακτικά, οι εφευρέτες της αλυσίδας καταχωρίσεων έπρεπε να τα υλοποιήσουν με τη βοήθεια των υπολογιστών. Και για αυτό χρειάστηκε να προστρέξουν και στη χρήση και άλλων διαθέσιμων τεχνολογιών.

Δύο από αυτές τις πολύ χρησιμοποιούμενες είναι το hashing, δηλαδή η τεχνολογία κατακερματισμού, και το ζεύγος των κλειδιών, δημόσιο και ιδιωτικό. Γι’ αυτές ο αναγνώστης είναι αρκετό να γνωρίζει τι προσφέρουν και όχι πώς το κάνουν αυτό που προσφέρουν.

Με το hashing μπορούμε να περάσουμε από μια τιμολογιακή καταχώριση μέχρι ένα ολόκληρο κείμενο από μια αυτόματη διαδικασία και από εκεί να προκύψει μια σειρά, ας πούμε 256 ψηφίων, που είναι εντελώς χαρακτηριστική αυτού που δώσαμε προς επεξεργασία, ενώ δεν μπορούμε να πάμε ανάποδα ώστε, δίνοντας τους 256 χαρακτήρες, να μας αποκαλυφθεί το κείμενο. Αν, για παράδειγμα, κάνουμε έστω και μια απειροελάχιστη αλλαγή, όπως το να προσθέσουμε σε ολόκληρο κείμενο ένα ακόμη πάτημα του πλήκτρου space, βγαίνει άλλη σειρά χαρακτήρων. Αυτό εύκολα καταλαβαίνουμε ότι μας βοηθάει να ανακαλύψουμε αν από τον αποστολέα μέχρι τον παραλήπτη έχει παρεμβληθεί κάποιος που ακούσια ή κακόβουλα έχει αλλάξει κάτι σε ό,τι προσπαθήσαμε να στείλουμε.

Με το ιδιωτικό κλειδί (που το γνωρίζουμε μόνον εμείς) έχουμε τη δυνατότητα να πάρουμε το αποτέλεσμα του hashing και να δημιουργήσουμε μια κρυπτογραφημένη υπογραφή. Στέλνουμε τώρα το κείμενο (π.χ. ενός συμβολαίου), το δημόσιο κλειδί μας και την υπογραφή. Αποκρυπτογραφούμε την υπογραφή με τη βοήθεια του δημόσιου κλειδιού, περνάμε το κείμενο από τη διαδικασία hashing και συγκρίνουμε τα αποτελέσματα. Αν είναι πανομοιότυπα και στους 256 χαρακτήρες, ξέρουμε ότι όλα διαβιβάστηκαν σωστά και κανένας δεν έχει παρέμβει.

Αν τώρα θελήσουμε να δέσουμε το προηγούμενο παράδειγμα με την πραγματικότητα, θα λέγαμε ότι υπάρχουν οι εξής αντιστοιχίες: το ηλεκτρονικά συγκροτημένο μπλοκ συναλλαγών αντιστοιχεί στο κουτί για την κάθε εβδομάδα. Η λίστα των συναλλαγών στον υπολογιστή με τις χάρτινες αποδείξεις των συναλλαγών. Η διαδικασία hashing με το υποθετικά υπερευαίσθητο ζύγισμα και η ένδειξη για την τιμή hashing του προηγούμενου μπλοκ με το χαρτί που έβαζε ο υπάλληλος στο επόμενο κουτί με το βάρος του προηγούμενου.

Πολύ κοντά στα προηγούμενα είναι και τα γνωστά ως smart contracts, δηλαδή τα έξυπνα συμβόλαια, που και αυτά δεν πρέπει να τα συνδέουμε αποκλειστικά με κρυπτονομίσματα όπως είναι το ether –το δεύτερο, προς το παρόν, σε διάδοση μετά το bitcoin. Μπορεί να έχει συνδεθεί με αυτό διότι το δημιούργησε η πλατφόρμα Ethereum, αλλά πρόκειται για ιδέα πολύ πιο ανεξάρτητη.

Αντί για όλη τη φιλολογία ενός συμβολαίου, για παράδοση, αγοραπωλησία ή άλλη εργασία, οι όροι μπαίνουν με τη μορφή υπολογιστικών εντολών. Το συμβόλαιο διακινείται με την τεχνολογία Blockchain που περιγράψαμε και δεν μπορεί να παραβιαστεί από κανέναν. Αν εκπληρωθούν οι όροι του, ανοίγουν οι… πόρτες χωρίς ανθρώπινη μεσολάβηση, εκτελείται και γίνονται οι τυχόν πληρωμές άμεσα. Σε άλλες χώρες τα χρησιμοποιούν ήδη και για άλλες απροσδόκητες μεταβιβάσεις που θέλουν να μην παραβιάζονται από τον οποιονδήποτε, όπως είναι οι ιατρικές εξετάσεις ή τα πνευματικά δικαιώματα.

Οι τεχνολογίες που πλέον θα χρησιμοποιεί η Τράπεζα της Γαλλίας από αυτόν τον μήνα δεν είναι κάτι το μοναδικό. Αξιοπρόσεκτο είναι προς το παρόν το ότι ένας παραδοσιακά στελεχωμένος οργανισμός αποφάσισε να μπει σε άλλες ράγες, τελευταίας τεχνολογίας, και μέσα σε λίγους μήνες το έκανε και πράξη. Τα έξυπνα συμβόλαια και οι αλυσίδες καταχωρίσεων ως τεχνολογίες ανεξάρτητες από τα κρυπτονομίσματα θα πρέπει να απασχολήσουν πολύ σοβαρά και όσους εδώ στην Ελλάδα είναι επιφορτισμένοι με τη λύση σοβαρών και χρόνιων προβλημάτων. Δεν μπορεί οι ψαράδες στην Ινδονησία να διακινούν τα ψάρια που έχουν συμφωνήσει να παράγουν με όρους αειφόρου αναπαραγωγής, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία Blockchain και τα έξυπνα συμβόλαια, ενώ εμείς εδώ να αναρωτιόμαστε ακόμη πώς θα λύσουμε το πρόβλημα του Κτηματολογίου και των αντικειμενικών αξιών. Διότι, σε άλλες χώρες, στην εκτίμηση των δασικών εκτάσεων για παράδειγμα, χρησιμοποιούν μεταξύ άλλων και Blockchain, και έξυπνα συμβόλαια.

Διότι με αυτά δεν μπορούν να γίνουν εκ των υστέρων παράτυπες αλλαγές ως προς την έκταση, τους ιδιοκτήτες ή τις συντεταγμένες. Ακόμη θα μπορούσαν να γίνονται εκτιμήσεις ως προς την παραγωγή, ας πούμε, του βαμβακιού κατευθείαν στο χωράφι, από την έκταση και τα φυτά, και να γίνεται μια αλυσιδωτή και απαραβίαστη καταχώριση. Οπότε κανείς σε μια ολόκληρη περιοχή δεν θα μπορούσε να πάρει διαφορετικό ποσό από όσο πραγματικά θα του αναλογούσε, είτε καταγράφοντας δύο φορές τις ίδιες μπάλες είτε μουσκεύοντας το βαμβάκι για να βαρύνει. Δεν φθάνει να λέμε όλο ότι είμαστε έξυπνος λαός, πρέπει κάποιες φορές να το αποδεικνύουμε κιόλας.

Οι υπεύθυνοι για την υλοποίηση των καινοτόμων δράσεων της Τράπεζας της Γαλλίας με τα δικά τους λόγια: «Η πρώτη εφαρμογή Βlockchain στην Τράπεζα ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2017 και έχει να κάνει με τη χορήγηση κωδικών συναλλαγών σε μεγάλους πελάτες των διαφόρων γαλλικών τραπεζών. Είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του δικού μας “Lab” με εξωτερική νεοφυή εταιρεία που διέθετε μια κατάλληλη εφαρμογή και για την προσαρμογή της στις ανάγκες μας χρειάστηκαν μόλις λίγοι μήνες. Από τον Ιανουάριο αρχίζουν να συνδέονται ακόμη περισσότερες τράπεζες μαζί μας συγκροτώντας ένα δίκτυο με τα χαρακτηριστικά του Βlockchain. Αλλά είναι αλήθεια ότι χρειάστηκε δουλειά για να προσαρμοστούμε στη νοοτροπία της τεχνικής αυτής. Είμαστε ανοικτοί και σε διεθνές επίπεδο για συνεργασίες σε σχέση με αυτήν την τεχνογνωσία, όπως και σε θέματα τεχνητής νοημοσύνης.

Αυτήν τη στιγμή ασχολούμαστε με την τεχνολογία DLT (Distributed Ledger Technologie), δηλαδή όταν δεν υπάρχει κεντρικός διαχειριστής και όπου ένα μόνο τμήμα της είναι το Βlockchain. Χρησιμοποιείται συνήθως σε σύστημα διεθνών πληρωμών Ρ2Ρ (PeertoPeer). Γενικά, για να εφαρμοστούν οι τεχνικές Βlockchain χρειάζονται αυτήν τη στιγμή επιμονή και ευελιξία, ώστε να περάσουμε από την πειραματική φάση στην επιχειρησιακή».