Ο Ρούζβελτ στα χρόνια του Τραμπ

Εκδόσεις Viking, 2017

σελ. 704, τιμή 32 ευρώ

Ο Φράνκλιν Ντελάνο Ρούζβελτ ορκίστηκε ως 32ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στις 4 Μαρτίου 1933. Τη στιγμή της ανάληψης της προεδρίας η ανεργία βρισκόταν στο 25%, 2.300 τράπεζες είχαν καταρρεύσει στη διάρκεια του προηγούμενου έτους και περίπου 45 εκατομμύρια άτομα σε έναν πληθυσμό 123 εκατομμυρίων δεν είχαν καμία πηγή εισοδήματος. Κορυφαίοι δημοσιογράφοι, όπως ο Γουόλτερ Λίπμαν, ζητούσαν την επιβολή του «αυστηρού ελέγχου μίας και μόνης θέλησης» στον «άτακτο όχλο» του Κογκρέσου, ενώ σημαντικοί πολιτικοί, όπως ο Ρεπουμπλικανός κυβερνήτης του Κάνσας και μελλοντικός υποψήφιος πρόεδρος το 1936 Αλφ Λάντον, θεωρούσαν προτιμότερη τη «σιδηρά χείρα ενός δικτάτορα». Ακόμη και η Ελινορ Ρούζβελτ, σύζυγος του προέδρου και προοδευτικότερη από τον ίδιο στις απόψεις, υπαινίχθηκε σε τουλάχιστον μία περίπτωση ότι η «η χώρα θα μπορούσε να επωφεληθεί από έναν καλοπροαίρετο δικτάτορα που θα «εφάρμοζε δυναμικά μεταρρυθμίσεις»». «Ο Φράνκλιν την κοίταξε ερωτηματικά», γράφει ο Ρόμπερτ Ντάλεκ στην πρόσφατη μεγάλη βιογραφία του με τίτλο «Franklin D. Roosevelt. A Political Life», «και παρατήρησε ότι δεν μπορούσε κανείς να βασιστεί στο ότι ένας δικτάτορας θα παρέμενε για πάντα καλοπροαίρετος». Εξ ου και πρώτη πράξη της προεδρίας του Ρούζβελτ, κίνηση με συμβολικό και πρακτικό χαρακτήρα, ήταν να συγκαλέσει το Κογκρέσο σε έκτακτη συνεδρία πέντε μέρες μόλις μετά την ανάληψη των καθηκόντων του και να θέσει σε ψηφοφορία έναν νόμο για τη σταθεροποίηση του τραπεζικού συστήματος. Ο δρόμος για την έξοδο από την κρίση περνούσε μέσα από τους δημοκρατικούς θεσμούς, με σεβασμό στη διάκριση των εξουσιών και με φαντασία στην άσκηση πολιτικής.

Εν όψει της εκφώνησης του πρώτου λόγου για την «Κατάσταση του έθνους» («State of the Union») από τον Ντόναλντ Τραμπ στις 30 Ιανουαρίου, βαρυσήμαντη ομιλία που παραδοσιακά καταγράφει τον απολογισμό της ηγεσίας για τα ετήσια πεπραγμένα της, η γλαφυρή βιογραφία του Ρούζβελτ, που κυκλοφόρησε στα αγγλικά τον περασμένο Νοέμβριο, είναι εξαιρετικά επίκαιρη ως υπόμνηση και ως διάστιξη από τον νυν πρόεδρο. Υπόμνηση πραγματικής ποιότητας ηγεσίας και διάστιξη ύφους και τρόπου άσκησης της εξουσίας. Ο ίδιος ο 83χρονος Ρόμπερτ Ντάλεκ, διακεκριμένος ιστορικός της Οξφόρδης, του Κολούμπια και του UCLA, συγγραφέας έργων για τους Χάρι Τρούμαν, Λίντον Τζόνσον και Ρόναλντ Ρίγκαν και κορυφαίος βιογράφος του Τζον Κένεντι, προβαίνει σε σποραδικές υπαινικτικές αναφορές και δίνει εξαρχής έμφαση στο πολιτισμικό υπόβαθρο της περιόδου της κρίσης του 1929. Πρόκειται για ένα σκηνικό κοινωνικού διχασμού και ξενοφοβίας, το «βαθύ πολιτισμικό χάσμα μεταξύ αστών Αμερικανών και Αμερικανών της υπαίθρου», τη φοβία των «αχώνευτων μαζών» Ιταλών, Ελλήνων, Πολωνών, Ρώσων, Ούγγρων, Σλάβων, Καθολικών και Εβραίων, των οποίων η ενσωμάτωση θεωρούνταν αμφίβολη. Οι αναλογίες με το σημερινό κοινωνικο-οικονομικό προσκήνιο που οδήγησε στην άνοδο του Τραμπ είναι υπαρκτές και προσκαλούν τον αναγνώστη να διαβάσει το βιβλίο στο φως τους.

Γόνος οικογένειας πατρικίων, παλαιού χρήματος και προτεσταντικών αρχών, ο Φράνκλιν Ρούζβελτ αναδείχθηκε σε έναν από τους πιο ταλαντούχους πολιτικούς στην ιστορία των ΗΠΑ και στον μοναδικό που η δημοτικότητά του, υπερβαίνοντας τους τότε εθιμικούς πολιτικούς κανόνες, επέτρεψε να κερδίσει τέσσερις προεδρικές θητείες. Στόχος του Ντάλεκ είναι να εστιάσει ακριβώς στον πολιτικό βίο, πιο συγκεκριμένα στην «πολιτική του κρίση» όπως σημειώνει στην εισαγωγή. Για αυτόν τον λόγο ακόμη και οι αναφορές στην προσωπική του ζωή (η επίμονη παρουσία της κυριαρχικής μητέρας του Σάρα, η απιστία προς τη σύζυγό του Ελινορ) στρέφονται πάντοτε προσεκτικά προς τις επιδράσεις στην πολιτική του εξέλιξη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η εξιστόρηση της αναμέτρησης του Ρούζβελτ με την πολιομυελίτιδα που τον άφησε παράλυτο στα κάτω άκρα σε ηλικία 39 ετών το 1921: στην εξαντλητική φυσική προσπάθεια να αναστρέψει τις συνέπειές της, που καταγράφουν αξιόλογα έργα όπως το «FDR» (εκδ. Random House) του Τζιν Εντουαρντ Σμιθ, ο Ντάλεκ προσθέτει τη συνειδητή εντατική προσπάθεια του συμβούλου του Λούις Χάου να προβάλει στον Τύπο και στο εσωτερικό του Δημοκρατικού Κόμματος την εξιδανικευμένη εικόνα ενός ακατάβλητου άνδρα. Σταδιακά ο Ρούζβελτ θα υπερνικούσε σε μεγάλο βαθμό τους περιορισμούς της αναπηρίας του, με κίνητρο μάλιστα ακριβώς την πρόκληση της πολιτικής συμμετοχής, ωστόσο η μιντιακή εικόνα προηγήθηκε της πραγματικής.

Κύριος άξονας του τόμου παραμένει η πολιτεία του FDR στον Λευκό Οίκο. Ως προς το «New Deal», ο Ντάλεκ τονίζει την αποσπασματική, πειραματική, αλλά εν τέλει δυναμική μέθοδο δοκιμής και πλάνης που πρόκρινε ως αντίδοτο στην προηγούμενη απραξία χάριν της αυτορρύθμισης της αγοράς. Ωστόσο, ο Ρούζβελτ δεν προσήλθε στην προεδρία άπειρος (άλλη μια διάστιξη με το σήμερα): πρόσωπα και πολιτικές που θα εφάρμοζε στην αντιμετώπιση της κρίσης μετά το 1933 είχαν ήδη παρελθόν στη θητεία του ως κυβερνήτη της Νέας Υόρκης μεταξύ 1928 και 1932. Η Προσωρινή Διοίκηση Αρωγής Εκτακτης Ανάγκης υπήρξε το μοντέλο τής μετέπειτα Ομοσπονδιακής Διοίκησης Αρωγής Εκτακτης Ανάγκης, της Διοίκησης Δημοσίων Εργων και της Διοίκησης Εργασιακής Προόδου και ο επιτυχημένος διευθυντής της Χάρι Χόπκινς ήταν ο κατοπινός συντονιστής των κυβερνητικών προγραμμάτων. Στη δίνη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο Ρούζβελτ έδρασε ως πεπειραμένος ρεαλιστής, σφυρηλατώντας τη συμμαχία με τη Βρετανία και τη Σοβιετική Ενωση και προετοιμάζοντας ένα απρόθυμο, ακόμη, αμερικανικό κοινό για έναν μελλοντικό διευρυμένο διεθνή ρόλο.

Η εμμονή στις αγροτικές επιδοτήσεις έναντι της ενίσχυσης του βιομηχανικού αστικού τομέα, η αποτυχία της συγκρότησης ενός εθνικού συστήματος υγείας κατά τη θεσμοθέτηση της κοινωνικής πρόνοιας, ο συμβιβασμός με το συντηρητικό, ρατσιστικό κατεστημένο των Δημοκρατικών του Νότου αποτελούν καίρια σημεία επίκρισης. Το πραγματικό στίγμα ωστόσο της καριέρας του Ρούζβελτ είναι, για τον συγγραφέα, η ηθική ευθύνη του στην αδράνεια των Συμμάχων για το Ολοκαύτωμα και κυρίως η απόφασή του για τον καταναγκαστικό εγκλεισμό 120.000 Αμερικανών ιαπωνικής καταγωγής σε καταυλισμούς μετά την επίθεση της Ιαπωνίας στο Περλ Χάρμπορ. Σε αυτό το μελανό σημείο μάλιστα επιλέγει ο αμερικανός ιστορικός μια ευθεία σύνδεση με τον Ντόναλντ Τραμπ: «Πρόσφατες προτάσεις για τη σύλληψη αμερικανών μουσουλμάνων υπενθυμίζουν την αδικία έναντι των Αμερικανών ιαπωνικής καταγωγής τόσες δεκαετίες πριν».

Για τον Ρόμπερτ Ντάλεκ, το διαρκέστερο επίτευγμα του Φράνκλιν Ρούζβελτ υπήρξε ο «εξανθρωπισμός του αμερικανικού βιομηχανικού συστήματος». Στην κριτική του στους «New York Times», στις 8 Δεκεμβρίου 2017, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Πόλης της Νέας Υόρκης Ντέιβιντ Νάσο επέλεξε να τονίσει δύο προσωπικές αρετές του 32ου προέδρου, σε υπαινικτική αντιδιαστολή με τα ελαττώματα του 45ου: αφενός την «ηθική στόχευση […] και τον σεβασμό στην αξιοπρέπεια της προεδρίας», αφετέρου τον λόγο του, απλό, ακριβή, εύγλωττο, «ποτέ υποτιμητικό, σαρκαστικό ή απορριπτικό, ποτέ μνησίκακο ή συγκαταβατικό». Αποτελεί μέτρο του μεγέθους του έργου του Φράνκλν Ντελάνο Ρούζβελτ και δείκτη της ανεπάρκειας του σημερινού πολιτικού προσωπικού των ΗΠΑ το γεγονός ότι 72 χρόνια μετά τον θάνατό του η εικόνα του ως προτύπου αποτελεσματικής ηγεσίας σε καιρούς κρίσης παραμένει άθικτη.