Γυναίκες στο όριο

Εκδοση Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας – Ιδρυτής Σχολή Μωραΐτη, 2018

Ψυχαναλυτές, ελληνιστές και πανεπιστημιακοί, από τη Γαλλία και την Ελλάδα, παρουσιάζουν οκτώ γυναικείες μορφές της αρχαιότητας αναδεικνύοντας το θήλυ και την ανατρεπτική λειτουργία του στο πλαίσιο της αρχαιοελληνικής κοινωνίας. Είναι η Sylvie Sesé-Léger, ψυχαναλύτρια και συγγραφέας, η Agnès Verlet, ψυχαναλύτρια και πεζογράφος, o Γιώργης Γιατρομανωλάκης, συγγραφέας και πανεπιστημιακός, η Eliane Allouch, ψυχαναλύτρια και συγγραφέας, η Claire Nancy, ελληνίστρια, ο Σωτήρης Μανωλόπουλος, παιδοψυχίατρος, ψυχαναλυτής και συγγραφέας, η Patricia Rossi, κλινική ψυχολόγος, ψυχαναλύτρια και συγγραφέας, η Marie De Gandt, πανεπιστημιακός, και ο Θανάσης Χατζόπουλος, ποιητής και ψυχαναλυτής. Η προσέγγισή τους εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο επίμονα ερωτήματα της ψυχαναλυτικής σκέψης αποτυπώνονται στις πολλαπλές μορφές του θήλεος. Η μετάφραση των κειμένων είναι της Σοφίας Λεωνίδη. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο βιβλίο που εντάσσεται στη σειρά «Επιστημονικά Συμπόσια» της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, της Σχολής Μωραΐτη.

Οι ιστορίες, οι μυθικές και δραματικές μορφές της Λυσιστράτης, της Πασιφάης, της Ψυχής, της Ιοκάστης, της Ιφιγένειας, της Μήδειας, της Ξανθίππης και της Αγαύης διατηρούν στην παρουσίασή τους τα στοιχεία που τις καθιστούν αναγνωρίσιμες και ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο οικείες, παρά την ωμότητα για την οποία κάποιες φορές διακρίνονται. Θύματα μιας κυριαρχικής βίας, συχνά στο περιθώριο του νόμου, οι ηρωίδες έρχονται αντιμέτωπες με ένα στοιχείο «εν δυνάμει» που ωστόσο γίνεται «πράξη». Πόσο απέχει για την Ψυχή η πραγματοποίηση ενός ονείρου ή ενός εφιάλτη; Πόσος χώρος αφήνεται στην Ιφιγένεια να οικειοποιηθεί τη θυσία της; Πόσο η Αγαύη γίνεται αντικείμενο προς διαστροφή; Η Μήδεια μπορεί να έχει θετικές όψεις; Πρόκειται για γυναίκες σε κατάσταση εξαίρεσης; Σίγουρα γυναίκες στο όριο. Οι πρωταγωνίστριες σύντομα εγκαταλείπουν τις πλαγιές του Κιθαιρώνα, τις σκοτεινές θάλασσες και τα βασιλικά ανάκτορα και συμμετέχουν σε σύγχρονους προβληματισμούς που ενοικούν τη σκέψη του Giorgio Agamben, της Αθηνάς Αθανασίου ή προγενέστερα του Walter Benjamin εμβαθύνοντας σε αυτό που ενυπάρχει στο σύνορο μεταξύ ζωής και βίου.

Το θήλυ προσεγγίζεται ως ετερότητα, στον έρωτα, στον θάνατο, στην εξουσία· πηγή ζωής και καταστροφής απεκδύεται τον μανδύα του φύλου, του κοινωνικού ρόλου, της πολιτικής αναπαράστασης. Στο προσκήνιο δεν είναι πλέον η γυναίκα αλλά το θηλυκό στοιχείο, που όπως αναφέρει ο άγγλος ψυχαναλυτής D. W. Winnicott «ενυπάρχει ενδεχομένως και στους άνδρες και λαθεμένα θεωρείται δοσμένο στις γυναίκες».

Η ανάγνωση των κεφαλαίων δεν είναι υποχρεωτικά γραμμική. Αλλωστε, οι ηρωίδες διαθέτουν τέτοια ιδιοσυγκρασία που δύσκολα θα περιορίζονταν σε μια στατική παράθεση περιγραφικών πορτρέτων. Αντίθετα, η αίσθηση που αφήνει κάθε αφήγηση παραμένει ζωντανή όσο εξελίσσεται η επόμενη. Η φαντασία μαγνητίζεται από εντυπώσεις που δεν φθίνουν με το τέλος της παρουσίασης, ενώ πετά με προσδοκία σε αυτό για το οποίο τα οικεία ονόματα προϊδεάζουν ότι θα ακολουθήσει. Ο λόγος των μελετητών φωτίζει μύθο, ιστορία και δραματουργία θέτοντας την απόσταση που προστατεύει και ανακουφίζει από την αγωνία του πάθους.

Με πρόλογο και εισαγωγή της Sylvie Sesé-Léger, το βιβλίο επιφυλάσσει μια ιδιαίτερη έκπληξη στον αναγνώστη, καθώς κλείνει με ένα επίμετρο αφιερωμένο στη γαλλίδα ζωγράφο Colette Deblé. Συνολικά δεκαέξι πρωτότυπα έργα της ζωγράφου που έλκουν την έμπνευσή τους από αναπαραστάσεις αρχαιοελληνικών αγγείων και αναγλύφων, ή από την ιστορία της ζωγραφικής, περικλείονται στο βιβλίο. Η S. Sesé-Léger γράφοντας για την Colette Deblé και την τεχνοτροπία των υδροχρωματισμών της περιγράφει: «Τα κορμιά απελευθερώνονται από τους νόμους της βαρύτητας… Η παλέτα της… διαλύεται για να υλοποιήσει το αποτέλεσμα ενός σβησίματος συνδεδεμένου με τον χρόνο… με τη γενεαλογία… Αυτές οι γυναικείες μορφές αφηγούνται μια ιστορία από την οποία απελευθερώνονται για να γράψουν μια νέα ιστορία, τη δική τους».

Το βιβλίο το διατρέχει ένα αδιόρατο νήμα, μια αίσθηση σύνδεσης τόσο με τον λόγο των συγγραφέων όσο και με τη ζωγραφική της C. Deblé. Σαν κανείς να διαισθάνεται την παρουσία μίας ακόμη μορφής, που σιωπηλή διατρέχει τους λαβυρίνθους της σκέψης σημαδεύοντας με τον μίτο της τις δαιδαλώδεις διαδρομές, πάντα σε κίνηση και με τη θέρμη του ζωντανού σώματος, που μένει ανοιχτό στη συνάντηση με τον Αλλον προσμένοντας τις περιπέτειες που επιφυλάσσει η συνάντηση αυτή.

Σημειώνουμε ότι η κυκλοφορία του βιβλίου πραγματοποιείται με αφορμή το Επιστημονικό Συμπόσιο «Το θήλυ και οι ανατρεπτικές όψεις του στην ελληνική αρχαιότητα», που θα διεξαχθεί την Παρασκευή 2 και το Σάββατο 3 Φεβρουαρίου 2018, στο Αμφιθέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου Ελλάδος (IFG), Σίνα 31, και οργανώνεται από την Εταιρεία Σπουδών της Σχολής Μωραΐτη και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος (IFG). Η είσοδος είναι ελεύθερη ενώ θα υπάρχει ταυτόχρονη μετάφραση. Το βιβλίο θα διατίθεται κατά τη διάρκεια του Συμποσίου και στη συνέχεια από τα βιβλιοπωλεία.

Η κυρία Μαριάνθη Καλατζή είναι ψυχολόγος.