Το νέο «μεγάλο παιχνίδι» στο Αφγανιστάν

Η πολύνεκρη επίθεση των Ταλιμπάν στο ξενοδοχείο «Intercontinental» στην Καμπούλ έδειξε πόσο επικίνδυνη παραμένει η κατάσταση ασφαλείας στο Αφγανιστάν, την ώρα που το στρατηγικό τοπίο αλλάζει καθώς οι περιφερειακές δυνάμεις –Ρωσία, Ιράν, Κίνα και Πακιστάν –δημιουργούν δεσμούς με τους Ταλιμπάν και ανταγωνίζονται η μία την άλλη σε αυτό που θεωρείται το νέο «μεγάλο παιχνίδι».

Δεκαπέντε χρόνια μετά την επέμβαση των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, ο ανταγωνισμός για επιρροή –που θυμίζει την αντιπαλότητα μεταξύ ρωσικών και βρετανικών αυτοκρατοριών τον 19ο και στις αρχές του 20ού αιώνα και τη σύγκρουση ΗΠΑ – ΕΣΣΔ στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου –εντείνεται, περιπλέκοντας μια ήδη επισφαλή κατάσταση.

Η καχυποψία και η δυσπιστία παραμένουν το μεγαλύτερο εμπόδιο για τη σταθερότητα στο στρατηγικά τοποθετημένο Αφγανιστάν, το οποίο έχει τη δυνατότητα να αποσταθεροποιήσει την ευρύτερη περιοχή.

Το Πακιστάν, που θεωρείται ο κύριος υποστηρικτής των αφγανών Ταλιμπάν, κατηγορείται ότι παίζει διπλό παιχνίδι. Αλλά αφγανοί και δυτικοί αξιωματούχοι καθώς και πηγές των Ταλιμπάν έχουν μιλήσει για μυστικές σχέσεις των Ταλιμπάν με το Ιράν τα τελευταία χρόνια. Και πρόσφατα προέκυψε ότι οι σχέσεις της Ρωσίας με τους Ταλιμπάν έχουν γίνει επίσης πιο θερμές.

Τον Δεκέμβριο, ο ανώτατος διοικητής των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν, ο στρατηγός Τζον Νίκολσον, επέκρινε τη Ρωσία και το Ιράν για τη δημιουργία δεσμών με τους Ταλιμπάν, τους οποίους επιβεβαίωσαν και οι δύο χώρες.

Τρεις είναι οι σημαντικοί παράγοντες που συνέβαλαν στη μετατόπιση των περιφερειακών συμμαχιών: η εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους στο Αφγανιστάν, οι αλλαγές στην προσέγγιση της νέας αφγανικής κυβέρνησης και οι εντάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και περιφερειακών παραγόντων όπως η Ρωσία, η Κίνα, το Ιράν και το Πακιστάν.

Η εμφάνιση του ISIS στο Αφγανιστάν –η οργάνωση των τζιχαντιστών ανακοίνωσε τη δημιουργία τού βραχίονά της ονόματι «Επαρχία Χορασάν» τον Ιανουάριο του 2015 –έδωσε την ευκαιρία στη Ρωσία και στο Ιράν να πραγματοποιήσουν «επαφές» με τους Ταλιμπάν.

Ο μειωμένος στρατιωτικός ρόλος των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν και η ενισχυμένη παρουσία των Ταλιμπάν συνέβαλαν στη δημιουργία μιας αίσθησης στις περιφερειακές πρωτεύουσες ότι υπάρχει χώρος για την εμπλοκή τους. Οι εσωτερικές πολιτικές συγκρούσεις στην κεντρική κυβέρνηση στην Καμπούλ δημιούργησαν επίσης ανησυχίες σχετικά με την πολιτική σταθερότητα τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας.

Οι θεωρίες συνωμοσίας στη Ρωσία, στο Ιράν και στην Κίνα παρουσιάζουν το Ισλαμικό Κράτος ως αμερικανική ή δυτική δημιουργία με στόχο την αποσταθεροποίηση των χωρών τους.

Η εμφάνιση του ISIS αποτέλεσε σοβαρή πρόκληση για την υπεροχή των Ταλιμπάν, αλλά ενθάρρυνε επίσης το Ιράν, την Κίνα και τη Ρωσία, δυνάμεις οι οποίες φοβούνταν την επέκταση του ISIS, να επανεξετάσουν την πολιτική τους και να ανοίξουν διάλογο με τους Ταλιμπάν.

Η προσέγγιση με τους Ταλιμπάν είναι μια δραματική και απροσδόκητη αλλαγή για τη Ρωσία. Η Μόσχα ήταν επί πολλά χρόνια εναντίον των Ταλιμπάν, αποκαλώντας τους «τρομοκράτες», και υποστήριξε τη Βόρεια Συμμαχία στον αφγανικό εμφύλιο της δεκαετίας του 1990.

Αντιμέτωπη όμως με έναν κοινό εχθρό, το Ισλαμικό Κράτος, φαίνεται πως η Ρωσία άλλαξε γνώμη. Τον Δεκέμβριο του 2015, ένας ανώτερος ρώσος διπλωμάτης δήλωσε ότι «το συμφέρον των Ταλιμπάν αντικειμενικά συμπίπτει με το δικό μας» στον αγώνα κατά του ISIS και ότι η χώρα του και οι Ταλιμπάν «διαθέτουν κανάλια ανταλλαγής πληροφοριών».

Η κοινή εχθρότητα απέναντι στο ISIS έχει φέρει τους σουνίτες Ταλιμπάν πιο κοντά και στην ιστορική τους νέμεση, το σιιτικό Ιράν, το θεοκρατικό καθεστώς του οποίου θεωρούσε επίσης τους αφγανούς Ταλιμπάν ως σοβαρή απειλή.

Οπως και η Ρωσία, το Ιράν υποστήριξε τις δυνάμεις που πολεμούσαν κατά των Ταλιμπάν στη δεκαετία του 1990. Η Τεχεράνη συνεργάστηκε επίσης με τον διεθνή συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ για την ανατροπή του καθεστώτος των Ταλιμπάν στα τέλη του 2001. Αλλά, ταυτόχρονα, πηγές των Ταλιμπάν λένε ότι το Ιράν τούς έστειλε ένα μήνυμα ότι ήταν πρόθυμο να τους υποστηρίξει εναντίον των ΗΠΑ.

Από την εμφάνιση του ISIS (που θεωρεί ότι οι σιίτες είναι άπιστοι), η σχέση Τεχεράνης – Ταλιμπάν έχει εμβαθύνει.

Η εξωτερική πολιτική της αφγανικής κυβέρνησης που δημιουργήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2014 άλλαξε επίσης τους πολιτικούς συσχετισμούς.

Τα γεράκια στη Ρωσία, το Ιράν και την Κίνα βλέπουν με καχυποψία την κυβέρνηση του προέδρου Ασράφ Γκάνι και θεωρούν ότι είναι πολύ αδύναμη για να αντιμετωπίσει τις πολλαπλές προκλήσεις ασφάλειας στο Αφγανιστάν. Θεωρούν επίσης ότι ο Γκάνι είναι πολύ πιο κοντά στις ΗΠΑ σε σύγκριση με τον προκάτοχό του Χαμίντ Καρζάι.

Ιστορικά, οι αφγανοί Ταλιμπάν έχουν εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη βάση υποστήριξής τους στο Πακιστάν, μια χώρα όπου φέρεται να ζει η ηγεσία τους. Στο Αφγανιστάν αυξάνονται τώρα οι φόβοι ότι οι Ταλιμπάν χρησιμοποιούνται από τις ξένες δυνάμεις ως δούρειος ίππος με στόχο να ασκήσουν πίεση στην αφγανική κυβέρνηση και στους συμμάχους της στις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ και να αυξήσουν την επιρροή τους στον περιφερειακό ανταγωνισμό.