Η «πέμπτη ρωσική αυτοκρατορία» του Βλαντίμιρ Πούτιν

Αν και παρουσιάζεται εδώ και χρόνια σαν ο στιβαρός ηγέτης που υπερασπίζεται τη Ρωσία ενάντια στις επιβουλές της Δύσης, ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έχει αποκτήσει τώρα μια μάλλον πιο μυστικιστική εικόνα στα κρατικά μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Εν όψει των προεδρικών εκλογών της 18ης Μαρτίου, τα μεγάλα τηλεοπτικά κανάλια που ελέγχονται από το κράτος στρέφονται στη θρησκεία για να τον παρουσιάσουν ως εθνικό σωτήρα, ο οποίος γεφύρωσε τους ιστορικούς διχασμούς της Ρωσίας και έσωσε το έθνος από το χάος.

Το κύριο όχημα είναι ένα πρόσφατο ντοκιμαντέρ στο κορυφαίο εθνικό κανάλι Rossiya 1 σχετικά με ένα μοναστήρι που θεωρείται ευρέως το αγαπημένο του Πούτιν: τη Μονή Βαλαάμ, η οποία βρίσκεται σε ένα απομακρυσμένο αρχιπέλαγος στη βόρεια λίμνη Λάντογκα.

Η Μονή Βαλαάμ ιδρύθηκε τον Μεσαίωνα σε μια συστάδα νησιών στο βόρειο τμήμα της Λάντογκα, ως τελευταίος προμαχώνας της ρωσικής ορθοδοξίας κατά των ρωμαιοκαθολικών Σουηδών. Η μονή υπάρχει μέχρι σήμερα και είναι το σημαντικότερο αξιοθέατο της λίμνης, ενώ γενικά το βόρειο τμήμα της Λάντογκα αποκαλείται Αρχιπέλαγος Βαλαάμ. Κλειστή επί σοβιετικής κυριαρχίας και σχεδόν ολοσχερώς ερειπωμένη από χρόνια παραμέλησης, η Μονή Βαλαάμ ξαναχτίστηκε μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ με τη ζωτική –όπως υπονοεί η ταινία –υποστήριξη του Πούτιν.

Η Μονή Βαλαάμ περιγράφεται επανειλημμένα ως ο «καθρέφτης της Ρωσίας». Η αναγέννησή της από την καταστροφή που προκλήθηκε μετά την Επανάσταση του Οκτωβρίου του 1917 αποτελεί μια μεταφορά για το ταξίδι της χώρας υπό τον Πούτιν. «Η Μονή Βαλαάμ πέθανε όταν καταστράφηκε το μεγάλο ρωσικό κράτος» λέει ο παρουσιαστής. «Αποκαταστάθηκε όταν το κράτος μας ξαναστάθηκε στα πόδια του» προσθέτει, σχολιάζοντας ένα βίντεο που δείχνει τον Πούτιν να επισκέπτεται το μοναστήρι.

Η πρώτη επίσκεψη του προέδρου στο Αρχιπέλαγος περιγράφεται σαν ένα σχεδόν μυθικό γεγονός.

«Εδώ έδεσε μια βάρκα, από την οποία βγήκε ο Βλαντίμιρ Πούτιν» λέει η φωνή του παρουσιαστή, ενώ ο ηγούμενος της μονής επίσκοπος Παγκράτιος μιλάει για το πώς μια συνταξιούχος που ήταν εκεί για να προσκυνήσει «έτριβε τα μάτια της για να δει αν ο Πούτιν ήταν ψευδαίσθηση». Αργότερα εκείνη την ημέρα ο Πούτιν υποσχέθηκε να βοηθήσει για την αποκατάσταση ενός ερειπωμένου ερημητηρίου που είδε μέσα στο δάσος. Το μήνυμα, που επαναλαμβάνεται συνεχώς, είναι η αντίθεση ανάμεσα στο πρώην ερειπωμένο και βανδαλισμένο μοναστήρι και στο σημερινό του μεγαλείο –μια αναγέννηση παρόμοια με εκείνη της Ρωσίας από το χάος και την εθνική ταπείνωση της δεκαετίας του 1990. Ενα άλλο επαναλαμβανόμενο θέμα είναι ότι ο Πούτιν έχει οδηγήσει τη Ρωσία πίσω στη θρησκευτική πίστη από τον μαχητικό αθεϊσμό της σοβιετικής εποχής, ενώ παράλληλα γεφυρώνει τον διχασμό μεταξύ εκείνων που νοσταλγούν την πάλαι ποτέ υπερδύναμη της Σοβιετικής Ενωσης και εκείνων που θέλουν την επιστροφή στις προεπαναστατικές αυτοκρατορικές και ορθόδοξες παραδόσεις της Ρωσίας.

Στην ταινία, ο Πούτιν υποστηρίζει ότι οι σπόροι της συμφιλίωσης παρέμειναν ζωντανοί ακόμη και στις πιο σκοτεινές μέρες, επειδή τα σοβιετικά στρατεύματα έδωσαν στους μοναχούς χρόνο να συλλέξουν τα λείψανα της μονής προτού τους εκδιώξουν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο πρόεδρος ισχυρίζεται επίσης ότι ο κομμουνισμός και ο χριστιανισμός είναι ουσιαστικά η ίδια ιδέα και συγκρίνει το μαυσωλείο του επαναστατικού ηγέτη των μπολσεβίκων Βλαντίμιρ Λένιν με τη χριστιανική παράδοση της λατρείας των ιερών λειψάνων.

Παρόμοια θέματα –ο Πούτιν ως σωτήρας και η ενότητα μεταξύ των Σοβιετικών και των προεπαναστατικών παραδόσεων –ήταν εμφανή σε ένα άλλο ντοκιμαντέρ για την κρατική τηλεόραση, το οποίο τα διηγείται με ακόμα πιο μυστικιστικούς όρους.

Με παρουσιαστή τον παλαίμαχο υπερεθνικιστή Αλεξάντρ Προχάνοφ, η σειρά των πέντε επεισοδίων μεταδόθηκε στο κανάλι Rossiya 24 στη διάρκεια των μεγάλων διακοπών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Το βασικό επιχείρημά του είναι ότι το κράτος αποτελεί το ιερό κέντρο της ρωσικής ζωής, το οποίο διασώζεται και αναβιώνει σε νέα δόξα ύστερα από κάθε καταστροφή, με θεία παρέμβαση.

Οταν η Οκτωβριανή Επανάσταση κατέστρεψε τη Ρωσική Αυτοκρατορία, διάμεσος για αυτό το θαύμα ήταν ο Ιωσήφ Στάλιν, ο οποίος δημιούργησε μια νέα, ένδοξη Κόκκινη Αυτοκρατορία, σύμφωνα με τον Προχάνοφ.

Μετά την επόμενη καταστροφή –την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης –σωτήρας ήταν ο Βλαντίμιρ Πούτιν, υποστηρίζει ο Προχάνοφ, προσθέτοντας ότι το αποτέλεσμα είναι η τελευταία ρωσική χρυσή εποχή –η λεγόμενη «Πέμπτη Αυτοκρατορία».

Μόλις δύο μήνες πριν από τις προεδρικές εκλογές της 18ης Μαρτίου, όλα αυτά θεωρούνται μέρος της εκστρατείας του Κρεμλίνου για να κερδίσει ο Πούτιν μια τέταρτη εξαετή θητεία στην εξουσία.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το ντοκιμαντέρ για τη Μονή Βαλαάμ γυρίστηκε και παρουσιάστηκε από τον Αντρέι Κοντρασόφ, έναν εξέχοντα δημοσιογράφο που διορίστηκε πρόσφατα εκπρόσωπος της εκστρατείας του Πούτιν.

Παρά τις διαμαρτυρίες κατά της διαφθοράς και την ανεκδοτολογία για την αυξανόμενη δυσαρέσκεια πολλών Ρώσων για την πτώση του βιοτικού επιπέδου, το αφήγημα μιας ένδοξης εθνικής αναβίωσης εξακολουθεί να πείθει τους περισσότερους, με τις επίσημες δημοσκοπήσεις να ανεβάζουν τη στήριξη στον Πούτιν σε περίπου 80%.

Αλλά το Κρεμλίνο εξακολουθεί να φαίνεται νευρικό. Ο άνθρωπος που θεωρείται ο πιο ισχυρός αντίπαλος του Πούτιν, ο ηγέτης των διαδηλώσεων και ακτιβιστής κατά της διαφθοράς Αλεξέι Ναβάλνι, έχει αποκλειστεί από τη συμμετοχή στις εκλογές για μια ποινική καταδίκη, που πολλοί τη θεωρούν πρόφαση για τον αποκλεισμό του από την πολιτική σκηνή.