Apple, Google, Amazon και Facebook, οι 4 γίγαντες που ξέρουν τα πάντα για τη ζωή μας

Τέσσερις εταιρείες –η Apple, η Google, η Amazon και το Facebook –ελέγχουν τις καταναλωτικές, κοινωνικές και προσωπικές μας συνήθειες, τις διαφημίσεις που βλέπουμε στην οθόνη μας, τη νομοθεσία που επιχειρεί να περιορίσει τις αμφιλεγόμενες πρακτικές τους, τις ειδήσεις (αληθινές ή ψευδείς) που φθάνουν στο μεγαλύτερο κοινό παγκοσμίως, τις επικρατούσες εργασιακές συνθήκες, τον ανταγωνισμό, ακόμη και τη δημοτικότητα των πολιτικών ή το περιβάλλον των πόλεων όπου βρίσκεται η έδρα τους και, τελικά, επηρεάζουν τον κόσμο περισσότερο από οτιδήποτε άλλο. Την τελευταία δεκαετία γιγαντώθηκαν τόσο που είναι σχεδόν αδύνατον να τις ανταγωνιστούν άλλες εταιρείες ή να τις ελέγξει η κυβέρνηση μιας χώρας.

Μέρος της δύναμης των τεσσάρων αυτών «big tech» πηγάζει από τα στοιχεία που διαθέτουν για τους χρήστες των υπηρεσιών τους. Γνωρίζουν ποια προϊόντα αγοράζουμε ή ενδιαφερόμαστε να αγοράσουμε, πόσους φίλους έχουμε, πού κατοικούμε, πού εργαζόμαστε, πού πάμε διακοπές, πώς περνάμε τον χρόνο μας, ποιες εφημερίδες ή ειδησεογραφικές ιστοσελίδες διαβάζουμε και πολλές άλλες πληροφορίες τις οποίες συλλέγουν σε πραγματικό χρόνο κάθε φορά που κάνουμε «κλικ» στον υπολογιστή, στην ταμπλέτα ή στο κινητό.

Ενα πολύ πρόσφατο παράδειγμα: το Facebook συνδέθηκε στενά με τη δημοσιογραφία και άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος παράγει και καταναλώνει ειδήσεις: σήμερα πολλοί λένε «το διάβασα στο Facebook» και δεν θυμούνται καν σε ποια εφημερίδα ή σάιτ είχε δημοσιευτεί αρχικά. Συνδέθηκε τόσο στενά με τη δημοσιογραφία που από την περασμένη εβδομάδα, όταν αποφάσισε να αλλάξει τον τρόπο οργάνωσης του NewsFeed, επικρατεί πανικός στα μέσα ενημέρωσης. Το Facebook ανακοίνωσε ότι ψηλά στο NewsFeed θα εμφανίζονται οι προσωπικές πληροφορίες που αναρτούν φίλοι, συγγενείς και τα μέλη μιας ομάδας (τι έφαγαν, μια φωτογραφία από τον γάμο τους, το σχόλιο «Μόλις έγινε σεισμός» κ.λπ.) και πολύ χαμηλότερα ή σε άλλο newsfeed ένα link για ένα άρθρο που διαβάσαμε ή ένα τραγούδι που ακούσαμε και θέλουμε να το μοιραστούμε, τα άρθρα που ανεβάζουν τα ειδησεογραφικά μέσα και οι αναρτήσεις από επίσημες πηγές, όπως υπουργεία.

Το πρόβλημα με αυτή την απόφαση του Facebook είναι ότι θα ευνοηθούν τα fake news και ο εξτρεμισμός έναντι των διασταυρωμένων ειδήσεων και του πλουραλισμού. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που συνέβη στη Σλοβακία, μία από τις έξι μικρές χώρες στις οποίες το Facebook δοκίμασε την αλλαγή στο NewsFeed προτού τη γενικεύσει παγκοσμίως. Τον Δεκέμβριο μια εντελώς ψευδής ρατσιστική είδηση κατά των μουσουλμάνων έγινε viral στη Σλοβακία σε σημείο που η αστυνομία αναγκάστηκε να τη διαψεύσει. Ομως η ψευδής είδηση εμφανιζόταν όλο και ψηλότερα στα NewsFeed των χρηστών (επειδή οι αλγόριθμοι του Facebook αναγνώριζαν μόνο τα πολλά likes και αναδημοσιεύσεις) ενώ η ανακοίνωση της αστυνομίας «κόπηκε» επειδή προερχόταν από επίσημη πηγή.

Η Apple προσπαθεί να ελέγξει πότε θα αγοράζουμε νέο κινητό. Κατηγορείται ότι επιβραδύνει τα παλαιότερα μοντέλα του iPhone ώστε οι καταναλωτές να αναγκάζονται να αγοράσουν το νεότερο που κυκλοφορεί. Καταφεύγει σε τέτοιες μεθόδους και ας έγινε τον Νοέμβριο η πρώτη εταιρεία που ξεπέρασε τα 900 δισ. δολάρια σε αξία (μεγαλύτερη από το ΑΕΠ της Τουρκίας) και οδεύει στο να γίνει η πρώτη που θα φθάσει το 1 τρισ.

Η Amazon, ιδιοκτησίας του Τζεφ Μπέζος, του πλουσιότερου ανθρώπου στη γη το 2017, με περιουσία άνω των 200 δισ. δολαρίων, έχει επηρεάσει το Σιάτλ περισσότερο από κάθε άλλη εταιρεία έχει επηρεάσει κάθε άλλη πόλη στην ιστορία των ΗΠΑ. Τα κεντρικά της γραφεία στο Σιάτλ καλύπτουν 752.515 τετρ. μέτρα, περισσότερα από όσα οι 40 αμέσως μεγαλύτερες εταιρείες στην πόλη μαζί. Η Amazon σήμερα καλύπτει το 19% όλων των χώρων γραφείων στο Σιάτλ. Αυτό αύξησε μεν τους μισθούς και μείωσε την ανεργία, έφερε δε μεγάλα μποτιλιαρίσματα και εκτόξευσε τα ενοίκια στα ύψη.

Στο Σιάτλ βρίσκεται η έδρα και άλλων εταιρειών, όπως η Microsoft, η Boeing και τα Starbucks. Ομως μόνο η Amazon άφησε τόσο μεγάλη σφραγίδα στην πόλη –από τα ακριβά καφέ και εστιατόρια που απευθύνονται στους «Amazonians» ως την αντιμετώπιση της εταιρείας από τις δημοτικές αρχές (π.χ. μεγαλύτερες επιχορηγήσεις).

Η απόφαση της Amazon να ανοίξει γραφεία 50.000 υπαλλήλων σε μία ακόμη αμερικανική πόλη προκάλεσε το ενδιαφέρον 238 δημάρχων που της πρόσφεραν γη και ύδωρ για να επιλέξει την πόλη τους. Η ανακοίνωση την Τετάρτη των 20 φιναλίστ, από τη Βοστώνη ως το Κολόμπους του Οχάιο, έγινε breaking news σε όλα τα μεγάλα ειδησεογραφικά μέσα.

Η δύναμη επιρροής της Amazon στις προτιμήσεις των καταναλωτών είναι τρομακτική. Οταν το 2014 ήρθε σε διαμάχη με τον γαλλικό εκδοτικό οίκο Hachette για τις τιμές των βιβλίων, η Amazon επιβράδυνε τον χρόνο παράδοσης των βιβλίων του Hachette, κάνοντάς τα λιγότερο ελκυστικά στους καταναλωτές.

Η Google ελέγχει, μέσω των αλγορίθμων της, αν κάποιος θα δει ή όχι μια ιστοσελίδα με ακραίες απόψεις (ρατσιστικές, μη επιστημονικές κατά των εμβολίων ή των αμβλώσεων, αρνητές της κλιματικής αλλαγής κ.λπ.). Αν ένας χρήστης της μηχανής αναζήτησης έχει επισκεφθεί τέτοιες ιστοσελίδες στο παρελθόν, θα βρει ψηλά στην αναζήτησή του διαφημίσεις παρόμοιων ιστοσελίδων, το οποίο συμβάλλει στη διάδοση και εμπέδωση ακραίων απόψεων.

Η Apple, η Google, η Amazon και το Facebook έχουν τη δύναμη και πείθουν από κατασκευαστές τηλεοράσεων μέχρι κυβερνήσεις που επιθυμούν να προσφέρουν δωρεάν Internet στους πολίτες τους να παρέχεται πρόσβαση χωρίς αντίτιμο μόνο στις δικές τους ιστοσελίδες ενώ για τις υπόλοιπες ο χρήστης να πρέπει να πληρώσει ή να εγκαταστήσει πρόσθετο εξοπλισμό.

Η κυριαρχία των τεσσάρων μεγάλων εταιρειών αναμένεται να ενισχυθεί μετά την απόφαση της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Επικοινωνιών των ΗΠΑ στα τέλη του 2017 να καταργήσει την ουδετερότητα του Internet: επέτρεψε στους παρόχους ευρυζωνικού Internet να χρεώνουν ακριβότερα μια ιστοσελίδα προκειμένου αυτή να κατεβαίνει με υψηλότερη ταχύτητα στις οθόνες των χρηστών. Αυτό σημαίνει ότι θα ευνοηθούν εταιρείες όπως η Amazon, η Google και το Facebook που έχουν τα μέσα να πληρώσουν ενώ οι προσπάθειες τυχόν ανταγωνιστών τους θα «πνίγονται» όταν οι ιστοσελίδες αυτών θα «σέρνονται» εκνευρίζοντας τους χρήστες. Γίνονται προσπάθειες να καταργηθεί η ουδετερότητα του Internet και στην Ευρώπη.

Η ΕΕ πάντως τηρεί πιο επιθετική στάση έναντι των «τεσσάρων big tech». Στα τέλη Ιουνίου επέβαλε πρόστιμο 2,4 δισ. ευρώ στην Google επειδή στην αναζήτηση προωθούσε εταιρείες δικών της συμφερόντων έναντι εκείνων των ανταγωνιστών της.