Πόκερ κορυφής στο Νταβός

Η κατάθεση μιας δέσμης ιδεών, με πυρήνα τις προτάσεις πέντε ονομάτων από τον Μάθιου Νίμιτς την περασμένη Τετάρτη στη Νέα Υόρκη, ήταν μόνο το «μοίρασμα της τράπουλας» στο σκληρό διπλωματικό πόκερ που θα παιχθεί στο Μακεδονικό. Με μια πρώτη ματιά, το «πακέτο» που έβαλε στο τραπέζι ο προσωπικός απεσταλμένος του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών έχει αρκετά θετικά στοιχεία για την ελληνική πλευρά. Αυτός είναι ο λόγος, τόνιζαν μιλώντας προς «Το Βήμα» κυβερνητικά και διπλωματικά στελέχη, που η Αθήνα επιμένει στη σιγή και αναμένει τις αντιδράσεις της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (πΓΔΜ). Οι ίδιες πηγές σημείωναν μάλιστα με έμφαση ότι στη συνάντηση των δύο πρωθυπουργών Αλέξη Τσίπρα και Ζόραν Ζάεφ στο Νταβός (στις 24 Ιανουαρίου) δεν αποκλείεται να γίνουν ανακοινώσεις που θα έστελναν το μήνυμα ότι οι δύο πλευρές προχωρούν αποφασιστικά σε μια λύση. Αλλωστε, όπως τόνιζε υψηλόβαθμη κυβερνητική πηγή, «η λύση θα βρεθεί στο υψηλότερο επίπεδο».

Οι πρώτες εκτιμήσεις από τη γειτονική χώρα είναι πολύ συγκρατημένες, σύμφωνα δε με ορισμένους έμπειρους παρατηρητές ο ενθουσιασμός δεν είναι και τόσο μεγάλος από τις προτάσεις Νίμιτς. Το ενδεχόμενο το όνομα που θα επιλεγεί να είναι αμετάφραστο ηχεί άσχημα σε πολλούς στα Σκόπια, ενώ η προστασία της ταυτότητας συνιστά το κρίσιμο ζήτημα ώστε η ηγεσία της πΓΔΜ να μπορέσει να περάσει μια λύση. Ωστόσο ο κ. Νίμιτς αναμένεται να ακολουθήσει για άλλη μία φορά την κλασική τακτική του. Απέφυγε να παρουσιάσει κάτι πολύ συγκεκριμένο ώστε η κάθε πλευρά να μπορεί να επιλέξει από ένα «μενού», με βάση έναν χρονικό ορίζοντα, όπως αυτός καθορίζεται από τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ τον προσεχή Ιούλιο.

Με δεδομένη όμως τη φορτισμένη πολιτική ατμόσφαιρα και στις δύο χώρες, το τελικό πακέτο πρέπει να διαμορφωθεί γρήγορα ώστε να υπάρχει αρκετός χρόνος να προωθηθεί επικοινωνιακά. Η διαχείριση στο κομμάτι αυτό αποδεικνύεται ιδιαίτερα δύσκολη προς το παρόν. Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση και η αξιωματική αντιπολίτευση βρίσκονται στα… χαρακώματα και γέφυρες συνεννόησης προς το παρόν δεν διαφαίνονται. Στα δε Σκόπια η κυβέρνηση Ζάεφ κινείται σε άλλο μήκος κύματος από τον πρόεδρο Γκιόργκι Ιβανόφ, που προέρχεται από το VMRO –DPMNE, ενώ την ίδια στιγμή η κοινοβουλευτική της πλειοψηφία παραμένει ισχνή. Σύμφωνα μάλιστα με τον Ιωάννη Αρμακόλα, επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, «στην Ελλάδα η κοινή γνώμη είναι τελείως απροετοίμαστη από τις πολιτικές ηγεσίες και είναι δεδομένο ότι θα σταθεί απέναντι σε συμβιβαστική λύση». Στη δε πΓΔΜ «η δημόσια συζήτηση είναι ελάχιστη για την ώρα. Η κυβέρνηση Ζάεφ είναι αδύναμη και απομένει να αποδειχθεί ότι μπορεί να αποκρούσει τις αντιδράσεις».

Οι διαφορές απόψεων στις δύο χώρες εντοπίζονται και εντός των διαπραγματευτικών ομάδων. Είναι κοινό μυστικό ότι οι κ.κ. Αδαμάντιος Βασιλάκης και Βάσκο Ναουμόφσκι (ο οποίος παράλληλα είναι ο πρεσβευτής της πΓΔΜ στην Ουάσιγκτον) προέρχονται από τις προηγούμενες κυβερνήσεις. Αυτός ήταν ο λόγος που οι Νίκος Κοτζιάς και Νίκολα Ντιμιτρόφ αποφάσισαν να τοποθετήσουν βοηθούς: ο μεν κ. Κοτζιάς επέλεξε τη Σοφία Γραμματά, επικεφαλής της Διεύθυνσης Α3 για τις Βαλκανικές Υποθέσεις, και ο κ. Ντιμιτρόφ την Αλεξάντρα Μιόφσκα, νούμερο 2 του γραφείου του και στενή του συνεργάτρια όταν ο ίδιος ήταν ο επικεφαλής της ομάδας της πΓΔΜ κατά την εκδίκαση της προσφυγής της γειτονικής χώρας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Η δέσμη ιδεών Νίμιτς με τα πέντε ονόματα γραμμένα στα σλαβικά [Republika Nova Makedonija, Republika Severna Makedonija, Republika Vardarska Makedonija, Republika Gorna Makedonija, Republika Makedonija (Skopje)] περιέχει θετικά στοιχεία για την Αθήνα και σε αυτό συμφωνούν άνθρωποι που έχουν διαχρονικά ασχοληθεί με το Μακεδονικό, είτε από θέσεις πολιτικής είτε αναλύοντας επιστημονικά το ζήτημα. «Είμαι μεταξύ αυτών που τονίζουν τη σημασία και άλλων παραμέτρων, εκτός της ονομασίας. Πάντως, αν οι πληροφορίες είναι ακριβείς, τότε μιλάμε για προτάσεις που –με εξαίρεση το «Δημοκρατία της Μακεδονίας (Σκόπια)» –είναι ιδιαίτερα θετικές» εξηγεί ο κ. Αρμακόλας.

Με τον κ. Αρμακόλα συμφωνεί και η Μαριλένα Κοππά, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και πρώην ευρωβουλευτής, με μακρά ειδίκευση σε θέματα Βαλκανίων και άνθρωπος που είχε συμμετάσχει ενεργά στην προσπάθεια της κυβέρνησης Σημίτη να λύσει το Μακεδονικό το 2001. «Η πρόταση Νίμιτς, τουλάχιστον στη βάση των πληροφοριών που υπάρχουν, δείχνει θετική. Σχεδόν όλες οι εκδοχές αφορούν σύνθετη ονομασία στα σλαβικά και αμετάφραστη» τονίζει η κυρία Κοππά.

Από τις πέντε επιλογές που έδωσε ο Μάθιου Νίμιτς, όλες τους αποτελούν σύνθετα ονόματα, με τα τέσσερα εξ αυτών να φέρουν γεωγραφικό προσδιορισμό και το ένα εξ αυτών να φέρει χρονικό προσδιορισμό (Republika Nova Makedonija). Επίσης, οι προσδιορισμοί, για πρώτη φορά, αφορούν αποκλειστικά τον όρο «Μακεδονία» και όχι το πολίτευμα, όπως είχε πολλάκις πράξει ο διαμεσολαβητής στο παρελθόν. Τα τελευταία χρόνια η Αθήνα είχε διατυπώσει την προτίμησή της σε γεωγραφικό προσδιορισμό, αν και τούτο δεν σημαίνει ότι αυτός απαραίτητα θα διευκόλυνε τη λύση.

Σύμφωνα με ενημερωμένους κύκλους, ο όρος «Vardarska» (για τον οποίο επιδεικνύει αυξημένο… ενδιαφέρον ο Πάνος Καμμένος) ίσως να δημιουργεί προβλήματα. Εχοντας χρησιμοποιηθεί πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν σημαντικό μέρος της περιοχής που σήμερα αποτελεί την πΓΔΜ βρισκόταν υπό τη διοίκηση των Σέρβων (με το όνομα «Vardarska Banovina»), ο όρος αυτός ίσως να μην είναι ικανοποιητικός για τους Αλβανούς της χώρας που δεν έχουν και τις καλύτερες αναμνήσεις από εκείνη την περίοδο. Σε ό,τι αφορά δε τους όρους «Severna» (Βόρεια) και «Gorna» (Ανω), δεν λείπουν όσοι εκτιμούν ότι η Βουλγαρία ίσως να αντιδρούσε αφού και το δικό της κομμάτι επί της γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας (η επονομαζόμενη «Μακεδονία του Πιρίν») βρίσκεται στο βόρειο τμήμα της. Οσο για την ονομασία «Republika Makedonija (Skopje)», η ανησυχία της Αθήνας είναι ότι με την πάροδο του χρόνου η παρένθεση θα πάψει να υπάρχει.

Είναι ίσως για αυτούς τους λόγους που το όνομα «Νέα Μακεδονία» στη σλαβική του μορφή μοιάζει να έχει αποκτήσει ένα μομέντουμ. Το «Nova Makedonija» είναι ένα όνομα που είχε πρωτοεμφανιστεί επί διαπραγματευτών Σάιρους Βανς και Ντέιβιντ Οουεν στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Μάλιστα, σε μία από τις εκδοχές του είχε ενιαία γραφή («Novamakedonija») και σύμφωνα με γνώστη των διαπραγματεύσεων αυτή θα ήταν πολύ καλή διέξοδος. Θα μπορούσε να βοηθήσει στην άρση του αδιεξόδου; Υπάρχουν αυτοί που εκτιμούν ότι θα προσέφερε μια θετική προοπτική. Για ορισμένους στην πΓΔΜ, θα αποτελεί μια τομή με το παρελθόν, την οποία ορισμένοι εθνικιστικοί κύκλοι δεν επιθυμούν. Για την Ελλάδα πάντως, μια τέτοια τομή θα αποτελούσε πολύ θετική εξέλιξη.

Η επιλογή του ονόματος είναι ίσως το «εύκολο» μέρος της λύσης. Το περίπλοκο είναι να βρεθεί το εύρος χρήσης. «Εκεί θα κριθεί η παρτίδα» λέει απερίφραστα η κυρία Κοππά. Στο σημείο αυτό και ο κ. Αρμακόλας επισημαίνει τις δυσκολίες που θα έχει η υλοποίηση της ρήτρας erga omnes: «Η κυβέρνηση της πΓΔΜ δεν έχει ούτε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία και –πιθανότατα –ούτε την κοινωνική υποστήριξη για να «περάσει» συνταγματική αλλαγή και πλήρη αλλαγή των δεδομένων στο εσωτερικό».

Η αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας θεωρείται από πολλούς στην Ελλάδα κομβική για την αναχαίτιση του «μακεδονικού αλυτρωτισμού» τον οποίο τοποθετούν στον πυρήνα του προβλήματος. Αλλωστε στο Σύνταγμα της πΓΔΜ γίνεται αναφορά σε «μακεδονικό λαό» και σε «μακεδονική γλώσσα». Σε σχέση με τη γλώσσα, ο κ. Νίμιτς επαναφέρει την παλιά ιδέα περί «makedonski» ή περί μιας γεωγραφικής ονομασίας με βάση το νέο όνομα, ενώ ανάλογο μοντέλο ακολουθεί για την εθνικότητα. Τα ζητήματα αυτά αγγίζουν πάντως την ταυτότητα του γειτονικού κράτους την οποία επιθυμεί να διαφυλάξει. Σε πρόσφατες δηλώσεις του ο Νίκολα Ντιμιτρόφ επανέλαβε δις ότι κατά την άποψή του δεν πρέπει να υπάρχει αποκλειστικότητα στη χρήση του όρου «Μακεδονία».

Η Αθήνα κινείται στο Μακεδονικό με ευρωατλαντική λογική. Η Ουάσιγκτον προωθεί, αν και διακριτικά προς το παρόν, την ένταξη της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ, ενώ η Ευρωπαϊκή Ενωση επιθυμεί να εκκινήσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Το κλείσιμο του μετώπου του ονοματολογικού εντάσσεται στο σκεπτικό ότι ο κίνδυνος για την Ελλάδα προέρχεται εξ Ανατολών και δεν υπάρχει η πολυτέλεια να αναλώνονται πόροι σε μέτωπα ήσσονος σημασίας. Παράλληλα, προχωρούν συζητήσεις με την Αλβανία. Αν βρεθούν λύσεις στα ζητήματα αυτά, εκτιμάται ότι η Ελλάδα θα μπορούσε να αποκτήσει μια «βαλκανική ενδοχώρα» που, ως το παλαιότερο μέλος της περιοχής σε ΝΑΤΟ και ΕΕ, θα μπορούσε να διαμορφώσει, εκμεταλλευόμενη ορισμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα (όπως π.χ. οι γεωγραφικές απολήξεις του αγωγού φυσικού αερίου ΤΑΡ).

Η διπλή αντίδραση της Μόσχας όμως τις προηγούμενες ημέρες ήρθε να υπενθυμίσει ότι η Ρωσία διεκδικεί ρόλο στην περιοχή και διατηρεί σκληρές απόψεις. Το Κρεμλίνο θέλει να αποτρέψει περαιτέρω διεύρυνση του ΝΑΤΟ, μετά την πρόσφατη ένταξη του Μαυροβουνίου ως 29ου μέλους της Συμμαχίας. Η δήλωση του ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ ότι η υπόθεση του ονοματολογικού άνοιξε ξανά μόνο επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν την ένταξη της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ και η σύστασή του στην Αθήνα να μην υποχωρήσει είναι ενδεικτική των επιθυμιών της Μόσχας. Παράλληλα, η άποψη ότι η Μόσχα θα αναγνωρίσει ένα όνομα που θα κατοχυρωθεί συνταγματικά και για εσωτερική χρήση διατυπώνεται, όπως εκτιμούν ορισμένες πλευρές, εκ του ασφαλούς. Με δεδομένη τη στήριξη που φέρεται να παρείχε η Μόσχα στην κυβέρνηση Γκρούεφσκι, μοιάζει δύσκολο να γίνει ανάλογη… σύσταση προς το VMRO να συνδράμει σε μια λύση που θα επέτρεπε στην πΓΔΜ να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.

Η Μόσχα όμως προχώρησε και ένα βήμα παραπέρα. Με ανακοίνωσή του στις 17 Ιανουαρίου, το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών επετέθη στον αλβανό πρωθυπουργό Εντι Ράμα για τη δήλωσή του ότι το Σοσιαλιστικό Κόμμα της Αλβανίας αναμείχθηκε στη δημιουργία του Απελευθερωτικού Στρατού του Κοσόβου, του γνωστού UCK, καθώς και στην υιοθέτηση του νόμου για τη διεύρυνση της χρήσης της αλβανικής γλώσσας στην πΓΔΜ. «Αυτές οι δηλώσεις επιβεβαιώνουν την πρόθεση του κ. Ράμα να συνεχίσει να προωθεί τη διαβόητη Πλατφόρμα των Τιράνων, στη σύνταξη της οποίας βοήθησε. Η εφαρμογή αυτού του κειμένου θα διέβρωνε τα συνταγματικά θεμέλια του “μακεδονικού κράτους” και της συμφωνίας-πλαισίου της Αχρίδας με συνέπεια την πρόκληση νέων εθνοτικών συγκρούσεων στα Βαλκάνια. Αυτές οι νεότερες εξελίξεις βρίσκονται εν πλήρει συμφωνία με τις ευρύτερες φιλοδοξίες για τη Μεγάλη Αλβανία, θέτοντας σε κίνδυνο την εδαφική ακεραιότητα αρκετών χωρών της περιοχής» αναφέρεται στη σκληρή ανακοίνωση του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών.

Είναι ξεκάθαρο ότι η Μόσχα δεν καίγεται για λύση του ονοματολογικού. Σε αυτή τη φάση, η λύση θα αντιστρατευόταν τα γεωπολιτικά της συμφέροντα στη Βαλκανική. Ισως, δε, να μην ενδιαφέρεται ούτε για την εξομάλυνση των ελληνοαλβανικών σχέσεων. Πόσο μπορούν οι ρωσικές θέσεις να επηρεάσουν τη λύση θα φανεί αν το ζήτημα της ονομασίας φθάσει στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, όπου θα μπορούσε να ελλοχεύει το ρωσικό βέτο.