Σάββας Στρούμπος: «Το τραύμα είναι πηγή έμπνευσης»

«Παρέλαβα τα γραπτά του Κάφκα πρώτη φορά από τον Λίγκετι. Δεν μπορούσα αρχικά να κάνω πολλά πράγματα με αυτά. Η «Δίκη» παρέμενε ξένη σε μένα, αλλά ήταν στο Παρίσι (το 1957-58) που βρήκα πρόσβαση στο έργο του, μέσω της «Μεταμόρφωσης». Σταδιακά ο Κάφκα γινόταν όλο και σημαντικότερος για μένα. Για ένα μεγάλο διάστημα απλώς κρατούσα σημειώσεις και συγκέντρωνα αποσπάσματα από ημερολόγια και γράμματα, τα οποία μου φαίνονταν κατάλληλα για σύνθεση εξαιτίας της ποιητικής τους ποιότητας ή του πολυσύνθετου περιεχομένου».

Mε τις παραπάνω φράσεις ο ούγγρος συνθέτης Γκιόργκι Κούρταγκ περιέγραφε το πλαίσιο της δημιουργίας του έργου του «Θραύσματα από τον Κάφκα» (1985-1987) με το οποίο κατέκτησε κομβική θέση στην κεντροευρωπαϊκή μουσική παραγωγή. Το εν λόγω έργο, το πλέον παιγμένο και ηχογραφημένο του 92χρονου σήμερα συνθέτη, ανεβαίνει με τη μορφή μουσικής περφόρμανς από την Ομάδα Σημείο Μηδέν στο Θέατρο Αττις – Νέος Χώρος, σε σκηνοθεσία Σάββα Στρούμπου. Η παράσταση εντάσσεται στο πλαίσιο της ευρύτερης εργασίας της ομάδας επάνω στον Κάφκα, η οποία άρχισε το 2008, όταν ο σκηνοθέτης διάβασε για πρώτη φορά τη «Σωφρονιστική Αποικία» του εβραίου συγγραφέα της Πράγας. «Αυτή ήταν και η εναρκτήρια παράσταση της ομάδας το 2009» εξηγεί ο Σάββας Στρούμπος.

«Το 2012» συνεχίζει «ακολούθησε η «Μεταμόρφωση» και το 2014 η δεύτερη εκδοχή της «Σωφρονιστικής Αποικίας». Στη διάρκεια της προετοιμασίας εκείνης της παράστασης άκουσα τα «Θραύσματα από τον Κάφκα» και τα βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα δουλειά. Ο συνθέτης αντλεί αποσπάσματα από επιστολές και ημερολόγια του συγγραφέα, και βάζει μουσική. Ωστόσο, δεν είναι τυχαία ούτε τα αποσπάσματα που έχει επιλέξει, ούτε η σειρά, ούτε τα τέσσερα μέρη στα οποία ομαδοποιούνται τα 40 θραύσματα. Ολα είναι τελείως συνειδητά ως προς τη δομή και τη φύση του έργου. Το πρώτο μέρος είναι η ίδια η ζωή με όλη της την πολυπλοκότητα, το δεύτερο η πορεία προς την έρημο της ύπαρξης, το τρίτο μέρος η αναμέτρηση με το σκοτάδι και το τέταρτο η υπέρβαση».

Σχολιάζοντας την έλξη που ασκεί εν προκειμένω ο συγγραφέας στον συνθέτη, ο Σάββας Στρούμπος λέει πως τόσο ο Κάφκα όσο και ο Κούρταγκ τολμούν να αναμετρηθούν με τις σκοτεινές σελίδες της εποχής και της ύπαρξης. Σε ό,τι αφορά τον συνθέτη, του λόγου το αληθές αποδεικνύουν τα ίδια τα βιώματά του. Γεννημένος στις 19 Φεβρουαρίου 1926 στην περιοχή Μπανάτ της σημερινής Ρουμανίας, όπου πήρε τα πρώτα μαθήματα πιάνου και σύνθεσης, το 1946 μετακόμισε στην Ουγγαρία όπου γράφτηκε στην Ακαδημία Μουσικής Φέρενκ Λιστ. Εκεί, πέρα από σημαντικούς δασκάλους, γνώρισε και τον λίγο μεγαλύτερό του Γκιόργκι Λίγκετι, με τον οποίο θα τους συνέδεε βαθιά φιλία.

Ωστόσο, σε αντίθεση με τον Λίγκετι που εγκατέλειψε την Ουγγαρία το 1956 κατά τη διάρκεια της Ουγγρικής Επανάστασης, ο Κούρταγκ επέλεξε να παραμείνει και να συμμετάσχει ενεργά. Μετά την αποτυχία της εξέγερσης αυτοεξορίστηκε για έναν χρόνο στο Παρίσι, το διάστημα 1957-1958, όπου ήρθε αντιμέτωπος με την κατάθλιψη, κατά πάσα πιθανότητα εξαιτίας της διάψευσης των προσδοκιών του από τις εξελίξεις στη χώρα του. Εκεί συνάντησε την ψυχολόγο Μαριάννα Στάιν η οποία εφάρμοζε θεραπεία μέσω της τέχνης. Με το έργο της, όχι μόνο τον βοήθησε να ξεπεράσει το πρόβλημα και τα τραύματα που είχαν παραλύσει τη δημιουργική του δραστηριότητα, αλλά άνοιξε και ένα καινούργιο κεφάλαιο στην πορεία του. Του έμαθε να προσεγγίζει τη σύνθεση ως διαδικασία η οποία αρχίζει από την απλούστερη χειρονομία για να καταλήξει σταδιακά στα υψηλότερα επίπεδα πολυπλοκότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι σε εκείνη αφιέρωσε τα «Θραύσματα από τον Κάφκα»…

Επιστρέφοντας στην παράσταση της Ομάδας Σημείο Μηδέν, ρωτώ τον σκηνοθέτη τι είναι αυτό που τον κεντρίζει ιδιαίτερα στον συγγραφέα, ώστε να καταφεύγει επανειλημμένως στο έργο του. «Οταν πρωτοδιάβασα τη «Σωφρονιστική Αποικία», μπορώ να πω πως είχα ήδη διαβάσει αρκετά, όμως δεν είχα ακόμη αντιληφθεί τη βαθιά συγγένεια που νιώθω πλέον με τον συγγραφέα. Κατάλαβα ότι πρόκειται για μια γόνιμη συνύπαρξη, υλικό στο οποίο έχω διαρκώς ανάγκη να επιστρέφω, με άλλον τρόπο κάθε φορά, με μεγαλύτερη ωριμότητα. Το ίδιο το υλικό σε προκαλεί να «βουτήξεις» σε αυτό όλο και πιο βαθιά».

Γεννημένος στην Αθήνα το 1979, ο Σάββας Στρούμπος αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου. Με υποτροφία Παξινού – Μινωτή του ΜΙΕΤ, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην Αγγλία. Ως ηθοποιός συμμετείχε σε αρκετές παραστάσεις του θεάτρου Αττις ενώ συνεργάστηκε επίσης ως βοηθός σκηνοθέτης με τον Θεόδωρο Τερζόπουλο. Το 2009 ήρθε η πρώτη παράσταση της Ομάδας Σημείο Μηδέν. Πώς προέκυψε άραγε το όνομα; «Προήλθε από μια οδηγία που έδωσα στους ηθοποιούς το 2008, στις πρόβες της πρώτης παράστασης, όταν παράλληλα αναζητούσαμε και όνομα για την ομάδα. Τους είπα ότι για να πετύχουμε κάτι που θέλαμε τη δεδομένη στιγμή, πρέπει να φτάσουμε στο Σημείο Μηδέν, το σημείο της επιστροφής, της μεγάλης ενέργειας, της επανασύνδεσης με το φάσμα των άπειρων δυνατοτήτων… Μας άρεσε και το κρατήσαμε ως όνομα της ομάδας».

Η πορεία της ομάδας συνέπεσε με τα χρόνια της βαθιάς κρίσης της χώρας. Πώς βίωσαν άραγε την κατάσταση αυτή; «Η τέχνη από μόνη της είναι σε κρίση, είναι πάντα πηγή αγωνίας» απαντά ο Σάββας Στρούμπος. «Ο καλλιτέχνης», συνεχίζει, «ζει, συνυπάρχει, αφουγκράζεται την κοινωνία, οπότε αν η τελευταία είναι σε κρίση δεν μπορεί παρά να επηρεάζεται. Σε πρακτικό επίπεδο, το να είσαι καλλιτέχνης σε μια εποχή που η τέχνη δεν έχει στήριξη σαφώς δυσκολεύει τα πράγματα. Ομως, σε αυτούς ειδικά τους καιρούς, η τέχνη παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Τίθενται εκ νέου κάποια ερωτήματα. Για να απαντήσω στην ερώτηση λοιπόν, τα χρόνια της κρίσης τα έζησα με αγωνία, βίωσα τους παλμούς και τις ρωγμές της κοινωνίας, αλλά από την άλλη πλευρά ήταν και δημιουργικά».

Για το φαινόμενο της φυγής των νέων ανθρώπων στο εξωτερικό λέει πως το βρίσκει φυσικό. Ωστόσο, «για μένα η Ελλάδα είναι πηγή έμπνευσης, το τραύμα, η δυσκολία είναι πηγή έμπνευσης».

Πού και πότε

Τα «Θραύσματα από τον Κάφκα» του Γκίοργκι Κούρταγκ ανεβαίνουν από την Ομάδα Σημείο Μηδέν σε σκηνοθεσία Σάββα Στρούμπου από τις 8 Φεβρουαρίου και για 11 παραστάσεις στο Θέατρο Αττις – Νέος Χώρος. Σκηνική εγκατάσταση – κοστούμια: Ηλίας Παπανικολάου. Συμμετέχουν: Φανή Αντωνέλου (σοπράνο), Φανή Βοβώνη (βιολί) και η ηθοποιός Ελλη Ιγγλίζ.