Αμερικανοί και Ευρωπαίοι θέλουν εμπλοκή Τσίπρα – Ζάεφ

Η ταχεία επίλυση του ονοματολογικού με την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (πΓΔΜ), αλλά και των εκκρεμοτήτων με την Αλβανία, θέτει πλέον ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα στην Αθήνα, η οποία αντιλαμβάνεται ότι τα περιθώρια ελιγμών της είναι περιορισμένα, στο πλαίσιο των επιθυμιών του ευρωατλαντικού παράγοντα για τη σταθεροποίηση του βαλκανικού χώρου. Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, για το οποίο υπάρχει απόλυτη ταύτιση απόψεων σε όλες τις πρωτεύουσες όπου λαμβάνονται οι μείζονες αποφάσεις (Ουάσιγκτον, Βρυξέλλες, Βερολίνο, Παρίσι αλλά και Λονδίνο), οι διμερείς διαφορές που εξακολουθούν να υπάρχουν στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων απαιτείται να διευθετηθούν το ταχύτερο δυνατόν και να κλείσει «η δουλειά που δεν έχει ολοκληρωθεί».

Το πρώτο εξάμηνο του 2018 θα είναι κομβικής σημασίας, όχι επειδή ελλοχεύουν πιθανές εκλογικές αναμετρήσεις, όπως ορισμένοι στην Αθήνα επιμένουν να τονίζουν, αλλά επειδή έχει καταρτιστεί σαφές χρονοδιάγραμμα από τους παίκτες – κλειδιά. Επιπλέον, ένας παράγοντας που δεν πρέπει να παραγνωρίζεται είναι η ενεργειακή ασφάλεια και ο περιορισμός τής ρωσικής επιρροής στο ζήτημα αυτό. Ενημερωμένες πηγές σημείωναν ότι σε Ουάσιγκτον και ΝΑΤΟ κρίνεται ως πολύ σημαντική η διασύνδεση Ελλάδας – πΓΔΜ με την κατασκευή κάθετου αγωγού φυσικού αερίου από τον ΤΑΡ προς τον Βορρά.

Σε αυτό το πλαίσιο, έμπειροι παρατηρητές αναδεικνύουν παράλληλα και ορισμένες ημερομηνίες – κλειδιά. Κατ’ αρχήν, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Επιτροπή αναμένεται να παρουσιάσει μέσα στο πρώτο 15ήμερο του Φεβρουαρίου (ορισμένοι μιλούν για τις 7 ή τις 14 Φεβρουαρίου) τη Στρατηγική για τη Διεύρυνση, ένα πολιτικό κείμενο με ορίζοντα το 2025. Παράλληλα, η βουλγαρική προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης έχει θέσει ως μια εκ των βασικών της προτεραιοτήτων την αναζωογόνηση της διεύρυνσης για τα Δυτικά Βαλκάνια, 15 χρόνια μετά τη Σύνοδο Κορυφής της Θεσσαλονίκης, επί ελληνικής προεδρίας, το 2003. Στις 17 Μαΐου αναμένεται, μάλιστα, να διεξαχθεί στη Σόφια Σύνοδος Κορυφής για τα Δυτικά Βαλκάνια και πολλοί θα ήθελαν ως τότε να μπορούν να γίνουν ανακοινώσεις για την ευρωπαϊκή προοπτική των Σκοπίων και των Τιράνων. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ενδιαφέρον για τα Δυτικά Βαλκάνια δεν θα κοπάσει, καθώς της βουλγαρικής έπεται η αυστριακή προεδρία. Η Βιέννη, τόσο παραδοσιακά όσο και εκμεταλλευόμενη το Προσφυγικό, έχει αναβαθμίσει την επιρροή της στην περιοχή. Υψηλό ενδιαφέρον για τα Δυτικά Βαλκάνια εκφράζει και η Βρετανία, όπου θα διεξαχθεί στις 10 Ιουλίου η Σύνοδος Κορυφής της Διαδικασίας του Βερολίνου.

Παράλληλα η Ουάσιγκτον, με αιχμή του δόρατος το ΝΑΤΟ, επιδιώκει να επανέλθει στη Βαλκανική έπειτα από κάποια χρόνια μειωμένου ενδιαφέροντος. Στο επίκεντρο της αμερικανικής οπτικής βρίσκεται η απόσπαση της Σερβίας από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της Ρωσίας και επίσης, σε δεύτερο πλάνο, η ανάσχεση της αυξανόμενης κινεζικής διείσδυσης στην περιοχή με μοχλό την οικονομική και εμπορική συνεργασία του νέου Δρόμου του Μεταξιού που επικεντρώνεται, καθόλου τυχαία, στη… Σερβία. Η αμερικανική στρατηγική πλαισιώνεται από την επιθυμία της ΕΕ για ένταξη της Σερβίας και του Μαυροβουνίου στην Ενωση στα μέσα της επόμενης δεκαετίας, κάτι που όμως θα απαιτήσει την οριστική επίλυση της εκκρεμότητας Βελιγραδίου – Πρίστινας. Παράλληλα, η διευθέτηση του ονοματολογικού μεταξύ Ελλάδας και πΓΔΜ κρίνεται αναγκαία με σκοπό τη σταθεροποίηση του «κάθετου άξονα» Ελλάδας – ΠΓΔΜ – Κοσόβου – Σερβίας. Οσο για τις ελληνοαλβανικές σχέσεις, είναι σαφές ότι τόσο η Ουάσιγκτον όσο και οι Βρυξέλλες διάκεινται θετικά προς τον αλβανικό παράγοντα, «συγχωρώντας» τις κατά καιρούς ακραίες συμπεριφορές του Εντι Ράμα στα Τίρανα και των άλλοτε οπλαρχηγών του UCK στην Πρίστινα.

Οι ιδέες που κυκλοφορούν στην Ουάσιγκτον περί των Δυτικών Βαλκανίων αποτυπώθηκαν εύγλωττα σε έκθεση με τίτλο «Balkans Forward: A New US Strategy for the Region» του ινστιτούτου Atlantic Council τον περασμένο Νοέμβριο, στην παρουσίαση της οποίας παρευρέθησαν οι υπουργοί Εξωτερικών των επονομαζόμενων «Western Balkans 6» (Αλβανίας, Σερβίας, Μαυροβουνίου, Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, πΓΔΜ, Κοσόβου). Η πιο εντυπωσιακή από τις προτάσεις των συντακτών της έκθεσης είναι η εγκαθίδρυση μόνιμης αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στην περιοχή και συγκεκριμένα στη βάση Μπόντστιλ στο Κόσοβο –με το βλέμμα και προς τη Ρωσία. Προτείνεται παράλληλα μια «ιστορική επαναπροσέγγιση» με το Βελιγράδι, αλλά και η γενικότερη επιστροφή των ΗΠΑ στην περιοχή ως «έντιμου διαμεσολαβητή». Επίσης, δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη η δήλωση (τον περασμένο Δεκέμβριο, σε συνάντηση στο πλαίσιο του Αδριατικού Χάρτη) του αμερικανού διπλωμάτη Μάθιου Πάλμερ, διευθυντή για Θέματα Νότιας Ευρώπης στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, ότι η πΓΔΜ μπορεί να γίνει το 30ό μέλος του ΝΑΤΟ εντός του 2018.

Σε ανάλογο κλίμα, μελέτη του Αμυντικού Κολεγίου του ΝΑΤΟ με τίτλο «Τα Δυτικά Βαλκάνια και η εκδίκηση της Ιστορίας», που δημοσιεύθηκε επίσης τον περασμένο Νοέμβριο, προτείνει τη δημιουργία, με έδρα το Σαράγεβο, ενός κοινού αρχηγείου όλων των δυνάμεων του ΝΑΤΟ στην περιοχή, με την παράλληλη αξιοποίηση της δύναμης που δημιουργήθηκε για την αντιμετώπιση της ρωσικής απειλής μετά τα γεγονότα τη Κριμαίας για προβολή ισχύος στην περιοχή. Η ανησυχία για την έκταση της ρωσικής επιρροής αποτυπώνεται και σε πρόσφατη έκθεση της βρετανικής Βουλής των Λόρδων, με τίτλο «Το Ηνωμένο Βασίλειο και το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων». Το βρετανικό ενδιαφέρον για την περιοχή είναι αυξημένο και θα καταστεί σαφές με διάφορες πρωτοβουλίες.

Στην Αθήνα και στα Σκόπια φαίνεται ότι υπάρχει η διάθεση να επιταχυνθούν όσο γίνεται περισσότερο οι διαδικασίες για την εξεύρεση λύσης στο ονοματολογικό. Ο Μάθιου Νίμιτς θα συναντηθεί με τους διαπραγματευτές των δύο χωρών Αδαμάντιο Βασιλάκη και Βάσκο Ναουμόσκι την προσεχή Τετάρτη στη Νέα Υόρκη, στην οποία αναμένεται να καταθέσει μια πρόταση – πλαίσιο με ένα ή περισσότερα ονόματα. Ωστόσο, όπως αποκάλυψε ο Νίκολα Ντιμιτρόφ σε συνέντευξη του, κατά την τρίωρη συνάντηση του με τον Νίκο Κοτζιά στη Θεσσαλονίκη, την περασμένη Πέμπτη, οι δύο χώρες αποφάσισαν να ακολουθήσουν μια διαφορετική μεθοδολογία, στο πλαίσιο της οποίας θα έχουν αυτές πρωταγωνιστικό ρόλο. Ετσι φέρεται να συμφώνησαν στη δημιουργία μιας κοινής ομάδας εργασίας υπό την ηγεσία τους που θα αναζητήσει πιθανές λύσεις για το θέμα του ονόματος. Παράλληλα, με σαφή αμερικανική –και όχι μόνο –επίνευση, προωθείται συνάντηση των πρωθυπουργών Αλέξη Τσίπρα και Ζόραν Ζάεφ, χωρίς όμως να θεωρείται δεδομένο ότι αυτή θα πραγματοποιηθεί στο περιθώριο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός. Η Ουάσιγκτον εκτιμά ότι η εμπλοκή τους είναι κρίσιμη και από την άποψη αυτή δεν έχει μεταβάλει την άποψη που διατύπωνε ήδη από την περίοδο 2007-2008, όταν επεδίωκε συνάντηση των Κώστα Καραμανλή και Νίκολα Γκρούεφσκι.

Δεν είναι σαφές πόσο έχει «μορφοποιηθεί» η διαπραγμάτευση αυτήν την περίοδο. Πρέπει να επισημανθεί όμως ότι το εσωτερικό πολιτικό σκηνικό στις δύο χώρες παραμένει «δύσκολο». Δεν είναι ξεκάθαρο αν σε επίπεδο κοινωνίας υπάρχουν οι προϋποθέσεις για συναίνεση, ενώ οι δύο κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν τα δικά τους προβλήματα. Στην Αθήνα, η «στάση Ιανού» που τηρεί ο υπουργός Εθνικής Αμυνας Πάνος Καμμένος, ο οποίος τη μια στιγμή ομιλεί για μη αποδοχή του όρου «Μακεδονία» και την άλλη εμφανίζεται να αποδέχεται το Βουκουρέστι, καθώς και η απροθυμία της κυβέρνησης να ενημερώσει υπεύθυνα την αντιπολίτευση δηλητηριάζουν το κλίμα. Στα Σκόπια, η ισχνή κοινοβουλευτική πλειοψηφία αλλά και η «δύσκολη» συγκατοίκηση της κυβέρνησης Ζάεφ με τον προερχόμενο από το VMRO – DPMNE πρόεδρο της Δημοκρατίας Γκιόργκι Ιβανόφ περιπλέκουν την κατάσταση. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι στο κόμμα του πρώην πρωθυπουργού Νίκολα Γκρούεφσκι δεν έχει ουσιαστικά υπάρξει μια αλλαγή φρουράς με την εμφάνιση μιας πιο μετριοπαθούς ηγεσίας. Αλλωστε, ο νέος πρόεδρος του κόμματος, ο Χρίστιαν Μισκόφσκι, θεωρείται ελεγχόμενος από τον κ. Γκρούεφσκι.

Από τον Νίμιτς στην… Κορυτσά

Είναι αναμφίβολα σαφές, ότι στο παρασκήνιο κυοφορούνται διάφορα σενάρια για τη «διπλωματική χορογραφία» που πρέπει να ακολουθηθεί. Οι εμπλεκόμενοι τρίτοι παίκτες κινούνται προσεκτικά και το ίδιο αναμένεται να πράξει και ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτεμπεργκ, που στις 17 Ιανουαρίου θα επισκεφθεί τα Σκόπια. Η Συμμαχία φυσικά δεν αναμειγνύεται στη διαπραγμάτευση, αν και παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τις διαβουλεύσεις, καθώς υπάρχει ανανεωμένο ενδιαφέρον για τη διεύρυνση, αφού στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής είχε αποφασιστεί να πραγματοποιηθεί και μια μελέτη για την «πολιτική ανοικτών θυρών».

Σύμφωνα πάντως με ορισμένες πληροφορίες, στο εσωτερικό της Συμμαχίας υπάρχουν κάποιες χώρες που, ενώ αναγνωρίζουν τη βούληση της νέας ηγεσίας της πΓΔΜ για προσέγγιση με τους ευρωατλαντικούς θεσμούς, δεν κρύβουν τον προβληματισμό τους για το αν η εσωτερική κατάσταση στη χώρα (σε επίπεδο δημοκρατίας, θεσμών, κράτους δικαίου) ευνοεί την ένταξη. Οι χώρες αυτές, όπως π.χ. η Ολλανδία, κοιτούν προφανώς το μέλλον, καθώς η εξεύρεση λύσης θα ανοίξει παράλληλα για τα Σκόπια την πόρτα των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ.

Στις 19 Ιανουαρίου, δύο ημέρες μετά τη συνάντηση στη Νέα Υόρκη υπό τον κ. Νίμιτς, ο κ. Κοτζιάς θα μεταβεί στην Κορυτσά, όπου θα συμμετάσχει στον δεύτερο κύκλο των συνομιλιών που έχει ανοίξει με τα Τίρανα για την επίλυση των ελληνοαλβανικών εκκρεμοτήτων (ο πρώτος γύρος είχε πραγματοποιηθεί στην Κρήτη). Οι συνομιλίες διεξάγονται σε απόλυτο «σκοτάδι ενημέρωσης», τουλάχιστον από ελληνικής πλευράς, διότι στα Τίρανα ο υπουργός Εξωτερικών Ντίτμιρ Μπουσάτι εμφανίζεται λαλίστατος. Σε πρόσφατη τηλεοπτική του συνέντευξη, ο ομόλογος του κ. Κοτζιά αναφέρθηκε σε τρία «καλάθια θεμάτων» που συναποτελούν το «πακέτο» στο οποίο έχει αναφερθεί ο έλληνας υπουργός Εξωτερικών.

Σύμφωνα με τον κ. Μπουσάτι, στο πλαίσιο του «πρώτου καλαθιού» συμπεριλαμβάνεται πριν από όλα το ζήτημα της άρσης της εμπόλεμης κατάστασης με την Αλβανία, το ζήτημα των στρατιωτικών κοιμητηρίων κ.ά. Η άρση του εμπολέμου είναι θέμα στο οποίο επιμένει πολύ η αλβανική πλευρά και, όπως προκύπτει από αξιόπιστες πληροφορίες, η Αθήνα θα ικανοποιήσει το αίτημα. Αυτή την περίοδο προετοιμάζεται, αν δεν έχει ολοκληρωθεί ήδη, η επεξεργασία του Προεδρικού Διατάγματος με το οποίο θα ακυρώνεται ουσιαστικά το Βασιλικό Διάταγμα της 10ης Νοεμβρίου 1940 με το οποίο εφαρμόζεται ο Αναγκαστικός Νόμος 2636 «Περί δικαιοπραξιών εχθρών και μεσεγγυήσεως εχθρικών περιουσιών». Η υπογραφή του Προεδρικού Διατάγματος θα επιτρέψει σε αλβανούς υπηκόους να διεκδικήσουν τις περιουσίες τους που είχαν τεθεί υπό μεσεγγύηση. Ο κ. Μπουσάτι θέτει από την πλευρά του και το ζήτημα των Τσάμηδων, λέγοντας ότι υπάρχουν και ακίνητά τους. Το υπουργείο Εξωτερικών αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι η Αθήνα έχει αποδεχθεί τη συζήτηση περί «Τσάμικου», αλλά η συνεχιζόμενη επανάληψη σχετικών δηλώσεων κινεί υποψίες.

Το δεύτερο «καλάθι θεμάτων» κατά τον κ. Μπουσάτι είναι ζητήματα που αφορούν την ελληνική εθνική μειονότητα, τα οποία συνδέει με τα δικαιώματα των Αλβανών που κατοικούν στην Ελλάδα. Η σύνδεση αυτή, εφόσον έχει γίνει, μοιάζει εκ πρώτης όψεως προβληματική. Οσο για το «τρίτο καλάθι», στο οποίο εντάσσεται η Συμφωνία για τις Θαλάσσιες Ζώνες του 2009, ο αλβανός υπουργός ομιλεί και για θέμα καλύτερου καθορισμού των χερσαίων συνόρων. Αναφορικά με τη Συμφωνία του 2009, το παρασκήνιο οργιάζει. Ο κ. Κοτζιάς εμφανίζεται να βάζει στο τραπέζι την ιδέα της επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, αλλά το ζήτημα είναι ιδιαίτερα περίπλοκο.