Η ομορφιά γεννιέται στην Πίνδο

Ψηλά στις κορυφές της Πίνδου ήταν κρυμμένο ένα μυστικό. Η υπεραιωνόβια λευκόδερμη πεύκη –ρόμπολο, για όσους τη γνωρίζουν καλύτερα –δεσπόζει στα μεγάλα υψόμετρα και αντέχει στις σκληρές συνθήκες, μένοντας όρθια και αειθαλής εκεί όπου τα άλλα δέντρα δεν μπορούν να επιβιώσουν. Αν και αποτελεί σήμα κατατεθέν των δασών των Γρεβενών και μερικών ακόμα περιοχών της Μακεδονίας, θα μπορούσε να πει κάποιος ότι το επιβλητικό δέντρο είναι σχετικά άγνωστο στο ευρύ κοινό ενώ ως τώρα ήταν μάλλον παραγνωρισμένο από την επιστήμη. Πρόσφατα ωστόσο έλληνες επιστήμονες ασχολήθηκαν με αυτό και ανακάλυψαν ένα από τα «όπλα» που του χαρίζουν τη μακροβιότητα και την ανθεκτικότητά του. Ετσι η λευκόδερμη πεύκη πέρασε στην επίσημη «βιβλιοθήκη» των συστατικών της παγκόσμιας κοσμετολογίας για τις εντυπωσιακές αντιγηραντικές ιδιότητές της.

Οι ερευνητές από το Τμήμα Φαρμακευτικής και το Εργαστήριο Μοριακής και Κυτταρικής Γήρανσης του Τμήματος Βιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) σε συνεργασία με την εταιρεία «Κορρές» μελέτησαν εκχυλίσματα του φλοιού διαφόρων ειδών πεύκης αλλά και άλλων ανθεκτικών δέντρων. Το εκχύλισμα του φλοιού της λευκόδερμης πεύκης (Pinus heldreichii) ξεχώρισε από όλα τα άλλα όχι μόνο επειδή έδειξε ότι ενεργοποιεί πολλαπλά μονοπάτια αντιγήρανσης αλλά κυρίως εξαιτίας της επίδρασης που φάνηκε να έχει σε έναν βασικό μηχανισμό άμυνας του οργανισμού εναντίον της φθοράς και του γήρατος, το πρωτεάσωμα. Το πρωτεάσωμα είναι κάτι σαν «σκουπιδιάρικο και κέντρο ανακύκλωσης» μαζί για τα κύτταρά μας, αφού ο ρόλος του είναι να «μαζεύει» τα κατεστραμμένα υλικά που συσσωρεύονται στο εσωτερικό τους, να τα «διαλύει» και να δίνει πίσω τις πρώτες ύλες για τη σύνθεση νέων ζωτικών συστατικών.

«Σε κάθε κύτταρο του οργανισμού μας συσσωρεύεται κατεστραμμένο υλικό, κατεστραμμένες πρωτεΐνες. Αυτό το κατεστραμμένο υλικό είναι τοξικό για τον οργανισμό και προκαλεί φθορά και γήρανση. Το πρωτεάσωμα είναι ο βασικός μηχανισμός αποτοξίνωσης του κυττάρου: όχι μόνο απομακρύνει τις κατεστραμμένες πρωτεΐνες αλλά επίσης τις αποδομεί, παράγοντας υγιή αμινοξέα τα οποία το κύτταρο μπορεί να χρησιμοποιήσει για να συνθέσει νέες, υγιείς πρωτεΐνες» εξηγεί μιλώντας στο «Βήμα» η Λένα Φιλίππου, επικεφαλής του Τμήματος Καινοτομίας και Ανάπτυξης Προϊόντων της «Κορρές». «Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο αποτοξινώνει αλλά παράλληλα δημιουργεί ανάπλαση και ανανέωση».

Οπως μας λέει η ερευνήτρια, στα πειράματα που έγιναν σε καλλιέργειες δερματικών κυττάρων το εκχύλισμα του φλοιού της λευκόδερμης πεύκης φάνηκε να ενεργοποιεί όλα τα γονίδια που σχετίζονται με το πρωτεάσωμα. «Είχε εξαιρετική συμπεριφορά» αναφέρει «και αυτό αποτυπώθηκε και σε πειράματα όπου εξετάσαμε τον φαινότυπο των κυττάρων. Είδαμε ότι ενεργοποιώντας το πρωτεάσωμα πετυχαίναμε έναν φαινότυπο νεανικών κυττάρων. Ξαναγύριζαν δηλαδή τα κύτταρα σε μια πιο νεανική φάση». Ακριβώς επειδή το πρωτεάσωμα φάνηκε να παίζει τόσο σημαντικό ρόλο στην αναστροφή της γήρανσης των κυττάρων, και αφού εξέτασε τη δράση του και με κλινικές δοκιμές, η «Κορρές» αποφάσισε να επιστρατεύσει το εκχύλισμα της λευκόδερμης πεύκης σε μια ιδιαίτερα «σκληρή» μάχη, αυτήν της καταπολέμησης της φθοράς που επιφέρει στο δέρμα η εμμηνόπαυση.

Η μάχη αυτή είναι σκληρή γιατί η διαδικασία της γήρανσης του δέρματος εντείνεται μετά την εμμηνόπαυση. «Μια πρώτη σημαντική αιτία είναι ότι μετά την εμμηνόπαυση ατονεί η πολύ βασική λειτουργία που εξασφαλίζει ότι κάθε 28 ημέρες γίνεται σε έναν βαθμό ανανέωση των κερατινοκυττάρων, δηλαδή των κυττάρων της επιφάνειας του δέρματος, με την απόπτωση και την παραγωγή νέων» εξηγεί η κυρία Φιλίππου. «Επειδή τα κύτταρα δεν ανανεώνονται με τον ίδιο ρυθμό, ενώ παράλληλα συσσωρεύονται και τα «παλιά» κύτταρα, παρατηρείται πάχυνση της επιδερμίδας –το δέρμα αποκτά πιο παχιά, θαμπή και τραχιά όψη».

Η δεύτερη αλλαγή που παρατηρείται, συνεχίζει η ερευνήτρια, είναι ότι οι πρωτεΐνες που βρίσκονται στη μεσοκυττάρια ουσία –δηλαδή ανάμεσα στα κύτταρα –μειώνονται σημαντικά ενώ ταυτόχρονα μειώνονται (κατά το ένα τρίτο) και τα λιπίδια που υπάρχουν στην κεράτινη στιβάδα, την εξωτερική στιβάδα της επιδερμίδας.«Παράλληλα, εφόσον μειώνονται οι πρωτεΐνες και τα λιπίδια, η επιδερμίδα χάνει επίσης ζωτικό νερό» επισημαίνει. «Ως συνέπεια όλων των παραπάνω έχουμε απώλεια όγκου και χαλάρωση του δέρματος, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται βαθιές ρυτίδες».

Το τρίτο σημαντικό «σύμπτωμα» της εμμηνόπαυσης, όπως αναφέρει η κυρία Φιλίππου, δεν αφορά πλέον μόνο την επιδερμίδα, αλλά συνολικά το δέρμα. «Το δέρμα συνολικά λεπταίνει και γίνεται πιο ευαίσθητο στους εξωτερικούς παράγοντες γήρανσης, με πρώτο φυσικά την ακτινοβολία. Γι’ αυτό και έχουμε τις κηλίδες γήρανσης, αποτέλεσμα φωτογήρανσης» εξηγεί.

Η νέα σειρά «Λευκή πεύκη» της «Κορρές» έχει σχεδιαστεί με γνώμονα όλες αυτές τις αλλαγές, γι’ αυτό και συμπληρώνει τη δράση του εκχυλίσματος της λευκόδερμης πεύκης με ένα ακόμα ισχυρό συστατικό: ένα φυσικό δραστικό μείγμα πολυπεπτιδίων το οποίο, όπως φάνηκε στα πειράματα στο εργαστήριο αλλά και σε κλινικές μελέτες, καταπολεμά στοχευμένα τις μετεμμηνοπαυσιακές φθορές του δέρματος. Αυτό το μείγμα πολυπεπτιδίων, όπως μας λέει η κυρία Φιλίππου, εντοπίστηκε ύστερα από μελέτες δύο χρόνων και τα αποτελέσματά του ήταν εντυπωσιακά, τόσο στα πειράματα στο εργαστήριο, σε καλλιέργειες κυττάρων, όσο και στις κλινικές δοκιμές που έγιναν σε εθελόντριες πριν και μετά την εμμηνόπαυση. Στις γυναίκες που είχαν μπει στην εμμηνόπαυση φάνηκε να επαναφέρει την περιεκτικότητα σε νερό και την πυκνότητα του δέρματος στα επίπεδα προ εμμηνόπαυσης, μειώνοντας την ξηρότητα, την τραχιά υφή, την έλλειψη ελαστικότητας, τις βαθιές ρυτίδες και την αυξημένη ευαισθησία. Στις γυναίκες που δεν είχαν μπει ακόμη στην εμμηνόπαυση, δεν είχε κανένα σημαντικό αποτέλεσμα! «Αυτό», υπογραμμίζει η ερευνήτρια, «δείχνει ότι έχει απολύτως στοχευμένη δράση στους μηχανισμούς που φθίνουν στο δέρμα μετά την εμμηνόπαυση».

Εκτός από τα δύο βασικά, «στοχευμένα» συστατικά, τα προϊόντα της σειράς «Λευκή πεύκη» περιέχουν και μια σειρά άλλα συστατικά που είναι γνωστό ότι βοηθούν στη σύσφιγξη, στη βελτίωση του όγκου και της πυκνότητας καθώς και στην ενυδάτωση του δέρματος. Η τελική «φόρμουλα» πέρασε και αυτή από κλινικές δοκιμές –καθώς στη χώρα μας δεν υπάρχουν οι απαραίτητες υποδομές και τα κατάλληλα όργανα, οι κλινικές δοκιμές τόσο των μεμονωμένων συστατικών όσο και των τελικών προϊόντων έγιναν σε εξειδικευμένο ινστιτούτο της Ιταλίας σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Παβία. Η «ετυμηγορία» των εθελοντριών φάνηκε να επιβεβαιώνει τα όσα είχαν διαβλέψει οι ερευνητές από τα πρώτα πειράματά τους. Εννέα στις δέκα δήλωσαν ότι διαπίστωσαν βαθιά θρέψη του δέρματος αμέσως μετά την εφαρμογή, μείωση των βαθιών ρυτίδων σε έναν μήνα και ενισχυμένο όγκο προσώπου. Οκτώ στις δέκα δήλωσαν επίσης ότι αισθάνθηκαν το δέρμα τους όπως πριν από την εμμηνόπαυση.

Μετά τη μαύρη πεύκη και τις ευεργετικές πολυφαινόλες της που έχουν χρησιμοποιηθεί στην ομώνυμη σειρά της «Κορρές», η λευκή πεύκη φαίνεται να αναδεικνύεται σε ένα ακόμα δυνατό αντιγηραντικό «χαρτί» των ελληνικών δασών. Και ίσως στο μέλλον έπεται συνέχεια. «Γνωρίζοντας από τη βιβλιογραφία ότι η πεύκη είναι ένα από τα πιο ανθεκτικά και προσαρμοστικά υπεραιωνόβια δέντρα, είχαμε αρχίσει να τη μελετάμε από το 2005, με το εκχύλισμα της μαύρης πεύκης» αναφέρει η κυρία Φιλίππου. «Βλέποντας τα πολύ καλά αποτελέσματα που είχε η μαύρη πεύκη, βάλαμε στα επόμενα ερευνητικά προγράμματα και άλλα είδη πεύκης που είναι διαθέσιμα στην Ελλάδα, στην Πίνδο, καθώς και στα Βαλκάνια. Ετσι φθάσαμε στη λευκή πεύκη, αλλά δεν σταματάμε εδώ. Συνεχίζουμε τις έρευνες»

Ο φλοιός της λευκόδερμης πεύκης που χρησιμοποιεί η «Κορρές» προέρχεται από το δάσος της Κρανιάς Γρεβενών – ένα πανέμορφο δασικό τοπίο που εκτείνεται στα όρια του Εθνικού Δρυμού της Βάλια Κάλντα και φθάνει σε υψόμετρο 2.160 μέτρων. Η λευκόδερμη πεύκη, ή αλλιώς ρόμπολο, αρχίζει να φύεται από τα 1.100 μ. – εκεί όπου αρχίζουν να αραιώνουν η μαύρη πεύκη και η ελάτη – και φθάνει ως την κορυφή. Από τα 1.600 μ. και πάνω είναι το μοναδικό δασικό δέντρο ανάμεσα στη θαμνώδη και ποώδη βλάστηση που μπορεί να αντέξει τις σκληρές συνθήκες που επικρατούν σε τόσο μεγάλα ύψη. Και, όπως αποδεικνύεται, καταφέρνει να επιβιώσει για αιώνες, παρά το κρύο, τα χιόνια, τους ισχυρούς ανέμους και το σχετικά φτωχό σε θρεπτικά συστατικά έδαφος. Στην οροσειρά της Πίνδου έχει εντοπιστεί από διεθνή ομάδα επιστημόνων ο «Αδωνις», η γηραιότερη γνωστή εν ζωή λευκόδερμη πεύκη στην Ευρώπη, ηλικίας 1.075 ετών.

Ο Νομός Γρεβενών προσέχει τα δάση του και έτσι το δάσος της Κρανιάς, το οποίο είναι δημόσιο, υπόκειται σε αυστηρά μελετημένη διαχείριση. «Με τον όρο διαχείριση στη δασοπονία εννοούμε το σύνολο των σχεδιασμένων επεμβάσεων στο δάσος, με διπλό στόχο: την ανάληψη δασικών προϊόντων και ταυτόχρονα τη βελτίωση της δομής και της υγείας του δάσους» λέει στο «Βήμα» ο Γιάννης Τζατζάνης, δασολόγος της Διεύθυνσης Δασών Γρεβενών. «Οι μέθοδοι διαχείρισης που εφαρμόζουμε αποβλέπουν στην αειφορία των καρπώσεων, δηλαδή απλά… δάσος για πάντα!» τονίζει.

Στα δάση, όταν μιλάμε για διατήρηση, πρέπει να σκεφτόμαστε σε βάθος δεκαετιών. Τα δασικά δέντρα, και ιδιαίτερα τα κωνοφόρα, στα οποία ανήκει η πεύκη, χρειάζονται πολλά χρόνια για να μεγαλώσουν, οπότε κάθε παρέμβαση που γίνεται θα πρέπει να βλέπει μακριά στο μέλλον.«Η διαχείριση, όχι μόνο για τη λευκόδερμη πεύκη αλλά για όλα τα δέντρα που έχουμε σαν δασική υπηρεσία, γίνεται βάσει μελετών οι οποίες καθορίζουν πώς θα διαχειριστούμε το δάσος για την επόμενη δεκαετία» λέει ο δασολόγος. Οι μελέτες αυτές ορίζουν πόσα δέντρα από κάθε είδος επιτρέπεται να υλοτομηθούν κάθε χρόνο με βάση το «ξυλοαπόθεμα», δηλαδή τη συνολική ποσότητα ξυλείας που έχει το δάσος. «Τα στοιχεία αυτά», εξηγεί, «τα συλλέγουμε επί ένα-δύο χρόνια. Μετράμε το ύψος των δέντρων, τη διάμετρο, την αύξηση του όγκου, και υπολογίζουμε την αύξηση που θα έχει το ξυλοαπόθεμα, πόση ποσότητα δηλαδή θα παραχθεί μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια από κάθε είδος, ώστε να καθορίσουμε πόση ποσότητα μπορεί να υλοτομηθεί από το καθένα». Τα ποσοστά υλοτόμησης κυμαίνονται σε 8%-12%, ενώ η «ώριμη» ηλικία υλοτόμησης για τα κωνοφόρα είναι από τα 60 έτη και μετά.

«Ο τρόπος που θα κόψουμε τα δέντρα καθορίζεται και αυτός από τη διαχειριστική μελέτη» προσθέτει ο δασολόγος. «Συνήθως για τη λευκόδερμη πεύκη γίνονται καλλιεργητικές υλοτομίες. Καλλιέργεια σημαίνει ότι αν έχουμε, π.χ., δύο δέντρα λευκόδερμης πεύκης το ένα δίπλα στο άλλο, δεν θα κόψουμε και τα δύο αλλά μόνο το ένα. Αφήνουμε δηλαδή να υπάρχουν δέντρα σε όσο το δυνατόν περισσότερα σημεία». Κάποια δέντρα, ακόμα και νεαρά, μπορεί επίσης να κοπούν στο πλαίσιο καθαρισμών για να «πάρει αέρα» το δάσος. «Κόβουμε ορισμένα δέντρα και απομακρύνουμε αυτά που έχουν σπάσει για να δώσουμε ζωή στο υπόλοιπο δάσος, να μπορέσει να αναπνεύσει πιο καλά για να ζήσει» εξηγεί.

Τα ρόμπολα, όπως μας λέει ο κ. Τζατζάνης, είναι τα δέντρα που φθάνουν στις μεγαλύτερες ηλικίες στο δάσος της Κρανιάς. Πιστεύει μάλιστα ότι ο… υπερχιλιόχρονος «Αδωνις» δεν θα κρατήσει για πολύ το «ρεκόρ» του. «Προς το καλοκαίρι, μόλις το επιτρέψει ο καιρός, θα κάνουμε δενδροχρονολόγηση σε τρία-τέσσερα ακόμα πολύ μεγάλα δέντρα» λέει. «Εκτιμώ ότι θα δούμε ίσως μεγαλύτερες ηλικίες».