Βιβλία

Εκδόσεις Πατάκη

σελ. 184, τιμή 9,90 ευρώ

«…και μετά το χάος!». Ποιος δεν έχει χρησιμοποιήσει μια τέτοιου τύπου έκφραση για να περιγράψει μια κατάσταση ανεξέλεγκτη και με απρόβλεπτες συνέπειες; Αλλά το χάος το δικό μας και το χάος των μαθηματικών φαίνεται πως δεν είναι το ίδιο! Γιατί το δικό τους είναι οργανωμένο και όμορφο! Και αν δεν με πιστεύετε, μπορείτε να διαβάσετε το βιβλίο των Τεύκρου Μιχαηλίδη και Τάσου Μπούντη «Μιλώντας στην Αθηνά για το χάος και την πολυπλοκότητα», το οποίο κυκλοφόρησε τον περασμένο Δεκέμβριο από τις εκδόσεις Πατάκη.

Υποθέτω ότι οι συγγραφείς δεν χρειάζονται πολλές συστάσεις: ο μαθηματικός και συγγραφέας Τεύκρος είναι γνωστός τόσο από τις μεταφράσεις βιβλίων που έχουν σχέση με τα μαθηματικά όσο και από τα δικά του μαθηματικά μυθιστορήματα. Ο καθηγητής Μπούντης έχει καθοδηγήσει πολλές γενιές ελλήνων, ευρωπαίων και αμερικανών μαθηματικών στα μυστικά της δυναμικής του χάους και της πολυπλοκότητας.

Το κοινό πόνημα των δύο ανδρών φιλοδοξεί να μυήσει τους αδαείς σε αυτά τα μυστικά και εξ αυτού του λόγου έχει μια διαφορετικού τύπου δυσκολία: πρέπει να είναι εξίσου διδακτικό και εμπνευστικό με τη ζωντανή παράδοση στην τάξη, παρά το γεγονός ότι ο δάσκαλος είναι απών. Περιττό να πούμε ότι η μακρόχρονη διδακτική εμπειρία των συγγραφέων υπήρξε το κλειδί για την επιτυχία του εγχειρήματος, στο οποίο ακολουθήθηκε η κλασική και δοκιμασμένη συνταγή της συνομιλίας ενός δασκάλου με έναν μαθητή. Στην προκειμένη περίπτωση, ο δάσκαλος είναι ο μαθηματικός κ. Αρχιμήδης και μαθήτρια η έφηβη Αθηνά, με την οποία ζουν στην ίδια πολυκατοικία.

Ολα αρχίζουν όταν ο άσχημος καιρός χαλά τα εκδρομικά σχέδια της Αθηνάς, η οποία, εκτός από απογοητευμένη για την αναβολή της εκδρομής, είναι και θυμωμένη με την ΕΜΥ που είχε προβλέψει καλοκαιρία. Ο κ. Αρχιμήδης δικαιολογεί την ΕΜΥ διηγούμενος την ιστορία που φαινομένου που έχει επικρατήσει να ονομάζεται «φαινόμενο της πεταλούδας». Εξηγώντας στην Αθηνά πώς μια μικρή αλλαγή στις αρχικές συνθήκες μπορεί να προκαλέσει σημαντικές μεταβολές στο τελικό αποτέλεσμα (στην προκειμένη περίπτωση τις καιρικές συνθήκες), ο καλοσυνάτος γείτονας εισάγει τη μαθήτριά του στην επιστήμη της πολυπλοκότητας.

Το ενδιαφέρον της Αθηνάς για την πολυπλοκότητα, που χάρη στον κ. Αρχιμήδη αρχίζει να φαίνεται απλή και κατανοητή, την κάνει να αναζητεί την παρέα του σε καθημερινή βάση. Και κάθε συνάντησή τους είναι ολοένα και πιο συναρπαστική. Αλλοτε αξιοποιώντας την τέχνη της μαιευτικής και άλλοτε χρησιμοποιώντας την έκπληξη ή το πείραγμα, αλλά και την ιστορική διήγηση, ο δάσκαλος κάνει αυτό που κάνουν οι καλοί δάσκαλοι απανταχού: βοηθά τον μαθητή να δει τον κόσμο με άλλα μάτια. Η Αθηνά βλέπει φράκταλ (φρακταλική δομή για την ακρίβεια) εκεί που οι άλλοι βλέπουν μόνο κουνουπίδι ή μόνο χιονονιφάδες, βλέπει πιθανότητες στην τυχαία (για τους αμύητους) ρίψη του ζαριού, βλέπει την ομορφιά των ελκυστών, μαθαίνει να σκέφτεται και να εκφράζεται με μαθηματική ακρίβεια.

Και το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τους αναγνώστες! Που μπορεί να μην έχουν ούτε την ηλικία ούτε τη ζωντάνια της Αθηνάς, αλλά δεν μπορεί να μη γοητευτούν από ένα βιβλίο που μοιάζει να τραβά την κουρτίνα της άγνοιας και να αφήνει να περάσει το φως της κατανόησης φαινομένων που άπτονται της ζωής μας περισσότερο απ’ όσο νομίζει κανείς ακούγοντας εκφράσεις όπως «η θεωρία του χάους» ή «τα σύνολα του Cantor» ή «η καμπύλη του Hilbert».

Αξίζει να σημειωθεί ότι το βιβλίο περιέχει εξισώσεις και πως σε ορισμένες περιπτώσεις θα χρειαστεί να βγάλετε χαρτί και μολύβι αν θέλετε να κατανοήσετε τα πάντα σε βάθος, αλλά η αποζημίωσή σας για τη μικρή αυτή προσπάθεια θα είναι μεγαλειώδης.