Ιβάν Φίσερ: Ο μαέστρος που «τιμωρεί» την εξουσία

«Οταν διευθύνει ο Φίσερ, πρέπει κανείς να είναι προετοιμασμένος για εκπλήξεις. Οι μουσικοί θα κάθονται κάπου αλλού, οι τραγουδιστές ανάμεσα στο κοινό ή το κοινό ανάμεσα στην ορχήστρα. Μερικές φορές οι θεατές αποφασίζουν τι θα παίξει η ορχήστρα. Κάποιες άλλες, μπορεί να δεις ένα δέντρο στη σκηνή. Υπάρχουν μεταμεσονύκτιες συναυλίες, αυθόρμητες συγκεντρώσεις κόσμου σε ανοιχτούς χώρους, παραστάσεις για αυτιστικά παιδιά, «συναυλίες-κακάο» με ζεστή σοκολάτα. Μετά τη συναυλία, μουσικοί και κοινό μαζεύονται και συζητούν». Με τις παραπάνω φράσεις ένα πρόσφατο γερμανικό δημοσίευμα περιέγραφε τον αντισυμβατικό χαρακτήρα της Ορχήστρας του Φεστιβάλ της Βουδαπέστης και του διάσημου ιδρυτή της Ιβάν Φίσερ που θα δούμε σε λίγες ημέρες για μία και μοναδική συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Ο 67χρονος ούγγρος αρχιμουσικός και συνθέτης, τον οποίο έχουμε υποδεχθεί αρκετές φορές στην Ελλάδα, πήρε από νωρίς αποστάσεις από το «αυταρχικό» μοντέλο του διευθυντή ορχήστρας και θέλησε να αναζητήσει άλλους δρόμους. Παρότι ο διεθνής διαγωνισμός που κέρδισε το 1976 του άνοιξε τις πόρτες μιας ζηλευτής διεθνούς καριέρας μέσω λαμπερών συνεργασιών με κορυφαία συμφωνικά σύνολα στο Λονδίνο, στο Αμστερνταμ, στη Νέα Υόρκη και στο Παρίσι, ο ίδιος γρήγορα κουράστηκε από τις «παράλληλες» απαιτήσεις μιας τέτοιου είδους καριέρας.

Θέλησε, λοιπόν, να «ανακαλύψει εκ νέου» την Ορχήστρα. Το 1983 ίδρυσε το «εργαστήριό» του, όπως αποκαλεί το ουγγαρέζικο σύνολο, το οποίο κατάφερε να διακριθεί διεθνώς και να εξελιχθεί στον πλέον αναγνωρισμένο μουσικό πρεσβευτή της χώρας του. Ο Φίσερ ακολουθεί διαφορετικές από τις συνήθεις στον κόσμο της λεγόμενης κλασικής μουσικής πρακτικές: Θεωρεί ότι η ερμηνεία ενός μουσικού οφείλει να προκύπτει από τα συναισθήματά του, γι’ αυτό και ο ίδιος δεν προσπαθεί να τον καθυποτάξει, αλλά να τον πείσει. Η Ορχήστρα του Φεστιβάλ της Βουδαπέστης δεν έχει υπαλλήλους. Οι μουσικοί απασχολούνται σε αυτήν όσο θέλουν, αναλαμβάνουν ευθύνες, αλλά κατά τα άλλα είναι ελεύθεροι να ασχοληθούν με ό,τι άλλο θέλουν. «Γίνονται επιχειρηματίες και με αυτόν τον τρόπο παραμένουν ελεύθεροι στο πνεύμα και διατηρούνται σε εγρήγορση».

Ο Φίσερ ουδόλως παραγνωρίζει τον κοινωνικό ρόλο της μουσικής. Εκφράζει με παρρησία τις απόψεις του, γεγονός που τον έχει φέρει επανειλημμένως σε αντιπαράθεση με την κυβέρνηση του ούγγρου πρωθυπουργού Βίκτορ Ορμπαν. Ο εβραϊκής καταγωγής μαέστρος –με παππούδες θύματα του Ολοκαυτώματος –έχει κατ’ επανάληψη αναπτύξει πρωτοβουλίες ενάντια στον περιορισμό των ελευθεριών, στον προϊόντα αντισημιτισμό και στη σκληρή μεταναστευτική πολιτική που ασκεί η χώρα του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η συναυλία που έδωσε πριν από μερικούς μήνες, τον Οκτώβριο του 2017, από κοινού με μουσικούς της Ορχήστρας του Φεστιβάλ της Βουδαπέστης για οικογένειες προσφύγων. Η εκδήλωση, μία από τις επονομαζόμενες «συναυλίες-κακάο», δόθηκε ως «απάντηση» στους κατοίκους του ουγγρικού χωριού Ocseny οι οποίοι απαγόρευσαν στον ιδιοκτήτη ενός πανδοχείου να φιλοξενήσει άστεγες οικογένειες προσφύγων. «Τα γεγονότα στο Ocseny με στενοχώρησαν βαθιά» δήλωνε τότε ο Φίσερ. «Οι άνθρωποι φοβούνται πολύ και αντιδρούν με μίσος απέναντι σε δυστυχισμένες οικογένειες προσφύγων. Αν παρακολουθήσουν μαζί τους τη συναυλία, μπορεί να συμβεί κάποιο θαύμα. Για χρόνια ολόκληρα δουλεύω για να επαυξήσω την καλή φήμη της Ουγγαρίας στον κόσμο και δεν θα εγκαταλείψω αυτόν τον σκοπό».

Στη διάρκεια της πρώτης του κιόλας θητείας, το 2000, ο Ορμπαν προσπάθησε να προωθήσει κάποια άλλη ουγγρική ορχήστρα στο διεθνές στερέωμα έναντι αυτής του Φεστιβάλ της Βουδαπέστης. Η προσπάθεια έπεσε στο κενό. Προ διετίας, ο δήμαρχος της ουγγρικής πρωτεύουσας, στέλεχος επίσης του κυβερνώντος κόμματος, ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά, μεσούσης της σεζόν, μεγάλη περικοπή στη δημοτική επιχορήγηση που λαμβάνει το σύνολο. Το γεγονός προκάλεσε την άμεση αντίδραση του Φίσερ ο οποίος δήλωσε ότι η απόφαση αυτή σημαίνει ότι τουλάχιστον 30 επισκέψεις σε σχολεία θα έπρεπε να ματαιωθούν, 10 παιδικές παραστάσεις όπερας, τρεις συναυλίες στο Μέγαρο Τεχνών της Βουδαπέστης καθώς και μια σειρά ακόμη δραστηριότητες εντός και εκτός Ουγγαρίας. Την επαύριον, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που στηρίζουν την κυβέρνηση εξαπέλυσαν σφοδρή επίθεση εναντίον του Φίσερ την οποία κάποιοι παραλλήλισαν με το «κατηγορώ» της εφημερίδας «Pravda» εναντίον του Σοστακόβιτς το 1930. Από την πλευρά του, ο δήμαρχος δήλωσε ότι ο μαέστρος «έχει χάσει τον αυτοέλεγχό του και αν δεν σταματήσει τις υστερίες, τις απειλές και τη δημιουργία σύγχυσης θα πρέπει να ξανασκεφτούμε την επιχορήγηση». Σε απάντηση ο Φίσερ οργάνωσε μουσική διαμαρτυρία με τη συμμετοχή χιλιάδων κόσμου, στη διάρκεια της οποίας μίλησε για μια Βουδαπέστη με περισσότερη μουσική, περισσότερη αγάπη και λιγότερο μίσος.

Ανάλογο σθένος έχει επιδείξει ο Φίσερ και στις εκτός Ουγγαρίας εμφανίσεις της Ορχήστρας του Φεστιβάλ της Βουδαπέστης. Τον Φεβρουάριο του 2017, ενώ το σύνολο ήταν έτοιμο να ταξιδέψει στις ΗΠΑ για σειρά εμφανίσεων, ένας από τους μουσικούς ο οποίος πέρα από ουγγρική είχε παράλληλα και ιρακινή υπηκοότητα, βρέθηκε αντιμέτωπος με τον κίνδυνο αποκλεισμού λόγω των ταξιδιωτικών απαγορεύσεων της κυβέρνησης Τραμπ σε επτά μουσουλμανικά κράτη. Ο μαέστρος κινητοποιήθηκε άμεσα και τελικά βρέθηκε λύση στο θέμα και ο μουσικός ταξίδεψε κανονικά. «Συχνά σκέφτομαι τους εβραίους μουσικούς που αναγκάστηκαν να απομονωθούν και να εκδιωχθούν από κορυφαία σύνολα όπως η Φιλαρμονική της Βιέννης και του Βερολίνου στη διάρκεια της ναζιστικής περιόδου. Κάποιοι εκτοπίστηκαν και ορισμένοι σκοτώθηκαν» δήλωσε ο Φίσερ. «Εχοντας μάθει αυτό το μάθημα, είμαι αποφασισμένος να μην επιτρέψω να ξαναγίνει κάτι τέτοιο».

Στη συναυλία που θα δοθεί στο Μέγαρο στις 19 Ιανουαρίου, η Ορχήστρα του Φεστιβάλ της Βουδαπέστης υπό τον Ιβάν Φίσερ θα συμπράξει με τον διάσημο ρουμάνο πιανίστα Ράντου Λούπου στο Κοντσέρτο για πιάνο του Σούμαν, το μοναδικό που έγραψε ο γερμανός ρομαντικός συνθέτης, καθώς είχαν προηγηθεί αρκετές απόπειρές του επάνω στη συγκεκριμένη φόρμα οι οποίες, όμως, δεν ευοδώθηκαν. Το πρόγραμμα θα συμπληρωθεί με την Ορχηστρική Σουίτα αρ. 2 του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, μία από τις πιο λαμπερές και κοσμικές συνθέσεις του, και τη Δεύτερη Συμφωνία του Ραχμάνινοφ που θα ερμηνεύσει η Ορχήστρα.