Αλγοριθμοκρατία: Το αύριο απέναντι στις μηχανές

Ο 21ος αιώνας έφερε πολλές αλλαγές στην ανθρωπότητα, οι οποίες μπορούν να θεωρηθούν ως απειλές αλλά και ως ευκαιρίες για την καλυτέρευση των συνθηκών ζωής των ανθρώπων.

Τόσο σε επίπεδο επιστημόνων ατομικά όσο και σε επίπεδο θεσμικών και κρατικών παραγόντων, τίθενται προβληματικές του τύπου:

– Χρησιμότητα της τεχνητής νοημοσύνης, ρύθμιση των κολοσσών εταιρειών Google, Facebook, Amazon σε σχέση με τα δημόσια αγαθά, οι αγορές και πώς επηρεάζουν τις δημοκρατικές ελευθερίες και γενικά πώς οι αλγόριθμοι σχετίζονται με την ανθρώπινη βούληση και αξιοπρέπεια.

Το θέμα που συζητείται παγκοσμίως και στα όργανα της ευρωζώνης είναι αν έχουμε περάσει στην εποχή της μετα-δημοκρατίας, όπου, αν και οι πολίτες θα έχουν όλα τα πλεονεκτήματα της δημοκρατίας, οι επιχειρήσεις, οι τεχνολογίες και δη οι αλγόριθμοι θα καθορίζουν τις μελλοντικές τάσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Για τον άγγλο πολιτολόγο – κοινωνιολόγο Colin Crouch, η πολιτική μπορεί να θεωρηθεί ως ένας βασικός πυλώνας παραγωγής νόμων και επιλογών ανάπτυξης για τους πολίτες, αλλά πίσω της υπάρχουν οι δυνάμεις της αγοράς που προσδιορίζουν τις κινήσεις της (κινούν τα νήματα).

Για τον Crouch, οι φάκελοι που φθάνουν στο Ευρωκοινοβούλιο για μελέτη είναι πολλών σελίδων, εξαιρετικά πολύπλοκοι και υψηλής τεχνικής κατάρτισης (συντάσσονται σε γραφεία δικηγόρων και συμβούλων εξειδικευμένων στον κόσμο του μάνατζμεντ και των οικονομικών), ώστε ούτε οι ευρωβουλευτές ούτε οι υπουργοί αλλά ούτε οι αρχηγοί κρατών θα είχαν τον χρόνο και την ειδικότητα να τους μελετήσουν.

Με τον τρόπο αυτόν ψηφίζονται νόμοι και διατάξεις που ευνοούν τα διάφορα λόμπι και συντεχνίες και αφήνουν πολλά ερωτηματικά στους απλούς πολίτες περί της υγιούς λειτουργίας της δημοκρατίας. Τέτοιες πολιτικές, συνδυασμένες και με το μεταναστευτικό ρεύμα των τελευταίων ετών, αύξησαν τον λαϊκισμό, οδήγησαν τη Βρετανία εκτός Ευρώπης και άλλα κράτη στον απολυταρχισμό (Ουγγαρία, Πολωνία).

Βέβαια, η εκλογική νίκη των κομμάτων του «αντι-λαϊκισμού» στην Ολλανδία και η νίκη του Macron στη Γαλλία μαρτυρούν μια νέα «άνοιξη» (ευρωπαϊκή προς το παρόν) για τη δημοκρατία. Ο στόχος είναι να μην απαξιωθεί το δημοκρατικό μοντέλο ανάπτυξης της Ευρώπης και στη θέση του κυριαρχήσουν η απολυταρχία, η τεχνοκρατία, δη η αλγοριθμοκρατία.

Ο ισραηλινός ιστορικός Yuval Noah Harari στο πρόσφατο βιβλίο του «Homo deus. Une breve histoire de l’ avenir», εκδ. Albin Michel, περιγράφει δύο βασικά σενάρια για το μέλλον της ανθρωπότητας. Το πρώτο ονομάζεται «τεχνο-ανθρωποκεντρικό» και το δεύτερο «dataisme», η θρησκεία των δεδομένων.

Στο πρώτο σενάριο οι τεχνολογίες, κυρίως η βιο-μηχανική (bio-engineering), θα είναι στις υπηρεσίες αύξησης των γνωστικών ικανοτήτων, συναισθηματικών ή φυσικών του ανθρώπου. Ο άνθρωπος θα είναι ένα είδος βιομηχανικού προϊόντος, όπως άλλα όμοια είδη.

Στο δεύτερο σενάριο ο άνθρωπος θα γίνεται όλο και λιγότερο σημαντικός και η εξουσία του θα περάσει στους αλγόριθμους της τεχνητής νοημοσύνης, ικανούς να επεξεργάζονται «μέγα-δεδομένα» (γίνεται ένα «hacking» της ανθρωπότητας από τις έξυπνες μηχανές).

Ο συγγραφέας εξηγεί ότι στο πρώτο σενάριο δημιουργούνται ανισότητες μεταξύ της πλειονότητας των ανθρώπων από τη μια μεριά και της νέας τάξης «υπερανθρώπων» από την άλλη, αλλά τελικά η ανθρωπότητα συνεχίζει να κυριαρχεί στον κόσμο. Στο δεύτερο σενάριο δεν υπάρχουν «υπεράνθρωποι», αλλά τεχνητή νοημοσύνη και αλγόριθμοι και είναι πολύ δύσκολο να γνωρίζει κάποιος πώς αυτό θα λειτουργήσει ακριβώς. Βέβαια, προτού φθάσουμε σε αυτό το αποκαρδιωτικό σενάριο, θα υπάρχουν προβλήματα, για παράδειγμα, αντικατάστασης επαγγελμάτων και λειτουργημάτων από μηχανές: οδηγοί ταξί, ιατροί, νομικοί…

Παρά αυτά τα εξωπραγματικά και ενοχλητικά για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια σενάρια, θα πρέπει να δημιουργηθούν αναχώματα τόσο από την Ευρωπαϊκή Ενωση όσο και από τα κράτη-μέλη ατομικά. Η ερώτηση που τίθεται είναι η δημόσια χρησιμότητα των κολοσσών του Διαδικτύου Google, Facebook, Amazon. Για τους υπερασπιστές αυτής της ιδέας, οι επιχειρήσεις αυτές, των οποίων τα οικονομικά μεγέθη ξεπερνούν αυτά πολλών κρατών, πρέπει να υπόκεινται σε κάποια ρύθμιση. Βρίσκονται σε καθεστώς σχεδόν μονοπωλίου στις αγορές και επηρεάζουν με τις επενδύσεις τους το μέλλον της παραγωγής και διακίνησης προϊόντων, υπηρεσιών και ιδεών.

Η Google προτείνει έρευνες και ηλεκτρονικές διαφημίσεις, αλλά και συνδεμένα αντικείμενα και αυτόνομα αυτοκίνητα. Το κοινωνικό δίκτυο του Facebook εξαγόρασε τη What’s App και Instagram. Η Amazon διαφοροποιείται στις δραστηριότητες αποθήκευσης των δεδομένων, της τηλεόρασης, κατέχει στόλο αεροσκαφών και ο ιδρυτής της εξαγόρασε τη «Washington Post». Και οι τρεις είναι γοητευμένες από την τεχνητή νοημοσύνη και τις πιθανές οικονομικές συνέπειές της.

Μέσα στο ενδιαφέρον βιβλίο του ο Jonathan Taplin («Move Fast and Break Things. How Google, Facebook and Amazon cornered culture and what it means for all of us», Macmillan) αναφέρει: «Πρέπει να αποφασιστεί εάν αυτές οι εταιρείες είναι φυσικά μονοπώλια που πρέπει να ρυθμιστούν ή να διατηρήσουμε το καθεστώς, προσποιούμενοι ότι αυτές δεν προκαλούν βλάβη ούτε στην ιδιωτική μας ζωή ούτε στη δημοκρατία μας». Θεωρώντας τις Google, Facebook, Amazon ως εταιρείες κοινού ενδιαφέροντος και χρήσης, όπως ο ηλεκτρισμός, το νερό, οι τηλεπικοινωνίες, θα πρέπει να τύχουν μιας επίβλεψης και μιας κρατικής ρύθμισης με στόχο να εξασφαλιστούν η δίκαια τιμολόγηση υπηρεσιών και η ενίσχυση του σωστού ανταγωνισμού.

Ο χρόνος έχει έρθει για ώριμη σκέψη των συνεπειών αυτών των μονοπωλίων και για το αν η δημοκρατία θα συνεχίσει να είναι το καταφύγιο της ελεύθερης διανόησης και πηγή έμπνευσης για όλους μας.