Αθήνα-Αγκυρα σε «κενό αέρος» λόγω των οκτώ

Η υπόθεση των 8 τούρκων αξιωματικών ενδέχεται να επιφέρει βαρύτατο πλήγμα στις ήδη τραυματισμένες ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η εμπιστοσύνη μεταξύ Αθήνας και Αγκυρας είναι πλέον ελάχιστη, με το όποιο θετικό πρόσημο από την επίσκεψη του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να έχει σχεδόν εξανεμιστεί. Σε ιδιωτικές τους συνομιλίες, κορυφαίοι κυβερνητικοί και διπλωματικοί παράγοντες εκφράζουν επίσης ανοιχτά την ανησυχία τους για την ασφάλεια των 8 σε περίπτωση που αφεθούν ελεύθεροι. Ηδη το γεγονός ότι ο πρώτος εξ αυτών έχει φύγει από το Αστυνομικό Τμήμα του Ολυμπιακού Χωριού, όπου εκρατείτο, έχει προκαλέσει συναγερμό όχι μόνο στις επίσημες Αρχές, αλλά και στα άτομα που έχουν αναλάβει την υπεράσπιση και την προστασία του.

Την ίδια στιγμή, το περιβάλλον στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, σε συνδυασμό με τη «δαμόκλειο σπάθη» του Προσφυγικού, δημιουργεί ένα δραματικά περίπλοκο παζλ, οδηγώντας ακόμη και μετριοπαθείς φωνές προς την άποψη ότι πρέπει να σταλεί ένα μήνυμα στην Αγκυρα να βάλει «φρένο» στην ακραία ρητορική και στις προκλήσεις. Οσα συμβαίνουν με τη συνεχή έκδοση ναυτικών αγγελιών (NAVTEX), με τις οποίες η Αγκυρα δεσμεύει μεγάλες περιοχές για ασκήσεις, η «επιθετική τακτική» της τόσο με το γερμανικό ερευνητικό σκάφος «R/V Meteor» όσο και προηγουμένως με το σκάφος «Odin Finder» και η άγνωστη εξέλιξη των τουρκικών προκλήσεων στην κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) λόγω των γεωτρήσεων συνθέτουν ένα εκρηκτικό σκηνικό.

Οι επόμενες εβδομάδες θα κρίνουν πολλά στην υπόθεση των 8 τούρκων αξιωματικών. Η έξοδος του ενός από αυτούς, ο οποίος ήταν ο συγκυβερνήτης του ελικοπτέρου που προσγειώθηκε στην Αλεξανδρούπολη στις 16 Ιουλίου 2016 (μία ημέρα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία), από το Αστυνομικό Τμήμα του Ολυμπιακού Χωριού, έπειτα από την απόφαση της 3ης Δευτεροβάθμιας Επιτροπής για τη χορήγηση ασύλου, αναμένεται, σύμφωνα με τις πληροφορίες, να ακολουθηθεί από αποφάσεις για άλλους 2 ή και 3 εξ αυτών μέχρι τα μέσα Φεβρουαρίου. Η εξέλιξη αυτή θα περιπλέξει την κατάσταση. Η κυβέρνηση υπέβαλε διά του Γιάννη Μουζάλα αίτηση ακύρωσης (προβλέπεται ρητώς στο άρθρο 64 του Νόμου 4375/2016) αλλά και αίτημα προσωρινής διαταγής για αναστολή εκτέλεσης της απόφασης, επικαλούμενη κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια και τη δημόσια τάξη και για τη διατάραξη των διεθνών σχέσεων της χώρας. Ωστόσο, όταν γράφονταν αυτές οι γραμμές, δεν ήταν γνωστή η απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Αθηνών, όπου και είχε διαβιβαστεί η αίτηση ακύρωσης, καθώς η ακρόαση των μερών θα πραγματοποιούνταν την Παρασκευή 5 Ιανουαρίου.

Η απόφαση για τη χορήγηση ασύλου προκάλεσε σφοδρή αντιπαράθεση μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, με ορισμένους εκ των εμπλεκομένων να μη γνωρίζουν βασικά στοιχεία της υπόθεσης. Σε αυτό το πλαίσιο, ορισμένοι έσπευσαν να συνδέσουν την αίτηση ακύρωσης της χορήγησης ασύλου με την έκδοση στην Τουρκία, αγνοώντας προφανώς τη σχετική απόφαση του Αρείου Πάγου, από τις 26 Ιανουαρίου 2017, που απαγορεύει την έκδοση. Ακόμη και η επαναπροώθηση, στην οποία άλλοι αναφέρθηκαν, δεν θα μπορούσε να γίνει, καθώς προσκρούει ευθέως στις προβλέψεις τόσο της Σύμβασης της Γενεύης όσο και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) περί non-refoulement. Στο επίκεντρο της κριτικής τής αντιπολίτευσης βρέθηκε η «μυστική συμφωνία» που κάποιοι εκτιμούν ότι υπάρχει μεταξύ του Αλέξη Τσίπρα με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να επιστραφούν οι 8 στην Τουρκία, αλλά ουδείς παρουσίασε αποδείξεις που να στοιχειοθετούν κάτι τέτοιο. Ενα «πέπλο ασάφειας» που συνεχίζει να υπάρχει από –την όχι απολύτως κατηγορηματική –διάψευση δηλώσεων τούρκων αξιωματούχων, ότι ο κ. Τσίπρας «είχε υποσχεθεί» την έκδοση των 8, ευνοεί να συντηρούνται αυτές οι φήμες. Σε συνέντευξη Τύπου την περασμένη Πέμπτη, πάντως, ο υπουργός Δικαιοσύνης Σταύρος Κοντονής άφησε επίσης ανοιχτό το ενδεχόμενο να δικαστούν στην Ελλάδα οι 8 για τα αδικήματα που θεωρείται ότι διέπραξαν στην Τουρκία. Για να συμβεί κάτι τέτοιο, το οποίο θα συνιστά μείζονα εξέλιξη, θα πρέπει να το ζητήσει η Αγκυρα και η δίκη θα διεξαχθεί με βάση το Αρθρο 8 του Ποινικού Κώδικα.

Οι αντικρουόμενες απόψεις καταδεικνύουν πόσο ευαίσθητο αλλά και επικίνδυνο είναι το ζήτημα αυτό. Σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, το γεγονός ότι ο τούρκος στρατιωτικός κυκλοφορεί ελεύθερος τον καθιστά ευάλωτο ακόμη και σε απαγωγή από τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες! Πληροφορίες του «Βήματος», τόσο από ελληνικές όσο και ευρωπαϊκές διπλωματικές πηγές, αναφέρουν ότι η δράση της ΜΙΤ είναι ευρεία σε πολλές χώρες εντός της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στο πλαίσιο της εξάρθρωσης δικτύων γκιουλενιστών. Η εν λόγω διάσταση έχει μάλιστα λάβει μεγάλη δημοσιότητα στη Γερμανία.

Πριν από λίγες ημέρες, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, η Νομική Υπηρεσία του οποίου υποστήριξε τον τούρκο αξιωματικό ενώπιον της Δευτεροβάθμιας Επιτροπής Προσφυγών, εξέδωσε αναλυτική ανακοίνωση διευκρινίζοντας κρίσιμα σημεία της απόφασης χορήγησης ασύλου. Οπως σημειώνεται, α) το κατηγορητήριο ήταν αόριστο και ασαφές, β) δεν υπάρχουν τα αναγκαία εχέγγυα για ανεξάρτητη και αμερόληπτη δικαστική κρίση στην Τουρκία, όπου ελλοχεύει επίσης σοβαρός κίνδυνος για βασανιστήρια και απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση και γ) οι κανόνες του Διεθνούς Δικαίου που προστατεύουν την αξία του ανθρώπου και τα εξ αυτής θεμελιώδη δικαιώματα υπερτερούν έναντι διατάξεων που περιορίζουν ή αποκλείουν το προσφυγικό καθεστώς. Αλλωστε, αυτό είχε αναγνωριστεί από την Υπηρεσία Ασύλου κατά την εξέταση του αιτήματος σε α’ βαθμό.

Αναμφίβολα, όμως, ανακύπτουν ζητήματα εθνικής ασφάλειας που δεν είναι διόλου αμελητέα. Η σπουδή στην εκτέλεση της απόφασης της Δευτεροβάθμιας Επιτροπής Προσφυγών υπήρξε δε χαρακτηριστική καθώς, σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, ήταν να επιδοθεί στις 2 Ιανουαρίου, αλλά επισπεύστηκε για τις 29 Δεκεμβρίου. Η κυβέρνηση ευλόγως ανησυχεί καθώς τα περιθώρια διοικητικής κράτησης εξαντλούνται στους 18 μήνες, αν και υπάρχει διάσταση απόψεων μέχρι πότε αυτή είναι δυνατή (αποκλείεται πάντως να επεκταθεί πέραν του Μαΐου). Για να παραταθεί η κράτησή τους, θα πρέπει να έχουν καταδικαστεί για ποινικό αδίκημα –στοιχείο που δεν συντρέχει. Αλλο ζήτημα που ανακύπτει είναι πόσο γρήγορα ο τούρκος αξιωματικός θα λάβει το ταξιδιωτικό έγγραφο με το οποίο θα μπορεί, ως ασυλούχος, να μεταβεί σε άλλη χώρα της ΕΕ. Με το έγγραφο αυτό μπορεί να ταξιδεύσει μέχρι και για 90 ημέρες εντός ΕΕ. Οταν τελειώσει αυτό το διάστημα όμως πρέπει να επιστρέψει, αλλιώς θα επιστραφεί από τη χώρα στην οποία θα βρίσκεται στην Ελλάδα, βάσει των προβλέψεων του Συστήματος του Δουβλίνου.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Αθήνα δεν θέλει η υπόθεση των 8 να προκαλέσει αρνητικές συνέπειες στη διαχείριση του Προσφυγικού. Δεν υπάρχει εμπιστοσύνη ότι δεν θα αυξηθούν οι ροές προς τα ελληνικά νησιά, ενώ παράλληλα επιδιώκεται η συναίνεση της Αγκυρας ώστε να μπορέσουν να μεταφερθούν στην ηπειρωτική Ελλάδα όσοι θα πρέπει να κρατούνται μέχρι να οριστικοποιηθεί αν μπορούν να επιστραφούν στη γείτονα. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, μετά την απόφαση του Αρείου Πάγου τον Ιανουάριο του 2017, ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου είχε απειλήσει με «πάγωμα» του διμερούς Πρωτοκόλλου Επανεισδοχής.

Αυτό όντως έγινε, αφού, σύμφωνα με πληροφορίες, ο αριθμός όσων επεστράφησαν με αυτό μειώθηκε δραματικά το διάστημα Ιανουαρίου – Δεκεμβρίου 2017. Αντίθετα, από τον Μάρτιο του 2016, όταν είχε συνεδριάσει στη Σμύρνη το 4ο Ανώτατο Συμβούλιο Συνεργασίας (ΑΣΣ) Ελλάδας – Τουρκίας, ως και τον Ιανουάριο του 2017 είχαν επιστραφεί με το διμερές Πρωτόκολλο περίπου 1.000 – 1.200 άτομα.

Ο κ. Τσίπρας δήλωσε πριν από μερικές ημέρες, σε ραδιοφωνική συνέντευξή του, ότι το επόμενο ΑΣΣ θα πραγματοποιηθεί εντός του πρώτου εξαμήνου του 2018 (σ.σ. η σκέψη είναι να διεξαχθεί στη Θεσσαλονίκη και με την παρουσία του πρωθυπουργού Μπιναλί Γιλντιρίμ, όχι του κ. Ερντογάν). Ηδη όμως έχουν αρχίσει να ακούγονται φωνές που σημειώνουν ότι ίσως να είναι ορθότερο να μη διεξαχθεί ένα ΑΣΣ σε ένα περιβάλλον τόσο βαριών και προσβλητικών δηλώσεων, ιδιαίτερα από τον αμετροεπή αντιπρόεδρο της τουρκικής κυβέρνησης Χακάν Τσαβούσογλου.

Στόχος η ματαίωση των γεωτρήσεων

Η Τουρκία συνεχίζει απτόητη την τακτική των προκλήσεων με την έκδοση συνεχόμενων NAVTEX στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Οσα συνέβησαν με το γερμανικό ερευνητικό σκάφος «R/V Meteor», που αρχικώς παρενοχλήθηκε από τουρκικό πολεμικό σκάφος βόρεια της Λήμνου και για το οποίο στη συνέχεια η Τουρκία εξέδωσε δύο NAVTEX (0020/18 και 0021/18) για διεξαγωγή ερευνών «εκτός ξένων χωρικών υδάτων», είναι ενδεικτικά της τουρκικής τακτικής. Οι τουρκικές αγγελίες αποτελούν ουσιαστικά διασταλτική ερμηνεία του Πρακτικού της Βέρνης του 1976 (για αποχή από πρωτοβουλίες ή πράξεις σχετικά με την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου που θα μπορούσαν να παρενοχλήσουν τις διαπραγματεύσεις), καθώς η Τουρκία επεκτείνει την ισχύ του μέχρι τα Κύθηρα. Η ελληνική απάντηση είναι ελαφρώς διαφοροποιημένη σε σχέση με παλαιότερα. Μέχρι πρόσφατα η Αθήνα εξέδιδε αντι-NAVTEX προς ακύρωση των τουρκικών. Η νέα τακτική είναι η αναφορά και ουσιαστικά η κατάθεση διαβήματος στην αρμόδια Αρχή για την έγκριση των NAVTEX για όλη τη Μεσόγειο που έχει έδρα στην Υδρογραφική Υπηρεσία της Ισπανίας.

Στην Κύπρο, η Αγκυρα έχει ξεκινήσει ξεκάθαρη τακτική προκλήσεων, με σκοπό να ματαιώσει ή «να παγώσει» τη γεώτρηση των ENI – Total στο Οικόπεδο 6 (συγκεκριμένα στον στόχο «Καλυψώ») της κυπριακής ΑΟΖ. Η τακτική αυτή αναπτύσσεται σε διάφορα επίπεδα, από το πιο ήπιο ως το πιο σκληρό. Η έκδοση NAVTEX, με την οποία ουσιαστικά η Τουρκία «περικυκλώνει» όλο το νησί (0010/18), αλλά και εκείνη της 29ης Δεκεμβρίου (1443/17), που προβλέπει και την κάθοδο του ερευνητικού σκάφους «Barbaros», είναι τα πρώτα στάδια ανάπτυξης της τουρκικής τακτικής. Η σκληρότερη εκδοχή των τουρκικών κινήσεων δομείται γύρω από την κάθοδο στην κυπριακή ΑΟΖ του πλωτού γεωτρυπάνου «Deep Sea Metro II». Το χειρότερο σενάριο σε αυτήν την περίπτωση θα ήταν να κινηθεί το γεωτρύπανο εντός του Οικοπέδου 6, σε μια τακτική δημιουργίας «γκρίζων ζωνών» από την Αγκυρα και στην κυπριακή ΑΟΖ (η Τουρκία θεωρεί μέρος του Οικοπέδου 6 ως κομμάτι της δικής της υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο). Οι ψύχραιμες φωνές εκτιμούν ότι η Αγκυρα δεν θα θελήσει να έλθει σε ευθεία αντιπαράθεση με ενεργειακούς κολοσσούς προερχόμενους από μεγάλες δυτικές χώρες και ότι, αν το πράξει αυτό, ίσως πλήξει ανεπανόρθωτα τις όποιες μελλοντικές προοπτικές επανεκκίνησης των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό. Επιπλέον, μια τέτοια εξέλιξη θα λειτουργούσε πολύ επιβαρυντικά και για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις.