Οι σουφραζέτες ξαναζούν στην Αγγλία

Ενα νέο φιλμ που εστιάζει στις λιγότερο γνωστές από τις περίφημες σουφραζέτες και ταυτόχρονα στην επικαιρότητα ενός ακτιβιστικού κινήματος που συνεχίζει να εμπνέει, να εκπλήσσει αλλά και να προκαλεί αντιδράσεις βρίσκεται στο επίκεντρο της έκθεσης «Votes for Women» («Ψήφο στις γυναίκες») η οποία διοργανώνεται στο Μουσείο του Λονδίνου από τις 2 Φεβρουαρίου 2018 ως τις 6 Ιανουαρίου 2019. Η έκθεση εντάσσεται στο γενικότερο πρόγραμμα εκδηλώσεων για τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη θέσπιση του δικαιώματος ψήφου των γυναικών στη Μεγάλη Βρετανία το 1918 και ο κύριος όγκος των εκθεμάτων προέρχεται από την αφιερωμένη στις σουφραζέτες συλλογή του μουσείου –τη μεγαλύτερη στον κόσμο –με αρκετά από τα τεκμήρια να παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό.

«Η εφετινή επέτειος μας έδωσε την ευκαιρία μιας φρέσκιας ματιάς στο συγκεκριμένο κίνημα, αλλά και στην επικαιρότητά του στην εποχή μας» σημειώνει χαρακτηριστικά η επιμελήτρια της έκθεσης Μπέβερλι Κουκ, η οποία θεωρεί προνόμιο το γεγονός ότι της δίνεται η ευκαιρία να «βουτήξει» στην πλούσια συλλογή του Μουσείου ανασύροντας προσωπικές ιστορίες θάρρους, συντροφικότητας και αφοσίωσης.

Μεταξύ άλλων, στην έκθεση θα παρουσιαστούν το μετάλλιο που αποδόθηκε μετέπειτα στην πρωτοπόρο του κινήματος Εμελιν Πάκχερστ για την απεργία πείνας την οποία έκανε –ένα μέσο στο οποίο κατέφευγαν συχνά οι φυλακισμένες σουφραζέτες –φωτογραφίες, επιστολές, τεκμήρια της περιόδου ιδιαίτερης έντασης, όταν οι γυναίκες κατέφευγαν σε βίαιες αντιδράσεις προκειμένου να εξασφαλίσουν τα διεκδικούμενα δικαιώματα, αλλά και ντοκουμέντα που εκφράζουν έντονη δυσαρέσκεια απέναντι στο κίνημά τους.

Ο όγκος της συλλογής δωρίστηκε στο Μουσείο του Λονδίνου το 1950 από την Αδελφότητα που σύστησαν οι σουφραζέτες το 1920 –όταν πλέον οι γυναίκες είχαν κατακτήσει το πρώτο δικαίωμα ψήφου –προκειμένου να διατηρήσουν τη μνήμη ζωντανή.

Οι κορυφαίες εκπρόσωποι του κινήματος υπήρξαν η Εμελιν Πάνκχερστ και οι τρεις κόρες της αλλά και η Εμιλι Γουάιλντινγκ, η οποία βρήκε τον θάνατο από τις οπλές του βασιλικού αλόγου στις Ιπποδρομίες του Επσομ το 1913, ενώ προσπαθούσε να πετάξει ένα πανό. Ωστόσο, σύμφωνα με την επιμελήτρια της έκθεσης, εν προκειμένω ο σκοπός είναι να φωτιστούν οι ιστορίες λιγότερο προβεβλημένων γυναικών, μεταξύ των οποίων η Κίτι Μάρσαλ, η οποία τιμωρήθηκε με εγκλεισμό στη φυλακή Holloway το 1910 γιατί έριξε μια πατάτα στο παράθυρο του σπιτιού του Γουίνστον Τσόρτσιλ, τότε υπουργού των Εσωτερικών της Βρετανίας. Η Μάρσαλ ήταν μία από τις περισσότερες από 1.000 γυναίκες οι οποίες φυλακίστηκαν στη διάρκεια του κινήματος και κατέφυγαν στην απεργία πείνας απαιτώντας να αντιμετωπιστούν ως πολιτικές κρατούμενες. Ανάμεσα στα εκθέματα που θα παρουσιαστούν στη διοργάνωση είναι και φωτογραφίες οι οποίες τραβήχτηκαν κρυφά στη φυλακή Holloway στη διάρκεια του προαυλισμού των γυναικών, προκειμένου να διανεμηθούν σε μουσεία και άλλους δημόσιους χώρους, καθώς το κίνημα κατέφευγε σε όλο και πιο ριζοσπαστικές μεθόδους διεκδίκησης, ήτοι επιθέσεις σε δημόσια κτίρια.

Σε αρκετές από τις φωτογραφίες, οι φυλακισμένες εμφανίζονται αποσκελετωμένες, υποβασταζόμενες καθώς τρέκλιζαν στο προαύλιο, καταβεβλημένες από την απεργία πείνας και την προσπάθεια να τους χορηγηθεί βιαίως τροφή, γεγονός το οποίο προκάλεσε σοκ στην κοινή γνώμη και βοήθησε στη μεταστροφή της υπέρ τους.

Η Μάρσαλ έλαβε μαθήματα πολεμικών τεχνών και έγινε μέλος της προσωπικής φρουράς της Εμελιν Πάνκχερστ, καθώς η κρατική καταστολή εναντίον της τελευταίας αυξανόταν και η ηγέτιδα του κινήματος αναγκαζόταν να κυκλοφορεί μεταμφιεσμένη. Αργότερα η Μάρσαλ θυμόταν: «Ολες μας κάποια στιγμή έτυχε να επιτεθούμε σε κάποιον αστυνομικό. Κάποτε, διάλεξα έναν μεγαλόσωμο άντρα με μια μεγάλη κάπα από καμπαρντίνα. Κατόρθωσα να ρίξω το κράνος που φορούσε στα μάτια του και τον χτύπησα στο κεφάλι…».

Καθώς το κίνημα υιοθετούσε όλο και πιο ριζοσπαστικές μεθόδους, οι ακτιβίστριες έκαναν περισσότερα από το να σπάνε παράθυρα και να σημαδεύουν κράνη αστυνομικών. Μιλώντας στον βρετανικό «Guardian», η Κουκ ανέφερε ένα παλιό, χαρτονένιο κουτί, τυλιγμένο προσεκτικά, το οποίο περιείχε δύο μικρές μεταλλικές ροδέλες χαρακτηρίζοντάς το ως ένα από τα πλέον αντιπροσωπευτικά τεκμήρια της έκθεσης. Οι ροδέλες ρίχνονταν σε γραμματοκιβώτια μαζί με εκρηκτικές συσκευές. «Θεωρώ ότι επρόκειτο για πιθανές βόμβες από διασκορπούμενα καρφιά» είπε χαρακτηριστικά. «Δεν ξέρω αν εκρήγνυνταν γραμματοκιβώτια, αλλά αν συνέβαινε όντως κάτι τέτοιο, οι συνέπειες θα πρέπει να ήταν σοκαριστικές…».

Πώς άρχισαν όμως όλα αυτά; Ο όρος «σουφραζέτες» επινοήθηκε από την εφημερίδα «Daily Mail» ως ένας υποτιμητικός χαρακτηρισμός για τα μέλη του κινήματος υπέρ του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες, το οποίο δραστηριοποιήθηκε στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα στη Μεγάλη Βρετανία, ιδίως δε για συγκεκριμένα μέλη της Κοινωνικής και Πολιτικής Ενωσης Γυναικών την οποία ίδρυσε η Εμελιν Πάνκχερστ το 1903.

Οι σουφραζέτες ήταν συνήθως γυναίκες προερχόμενες από τη μεσαία τάξη, με επισφαλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση, οι οποίες ήθελαν να βελτιώσουν τη ζωή τους. Καθώς οι πρώτες προσπάθειες δεν απέδωσαν καρπούς, η Πάνκχερστ θεωρούσε ότι προκειμένου να δει αποτελέσματα το κίνημα, θα πρέπει να γίνει πιο ριζοσπαστικό και αγωνιστικό.

Το 1912 ήταν μια κομβική χρονιά για τις σουφραζέτες στη Μεγάλη Βρετανία, καθώς υιοθέτησαν πιο επιθετικές τακτικές. Μεταξύ άλλων, αλυσοδένονταν σε κιγκλιδώματα, έβαζαν φωτιά σε γραμματοκιβώτια, έσπαγαν παράθυρα ενώ δεν έλειψαν και οι περιπτώσεις που τοποθετούσαν εκρηκτικούς μηχανισμούς.

Ανδρικοί ρόλοι και ψήφος

Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η έλλειψη ικανών και αρτιμελών ανδρών οδήγησε στην ανάληψη από πλευράς των γυναικών πολλών παραδοσιακά ανδρικών ρόλων με αποτέλεσμα να καταδειχθούν οι ευρύτερες δυνατότητές τους. Στις 6 Φεβρουαρίου 1918 πέρασε η Νομοθετική Πράξη που εκχωρούσε δικαίωμα ψήφου σε γυναίκες άνω των 30 ετών, οι οποίες πληρούσαν τα ελάχιστα κριτήρια περιουσίας και τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου οι γυναίκες απέκτησαν το δικαίωμα εκλογής στη Βουλή. Η Νομοθετική Πράξη εκπροσώπησης του 1928 επέκτεινε το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες άνω των 21 ετών, εξισώνοντας έτσι οριστικά το δικαίωμα ψήφου μεταξύ ανδρών και γυναικών.

Στην Ελλάδα, παρ’ όλο που οι αντίστοιχες εξελίξεις ήρθαν πολύ αργότερα, η δημοσιογράφος Καλλιρρόη Παρέν ήταν η πρώτη που ανακίνησε το θέμα της παραχώρησης του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες ήδη από τη δεκαετία του 1890. Παράλληλα, οι αγώνες που έδιναν οι σουφραζέτες οδήγησαν τον Τίμο Μωραϊτίνη να γράψει την «Πρωθυπουργίνα», ένα νούμερο επιθεώρησης που χάλασε κόσμο στα «Νέα Παναθήναια». Ταυτόχρονα, ενέπνευσε τον κεφαλλονίτη Μπάμπη Αννινο να γράψει το περίφημο τραγούδι «Νέα Γυναίκα» με το οποίο η 19χρονη Μαρίκα Κοτοπούλη άφησε εποχή στα 1908 ενώ τραγουδιέται ως σήμερα…

Πού και πότε

Η έκθεση «Votes for Women» («Ψήφο στις γυναίκες») διοργανώνεται από 2/2/2018 έως 6/1/2019 στο Μουσείο του Λονδίνου.