Γιάννης Ψυχοπαίδης: Το σώμα και το χρώμα του ποιητικού λόγου

Σε αυτό το εργαστήριο υλοποιείται η ποίηση. Σωματοποιείται. Η αλχημεία των λέξεων μετουσιώνεται σε αλχημεία των ζωγραφικών υλικών. Οι ιδέες και τα συναισθήματα αποκτούν σχήματα και χρώματα. Δεν εικονογραφείται ο ποιητικός λόγος, αλλά μεταγράφεται σε ζωγραφικό. Υπάρχει διάχυτος παντού μέσα στο ζωγραφικό έργο, αλλά και δεν υπάρχει πουθενά αυτεξούσιος. Είναι δηλαδή μια ιδανική, δημιουργική, συμβίωση. Και ο Γιάννης Ψυχοπαίδης, μια ζωή, συζεί και συνδιαλέγεται με την ποίηση. Συναισθάνονται. «Βρίσκομαι συνεχώς σε αναχωρήσεις και στάσεις σε σχέση με την ποίηση και ακριβώς επειδή είναι μέσα στην καθημερινότητά μου, αφορά τον τρόπο που ζω, μπαίνει και μέσα στη δουλειά μου με έναν τρόπο τελείως αυτονόητο».

Σε έναν πίνακα ζωγραφικής δεν συναισθάνεσαι απλώς την ποίηση, αλλά μπορείς και να την αγγίξεις. Ο Ζορζ Μπρακ έγραφε: «Δεν φτάνει να κάνεις τους άλλους να βλέπουν εκείνο που ζωγραφίζεις, πρέπει να τους κάνεις να το αγγίζουν». Το αναφέρει ο Γιώργος Σεφέρης σε μία από τις Δοκιμές του, «Προσφορά φιλίας», για τον ζωγράφο Διαμαντή Διαμαντόπουλο. Ο ίδιος ο ποιητής ήταν επιφυλακτικός απέναντι στα «ζευγαρώματα» των τεχνών, γιατί σπάνια του πετύχαιναν. Του φαίνονταν, καθώς γράφει στα «Ζωγραφικά σχόλια του Γιάννη Μόραλη», σαν δυο ατίθασα άλογα ζεμένα στο ίδιο αμάξι που ξαφνικά τραβούν προς αντίθετες κατευθύνσεις.

Ο Γιώργος Σεφέρης, ο Γιάννης Ψυχοπαίδης και εγώ συναντηθήκαμε πρώτη φορά στον Πόρο το καλοκαίρι του 2010. Δηλαδή, εγώ τους συνάντησα για πρώτη φορά στην έκθεση «Ο ηδωνικός Ελπήνωρ» στην γκαλερί Citronne. Ο ποιητής και ο ζωγράφος ήσαν παλαιοί γνώριμοι που συνέχιζαν την κουβέντα τους. Ο Ψυχοπαίδης από τους τοίχους της γκαλερί στην προκυμαία του Πόρου και ο Σεφέρης από απέναντι, από την Πέρλια και τη βίλα Γαλήνη όπου ένα φθινόπωρο έγραψε την «Κίχλη». Και αυτή η συζήτηση δεν σταμάτησε ποτέ. Και τώρα, ο ζωγράφος, ξεδιπλώνει ένα απέραντο πορτρέτο τού ευαίσθητου ποιητή λόρδου Μπάιρον, δίπλα σε μια πολύχρωμη προσωπογραφία του Σεφέρη:

«Η σχέση μου με την ποίηση είναι διαρκής πολλά χρόνια τώρα. Εχει ξεκινήσει από την εφηβεία μου, αλλά τη δεκαετία του ’80 συστηματοποιήθηκε. Αρχισα να δουλεύω ζωγραφικές ενότητες πάνω στην ποίηση. Τα πράγματα που διάβαζα με ενδιέφερε να τα αποτυπώνω και εικαστικά. Σαν σχόλια επάνω στην ποίηση. Και επειδή από μικρός ήμουν μέσα στα βιβλία, πολύ φυσιολογικά γίνονταν αυτές οι πράξεις ανταλλαγής. Σχεδόν αυτόματα αποτυπώνονταν στο χαρτί όλες αυτές οι εμπειρίες και τα αισθήματα που γεννούσε η ανάγνωση. Η γενιά του ’30, που για εμάς ήταν οι σηματοδότες μιας πορείας, υπήρχαν μέσα στον τρόπο που μεγαλώσαμε και εξελιχθήκαμε, και φυσικά αντιμετωπίσαμε εικαστικά, ξεκινώντας από τον Σεφέρη και τον Ελύτη συναντούσαμε και άλλους ποιητές στη διαδρομή μας και αναλόγως τον κοινό τόπο που βρίσκαμε, έβγαινε μια ζωγραφική, η οποία ενώ ξεκινούσε ως μια πρώτη σημείωση, εξελισσόταν σε ολόκληρη ενότητα έργων, σε κύκλους μεγάλους».

Ο κύκλος του Γιώργου Σεφέρη καλά κρατεί. Τα έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη καταλαμβάνουν ικανό χώρο στην έκθεση «Γιώργος Σεφέρης, Οταν το φως χορεύει, μιλώ δίκαια», ο ποιητής και η ποίησή του μέσα από τη ζωγραφική και τη φωτογραφία, που πραγματοποιείται στο Ιδρυμα Θεοχαράκη με την επιμέλεια του Τάκη Μαυρωτά, ο οποίος σημειώνει: «Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης δουλεύει με επιμονή και διεισδυτικότητα επί τρεις δεκαετίες (1990, 2000, 2010), ολοκληρώνοντας τρεις ενότητες έργων του, με αντίστοιχους τίτλους «Αγγελικό και μαύρο φως», «Ηδονικός Ελπήνωρ» και «Ανθη της πέτρας», και ζωντανεύει με τον χρωστήρα του πρόσωπα του μύθου και της ποίησης του Σεφέρη. Πρόκειται κυρίως για έργα μικρών διαστάσεων, με οξύ σχέδιο και δυνατά χρώματα, τα οποία προσφέρουν την αίσθηση ενός εικαστικού διαλόγου, τον οποίο ο ζωγράφος δεν επιθυμεί να ολοκληρώσει, αφού κάθε φορά ανακαλύπτει κάτι νέο».

Με τον Μπάιρον και την ποίησή του υπάρχει υποχρεωτική συνάντηση κάθε καλοκαίρι στην Κεφαλλονιά, καθώς το σπίτι του ζωγράφου είναι μεσοτοιχία με το σπίτι όπου έμεινε ο ποιητής μερικούς μήνες προτού μπει στο Μεσολόγγι. Αυτή η συνάντηση έχει αναγεννήσει και διαμορφώσει μια νέα σχέση του ζωγράφου με το τοπίο της νήσου του Ιονίου. «Ολες αυτές οι εμπειρίες ζωής» λέει «σε οδηγούν στην ποίηση την οποία κάθε φορά διαβάζεις με διαφορετικό τρόπο».

Ανοιξε ήδη ο τέταρτος κύκλος της συνάντησης με την ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, η οποία κορυφώνεται με τη μεγάλη έκθεση που πραγματοποιείται στην Κύπρο, στην πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης Πάφο: «Προσεγγίζω τον Σεφέρη εδώ και τέσσερις δεκαετίες, αλλά ούτε εκείνος, ούτε κι εγώ είμαστε ίδιοι. Στην έκθεση που θα κλείσει τις εκδηλώσεις Πάφος πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης προσεγγίζω τον Σεφέρη σαν μια σχέση αναλογίας του ποιητή με τον τόπο, αλλά και δικής μας με την Κύπρο, όπως έχει διαμορφωθεί από τα χρόνια της εφηβείας μας. Θέλω να πω ότι πάλι ο Σεφέρης επανέρχεται σαν ταυτότητα μιας γενιάς».

Τώρα ο ζωγράφος έχει ολοκληρώσει έναν ακόμη ποιητικό κύκλο επάνω στον Ανδρέα Εμπειρίκο, άλλη μια μοναδική φωνή, η οποία, όπως κάθε πράγμα, θέλει τον χρόνο της για να ωριμάσει μέσα σου: «Μιλάμε για μια ποίηση που έχει την παραξενιά τού μη συμβατικού λόγου, αλλά τη γοητεία του αιφνιδιαστικού παντρέματος των εικόνων με λυρική σκληρότητα και βαθύ ερωτισμό. Πρόσκληση για μια ζωή που έχει διώξει από πάνω της κάθε σύμβαση και κάθε ψεύδος». Και σε αυτόν τον κύκλο και σε όλους τους προηγούμενους, αλλά και τους επόμενους, το ενδιαφέρον είναι να κερδίσει ο εικαστικός καλλιτέχνης το μεγάλο στοίχημα. Για τον Γιάννη Ψυχοπαίδη είναι να κατορθώσει να διαφυλάξει την αυτονομία τού λόγου του. «Να μην υποταχτεί στην ποίηση, αλλά να την αντιμετωπίσει ως ισότιμο ταξιδευτή πάνω σε μια πορεία που τρέχουν παράλληλα χωρίς να ακυρώνει ο ένας τον άλλον. Ισως ποτέ να μη διασταυρωθούν, αλλά να ξέρουν ότι τρέχουν αντάμα και αντλούν από το ίδιο υπέδαφος. Αυτή είναι η ομορφιά τους. Θα πρέπει ο εικαστικός καλλιτέχνης να αγνοήσει την ποίηση, για να μπορέσει να την εκφράσει καλύτερα».