2008: 10 χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers

Στις 15 Σεπτεμβρίου 2018 θα συμπληρωθούν δέκα χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers, μιας τράπεζας με ιστορία 150 χρόνων, που η πτώση της σηματοδότησε τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση μετά το κραχ του 1929 και τη Μεγάλη Υφεση της δεκαετίας του 1930. Πρόκειται για το μεγαλύτερο default story της παγκόσμιας ιστορίας στον κόσμο των τραπεζών και των επιχειρήσεων εν γένει. Ενα default story που συνέβη έπειτα από τόσο κραυγαλέα αδέξιες και άτολμες ενέργειες εκείνων που μπορούσαν και όφειλαν να το αποτρέψουν, ώστε πυροδοτήθηκαν ουκ ολίγες θεωρίες συνωμοσίας περί «εκτέλεσης» της τράπεζας.

Το εντυπωσιακό στην περίπτωση της Lehman Brothers είναι ότι δεν κατέρρευσε σε μια περίοδο (και εξαιτίας της) οικονομικής κρίσης. Η επί ενάμιση αιώνα κραταιά τράπεζα δεν έπεσε θύμα μιας χρηματιστηριακής ή τραπεζικής αναταραχής. Χρεοκόπησε εν μέσω ενός ενάρετου οικονομικού κύκλου. Βεβαίως η Lehman είχε μεγάλη έκθεση στην αμερικανική αγορά ακινήτων. Και από το καλοκαίρι του 2007 είχαν «σκάσει» κάποια αμοιβαία της γαλλικής BNP που συνδέονταν με την περιλάλητη, τότε, αγορά ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων υψηλού ρίσκου των ΗΠΑ (subprime market). Επρόκειτο για μια φούσκα που είχε δημιουργηθεί από την επιμονή των τραπεζών να πουλήσουν σε όλους –και στους νομάδες της ερήμου ει δυνατόν –στεγαστικά δάνεια, αδιαφορώντας για το αν θα αποπληρώνονταν ποτέ.

Διότι ο στόχος των δανειζόντων δεν ήταν να πάρουν τα λεφτά τους πίσω αλλά να φτιάξουν και να πουλήσουν επενδυτικά «προϊόντα» στα οποία θα πόνταραν οι τζογαδόροι σε μια προσδοκία ουτοπική και απολύτως προσχηματική.

Δεν ήταν λοιπόν η κρίση που κατέστρεψε την τράπεζα, αλλά η τράπεζα που αποκάλυψε μια προϊούσα κρίση. Το πρόσχημα για την κερδοσκοπία ήταν κραυγαλέο, αλλά κανέναν δεν συνέφερε να υπαινιχθεί την όλη κοροϊδία –πόσω μάλλον να φωνάξει ότι ο βασιλιάς ήταν γυμνός. Επίσης ήταν δραματικοί και οι χειρισμοί και απερίγραπτη η οίηση του μάνατζερ της Lehman. Του διαβόητου Ρίτσαρντ Φουλντ, που έβλεπε τα βράχια να πλησιάζουν (η μετοχή της τράπεζας είχε χάσει το 90% της αξίας της από την αρχή του έτους) αλλά εκείνος επί μήνες ολόκληρους διαμαρτυρόταν επειδή στελέχη ανταγωνιστικών τραπεζών διέδιδαν φήμες που «βλάπτουν το κύρος της τράπεζας».

Ετσι τη Δευτέρα 15 Σεπτεμβρίου 2008 η Wall Street και σύμπας ο κόσμος του χρήματος ξύπνησαν με δύο συνταρακτικές ειδήσεις: την πτώχευση της Lehman Brothers αλλά και τη σωτηρία στο παρά πέντε της Merrill Lynch (που επίσης αντιμετώπιζε ανάλογα προβλήματα) με την πώλησή της στην Bank of America. Τα νέα ότι χρεοκόπησε μια τράπεζα «εβραϊκών συμφερόντων» (χαρακτηρισμοί ασφαλώς αστείοι σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία) και διεσώθη μια άλλη που ήταν κάποτε γνωστή και ως «η Καθολική Εταιρεία» πυροδότησαν πλήθος συνωμοσιολογικών σεναρίων. Βοήθησε σε αυτά και το γεγονός ότι στον Λευκό Οίκο βρισκόταν ο Τζορτζ Μπους ο νεότερος, ένας «αναγεννημένος χριστιανός», που προ ετών ο Κύριος τον απελευθέρωσε από τον εθισμό στο αλκοόλ.

Για την Ιστορία θα πρέπει να καταγραφούν και τα άλλα –πλην του Τζορτζ Μπους του νεότερου –πρόσωπα που πρωταγωνίστησαν στο default story του 21ου αιώνα: είναι ο υπουργός Οικονομικών του Μπους, Χένρι Πόλσον, ο τότε πρόεδρος της αμερικανικής Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς Κρίστοφερ Κοξ και ο τότε κεντρικός τραπεζίτης της Νέας Υόρκης και μετέπειτα υπουργός Οικονομικών του Μπαράκ Ομπάμα, Τίμοθι Γκάιτνερ.

Σε περιπτώσεις μεγάλων και ξαφνικών καταστροφών πολλοί επικαλούνται υπερβατικές αναλύσεις και θεωρίες συνωμοσίας για να κρύψουν τη δική τους ανικανότητα να προβλέψουν το κακό και την ανεπάρκειά τους να το αντιμετωπίσουν. Αλλωστε, όπως είχε συμβεί και τον Οκτώβριο του 2001 με την κατάρρευση του πετρελαϊκού κολοσσού Enron Corp., έτσι και στην περίπτωση της Lehman Brothers και της παγκόσμιας κρίσης και ύφεσης που ακολούθησαν, οι αγορές με τους ταλαντούχους traders και τα άλλα golden boys (τραπεζίτες και αναλυτές), οι αδιαμφισβήτητοι οίκοι αξιολόγησης, αλλά και οι θεσμικοί θεματοφύλακες της παγκόσμιας οικονομίας (με πρώτους το ΔΝΤ και τον ΟΟΣΑ) δεν είχαν πάρει χαμπάρι. Εν προκειμένω, οι ταλαντούχοι συνιστούσαν «αγορά» της μετοχής της Lehman και διατηρούσαν επενδύσιμη αξιολόγηση στα ομόλογά της. Τουλάχιστον ως την Τετάρτη, 10 Σεπτεμβρίου 2008, που η Korea Development Bank επιβεβαίωσε τη διακοπή των διαπραγματεύσεων για την κεφαλαιακή ενίσχυση της τράπεζας.

Το σοκ της 15ης Σεπτεμβρίου ήταν τρομερό. Και πολλοί πίστεψαν ότι θα συμπαρέσυρε τον χρηματιστηριακό καπιταλισμό, όπως αυτός σταδιακά διαμορφώθηκε κατά τη νεοφιλελεύθερη τριακονταετία του «αέρα», του «σορταρίσματος» και της αμετροέπειας, όπου κυριάρχησε η αρχή «όλα επιτρέπονται, αρκεί να αποφέρουν κέρδη». Παρενθετικά θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εποχή τού «όλα επιτρέπονται» ξεκίνησε μεν τη δεκαετία του 1980 επί Ρόναλντ Ρέιγκαν αλλά θέριεψε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 εξαιτίας τού τρομερού διδύμου Μπιλ Κλίντον – Αλαν Γκρίνσπαν, που ευνόησε την απορρύθμιση της Wall Street, τη γιγάντωση των αγορών παραγώγων και την εν γένει αγοραία ξεγνοιασιά και ασυδοσία.

Δεν αμφιβάλλει κανείς ότι η τάση για επενδυτικές υπερβολές και για κερδοσκοπία είναι σύμφυτη στον άνθρωπο. Αναρωτιέται όμως, αν τη δεκαετία που πέρασε από την κατάρρευση της Lehman Btothers έχουν λάβει τα μέτρα τους οι κυβερνήσεις για να αποτρέψουν την επανάληψη μιας κρίσης με παρόμοια ένταση και έκταση και ανάλογες καταστροφικές για τις ανθρώπινες κοινωνίες επιπτώσεις. Η απάντηση είναι ότι επιχειρήθηκε κάτι να γίνει από την κυβέρνηση του Μπαράκ Ομπάμα με τον νόμο Ντοντ-Φρανκ που πέρασε το 2010. Ομως επί χρόνια ολόκληρα ελάχιστες διατάξεις του νόμου αυτού εφαρμόστηκαν. Ετσι άτολμα πορευόμασταν μέχρι την εγκατάσταση του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Πεποίθηση του νέου προέδρου που εκλέχθηκε υποσχόμενος «λιγότερες ρυθμίσεις» είναι ότι «ο νόμος Ντοντ-Φρανκ είναι μια καταστροφή». Ετσι, ο νόμος σύντομα θα καταργηθεί και η Wall Street ετοιμάζεται για πανηγυρική «επιστροφή στο μέλλον».

Ο νόμος της αγοράς και μόνον αυτός

Το μοναδικό συγκροτημένο νομοθέτημα για τη θωράκιση της Wall Street από τις κρίσεις του μέλλοντός της είναι ο νόμος Ντοντ-Φρανκ. Και αυτός έχει κριθεί, όμως, άτολμος και ανεπαρκής. Διατάξεις του, όπως η απαγόρευση της τιτλοποίησης όσων δανειακών συμβάσεων δεν κρίνονται απολύτως ασφαλείς, η ρύθμιση της αγοράς παραγώγων και ο χωρισμός των τραπεζών σε επενδυτικές και εμπορικές (πρόκειται για εισήγηση του προκατόχου τού ολετήρα προέδρου της Fed Αλαν Γκρίνσπαν, Πολ Βόλκερ) συνάντησαν λυσσαλέες αντιδράσεις από τη Wall Street, από τον πολιτικό κόσμο των ΗΠΑ αλλά και από τις ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές!

Αξίζει να σημειωθεί ότι ουδέποτε κατέστη δυνατό να εφαρμοστεί η ρύθμιση Βόλκερ που περιελήφθη στον νόμο και απαγορεύει τη χρηματιστηριακή διαπραγμάτευση ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων ακινήτων από τις τράπεζες. Tη δημιουργία δηλαδή τοξικών επενδυτικών προϊόντων ανάλογων με εκείνα που δημιούργησαν το σκάσιμο της φούσκας των ακινήτων στις ΗΠΑ και την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, που στην ευρωπαϊκή εκδοχή της εξελίχθηκε σε κρίση χρέους.