1978: 40 χρόνια από τη γέννηση του πρώτου παιδιού με εξωσωματική

Η εξωσωματική γονιμοποίηση, σαράντα χρόνια μετά την πρώτη επιτυχή γέννηση της Λουίζ Μπράουν στη Βρετανία, έδωσε την ευτυχία σε πολλές γυναίκες και ζευγάρια να αποκτήσουν παιδί. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις ΗΠΑ το 8,55% των γυναικών έχει πρόβλημα τεκνοποίησης. Εν τούτοις, πολλά είναι τα ζευγάρια που προσπαθούν πρώτα να αποκτήσουν παιδί μέσω της εξωσωματικής, πριν προχωρήσουν στη λύση της υιοθεσίας. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει δυνατή συναισθηματική ανάγκη να γίνουν βιολογικοί γονείς.

Η πρόοδος όμως στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο συνοδεύτηκε και από μια σειρά ηθικών προβληματισμών που δεν έχουν απαντηθεί. Θα προσπαθήσουμε να επισημάνουμε μερικά και όχι να τα αναλύσουμε, διότι αυτό θα προϋπέθετε συγγραφή βιβλίου.

Ετσι στο… μικροσκόπιο του επιστημονικού τομέα και της ηθικής μπαίνουν ζητήματα ιδιαίτερα σύνθετα, όπως είναι η σχέση και τα όρια ανάμεσα στον ιατρό και τη στειρότητα. Η σχέση του επιστήμονα με το ζευγάρι, αλλά και με το έμβρυο με τυχόν προβλήματα υγείας. Η σχέση γονέα και νεογνού. Οι πολύδυμες κυήσεις (όταν δηλαδή συνυπάρχουν δύο ή περισσότερα έμβρυα στην ενδομήτρια κοιλότητα και συνιστά κύηση υψηλού κινδύνου). Η πιθανότητα μεταφοράς σοβαρών ασθενειών στο έμβρυο.

Τα ηθικά ερωτήματα και διλήμματα, όμως, δεν σταματούν εδώ: «Πότε θεωρείται το έμβρυο «προσωπικότητα»;» και «Πότε πρέπει να εφαρμόζεται η επιλογή φύλου;» είναι μερικά κρίσιμα ζητήματα, ενώ παράλληλα εξελίσσεται και η συζήτηση για τους δότες σπέρματος αλλά και για τα έμβρυα τριών γονέων.

Μερικά από τα ηθικά ερωτήματα που ανακύπτουν προσπαθεί να τα απαντήσει η εκάστοτε Ανεξάρτητη Αρχή. Αν θα μπορούσαμε να κωδικοποιήσουμε ορισμένα επιστημονικά, νομικά και ηθικά διλήμματα και αρχές, αυτά θα ήταν:

l Οποιαδήποτε απόφαση για εξωσωματική πρέπει να λαμβάνεται ελευθέρα και να μην προκαλεί βλάβη σωματική ή ψυχική σε άλλους.

l Πολλές φορές, κατά τις πολύδυμες κυήσεις, ακολουθείται η μέθοδος της επιλεκτικής εμβρυϊκής μείωσης, κατά την οποία ένα ή περισσότερα από τα έμβρυα απομακρύνονται. Εάν το έμβρυο αντιμετωπίζεται ως «προσωπικότητα», τότε η καταστροφή του είναι αντιδεοντολογική. Στην περίπτωση, όμως, που αντιμετωπίζεται ως πρωτόπλασμα, τότε η καταστροφή ή η ψύξη του είναι αποδεκτή.

Αντίστοιχα ζητήματα, άλλωστε, εγείρει και η προεμφυτευτική διάγνωση με την οποία επιλέγονται τα «υγιή» έμβρυα για εμφύτευση.

Δεν είναι, ωστόσο, εύκολο να βάλει κανείς διαχωριστικές γραμμές. Η θεωρία ότι το DNA του προ-εμβρύου ταυτοποιεί την ανθρώπινη υπόστασή του δίνει τη λαβή ότι η ζωή αρχίζει από τη σύλληψη. Σαν αποτέλεσμα αυτής της θεωρίας, το έμβρυο έχει δικαιώματα.

Υπάρχει όμως και η αντίθετη άποψη, που υποστηρίζει ότι το έμβρυο δεν δύναται να απολαμβάνει τα δικαιώματα που έχουν οι ανθρώπινες υπάρξεις.

Ο Αριστοτέλης, για παράδειγμα, πίστευε ότι η προσωπικότητα αρχίζει για τα αγόρια 40 μέρες μετά τη σύλληψη και για τα κορίτσια έπειτα από 80 μέρες.

Ο Thomas Shannon, που έχει εντρυφήσει σε θέματα βιοηθικής, καταλήγει ότι ο άνθρωπος ως άτομο και ως προσωπικότητα έρχεται εβδομάδες μετά τη γονιμοποίηση.

Σε αρκετές περιπτώσεις, η επιτυχία της εξωσωματικής εξαρτάται από το πόσα έμβρυα μεταφέρονται στη μήτρα. Η μέθοδος αυτή, ωστόσο, μπορεί να παρακαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας στη μητέρα (σωματικά και ψυχολογικά), ενώ δύναται να βλάψει και τα νεογνά.

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα παραπάνω, η Ανεξάρτητη Αρχή απαγορεύει τη μεταφορά άνω των δύο εμβρύων. Εξίσου σημαντικό είναι να σέβεται η ιατρική κοινότητα το δικαίωμα των υπογόνιμων ζευγαριών στην ενημέρωση. Να πληροφορούνται, δηλαδή, λεπτομερώς αναφορικά με τις διαφορετικές μέθοδους εξωσωματικής, αλλά και τους πιθανούς κινδύνους για ενδεχόμενα προβλήματα υγείας τόσο στο νεογνό όσο και στη μητέρα.

Ηθικά διλήμματα έχει δημιουργήσει και η νέα μέθοδος των τριών γονέων, με τη σχετική συζήτηση να βρίσκεται υπό εξέλιξη, δεδομένου ότι η μέθοδος βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο.

Εν τούτοις, το μεγαλύτερο ηθικό πρόβλημα έγκειται στη σχέση ειλικρινείας, σεβασμού και εμπιστοσύνης του ιατρού και της γυναίκας. Η σωστή πληροφόρηση είναι το ζητούμενο. Είναι απαραίτητη η εξωσωματική; Υπάρχουν άλλοι μέθοδοι που μπορούν να οδηγήσουν σε εγκυμοσύνη; Η Ανεξάρτητη Αρχή εξετάζει και παρακολουθεί στενά το θέμα, προασπίζοντας έτσι τα δικαιώματα των ζευγαριών που αντιμετωπίζουν προβλήματα τεκνοποίησης.

Σε ό,τι αφορά την επιλογή φύλου, η ελληνική νομοθεσία έχει δώσει την τελική απάντηση, καθώς επιτρέπει τη μέθοδο αυτή μόνο σε περιπτώσεις κληρονομούμενων νοσημάτων.

Επιπλέον, οι δότες ωαρίων ή σπέρματος πρέπει να έχουν τη συναίσθηση ότι επιτελούν ένα έργο και ότι δεν πρέπει να μεταφέρουν εν γνώσει τους νοσήματα τα οποία θα βλάψουν το έμβρυο – νεογνό.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, και παρά τα ηθικά προβλήματα, η εξωσωματική έφερε μια επανάσταση στην ιατρική.

Η Λουίζ Μπράουν

25.7.1978

• Στο νοσοκομείο Ολνταμ της Βρετανίας έρχεται στον κόσμο, με εξωσωματική γονιμοποίηση, ένα υγιέστατο κοριτσάκι, η Λουίζ Μπράουν.
• Γονείς της η Λέσλι και ο Τζον Μπράουν, ένα νεαρό ζευγάρι από το Μπρίστολ που για εννιά χρόνια προσπαθούσε ανεπιτυχώς να κάνει παιδί.
• Η γονιμοποίηση έγινε στο εργαστήριο από τον καθηγητή Ρόμπερτ Εντουαρντς, ο οποίος τιμήθηκε με βραβείο Νομπέλ το 2010.
• Από το 1978 μέχρι το 2017 έχουν γεννηθεί περισσότερα από 6 εκατομμύρια παιδιά με εξωσωματική γονιμοποίηση.
• Στην Ελλάδα, το πρώτο παιδί με τη μέθοδο της τεχνητής γονιμοποίησης γεννήθηκε στις 20 Ιανουαρίου του 1982, με καισαρική τομή. Η Χριστίνα ήταν το 13ο «παιδί του σωλήνα» παγκοσμίως.