1928: 90 χρόνια από την αυτοκτονία του Καρυωτάκη

«Δεν υπάρχει παρά ένα μονάχα φιλοσοφικό πρόβλημα πραγματικά σοβαρό: το πρόβλημα της αυτοκτονίας. Τη στιγμή που αποφασίζεις πως η ζωή αξίζει ή δεν αξίζει να τη ζήσεις, απαντάς στο βασικό πρόβλημα της φιλοσοφίας». Αυτά έγραφε ο Αλμπέρ Καμί το 1942 στον Μύθο του Σισύφου. Στις 7 Ιουλίου θα συμπληρωθούν 90 χρόνια από τη μέρα που ο ποιητής Κ.Γ. Καρυωτάκης έδινε στην Πρέβεζα τη δική του απάντηση. Γύρω στις 2 μ.μ. βγήκε από το σπίτι του, πήγε στο καφενείο «Ουράνιος κήπος» και παρήγγειλε μια βυσσινάδα. Εκεί έγραψε ένα σημείωμα και το έβαλε στην τσέπη του. Στις 4.30 μ.μ. περίπου έφυγε από το καφενείο, περπάτησε γύρω στα 400 μέτρα, ξάπλωσε κάτω από έναν ευκάλυπτο και με ένα πιστόλι τύπου Pieper Bayard 9 χλστ. αυτοπυροβολήθηκε στην καρδιά. Ηταν μόνο 32 ετών.

Οταν ένας ποιητής αυτής της αξίας αυτοκτονεί, είναι επόμενο να έχουμε διάφορες ερμηνείες για τους λόγους για τους οποίους πήρε τη μοιραία απόφαση. Γιατί αυτοκτόνησε ο Καρυωτάκης; Επειδή έπασχε από σύφιλη; Επειδή λόγω της συνδικαλιστικής του δράσης τον «δίωκαν» οι προϊστάμενοί του στη δημόσια υπηρεσία, όπου εργαζόταν ως ανώτερος υπάλληλος, στήνοντας σκευωρίες (κατ’ άλλους ήταν μαστροπός και κατ’ άλλους ναρκομανής); Το σημείωμα που άφησε ο ποιητής, όπου «εξηγεί» τους λόγους της αυτοκτονίας του, δεν είναι ξεκάθαρο. Και οι έρευνες των φιλολόγων παραμένουν ακόμα και σήμερα στο πεδίο των υποθέσεων. Γι’ αυτό και ύστερα από τόσα χρόνια εκείνο που έχει πλέον σημασία είναι πρωτίστως το τι λέει στο σημείωμά του και όχι τόσο το τι υπονοεί ή σε ποιους απευθύνεται: «Είχα τον ίλιγγο του κινδύνου. Και τον κίνδυνο που ήρθε τον δέχομαι με πρόθυμη καρδιά. Πληρώνω για όσους, καθώς εγώ, δεν έβλεπαν κανένα ιδανικό στη ζωή τους, έμειναν πάντα έρμαια των δισταγμών τους, κ’ εθεώρησαν την ύπαρξή τους παιχνίδι χωρίς ουσία. Τους βλέπω να έρχωνται ολοένα περσότεροι, μαζί με τους αιώνες. Σ’ αυτούς απευθύνομαι».

Βεβαίως και έχει σημασία το ότι όταν πρωτοδημοσιεύθηκε το σημείωμα είχαν αφαιρεθεί κάποιες «επίμαχες» φράσεις προκειμένου να «προστατευθεί» η συντηρητική οικογένεια του ποιητή. Το ότι αποκαλύφθηκε στην πλήρη μορφή του οφείλεται στις επίπονες προσπάθειες του Γ. Π. Σαββίδη, στον οποίο χρωστούμε και την άψογη φιλολογικά έκδοση των Απάντων του Καρυωτάκη –αλλά και πολλές διαφωτιστικές μελέτες που άνοιξαν τον δρόμο στους κατοπινούς μελετητές.

Τώρα όμως που έχουν περάσει 90 χρόνια από τότε που αυτοκτόνησε ο ποιητής, σημασία έχει το έργο και κυρίως η τεράστια συμβολή του σ’ εκείνο που λέμε νεωτερικότητα (modernite), η οποία διαπιστώνεται από τη βαθιά συγγένειά του με τον ποιητή που την εισήγαγε τον 19ο αιώνα στην παγκόσμια λογοτεχνία: τον Μποντλέρ. Αν μάλιστα διαβάσει κανείς συγκριτικά την ποίηση του Καρυωτάκη και του Μποντλέρ ανατρέχοντας παράλληλα στο βιβλίο Σαρλ Μποντλέρ. Ενας λυρικός στην ακμή του καπιταλισμού του Βάλτερ Μπένγιαμιν, ενός άλλου αυτοκτόνου, θα βρει παρατηρήσεις που θα τον καταπλήξουν. Κυρίως το πόσα από αυτά που αποδίδει ο Μπένγιαμιν στον Μποντλέρ θα μπορούσαν να αποδοθούν και στον Καρυωτάκη, ο οποίος, όπως και ο Μπένγιαμιν, είχε σκεφθεί το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας αρκετά πριν αφαιρέσει τη ζωή του. «Η νεωτερικότητα», λέει ο Μπένγιαμιν, «είναι αναγκασμένη να φέρει το σήμα της αυτοκτονίας, η οποία σφραγίζει μια ηρωική θέληση ανυποχώρητη απέναντι στο αντίπαλο φρόνημα».

Αυτή η «ηρωική θέληση» στον Καρυωτάκη πάει πέρα από τον πεσιμισμό και τη θανατοφιλία που του αποδόθηκε και δεν έχει σχέση με το φαινόμενο το οποίο απεκλήθη «καρυωτακισμός». Ο Καρυωτάκης, ο ποιητής της κραυγής, κραυγής αδυναμίας που προκύπτει από ένα πάθος άρνησης (πάθος ζωής, αν το αντιστρέψουμε), παραμένει και σήμερα εκπληκτικά μοντέρνος. Ο ευφυής Σεφέρης το είχε διαπιστώσει όταν συνέκρινε το «Ω, να μπορούσε έτσι κανείς να θάλλει, / μέγα ρόδο κάποιας ώρας χρυσής / ή να βυθομετρούσατε και σεις / με μια φουρκέτα τ’ άδειο σας κεφάλι» από την καρυωτακική Αποστροφή με το «μέτρησα τη ζωή μου μ’ ένα κουταλάκι του καφέ» από τον Προύφροκ του Τ. Σ. Ελιοτ. Θλίβεται κανείς διπλά όταν σκέφτεται πως χάθηκαν για πάντα πολλά χειρόγραφα του Καρυωτάκη, που η σπιτονοικοκυρά του στην Πρέβεζα τα πέταξε κατά λάθος μετά τον θάνατό του.

Δεν ξέρω αν έχει γραφτεί τίποτε πιο μοντέρνο από την παρακάτω φράση, που περιέχεται στο πεζό κείμενό του Φυγή (ποίημα σε πρόζα, στην πραγματικότητα), το οποίο δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό του: «Αλγεβρικές εξισώσεις τα βήματά μου». Και κάποια από τα ποιήματα στο τελευταίο του βιβλίο, που τα χαρακτηρίζει «σάτιρες», δεν είναι μόνο σάτιρες. Ο συγκλονιστικός Μιχαλιός, μάλιστα, υπερβαίνει τον αντιμιλιταρισμό του και αγγίζει τα όρια του τραγικού.

Το προδρομικό κείμενο που έχει γραφτεί για τον ποιητή και παραμένει δραστικό και επίκαιρο είναι το Δοκίμιο για τον Καρυωτάκη του Τέλλου Αγρα, το οποίο δημοσιεύθηκε στα Νέα Γράμματα τον Δεκέμβριο του 1935.

Ενας μεταγενέστερος ποιητής, που δεν έχει καμιά σχέση μαζί του, ο Τίτος Πατρίκιος, σε κείμενό του με τίτλο Κώστας Καρυωτάκης στον τόμο Σάτιρα και πολιτική στη νεώτερη Ελλάδα από τον Σολωμό ως τον Σεφέρη, τον οποίο εξέδωσε το 1979 η Εταιρεία Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας της Σχολής Μωραΐτη, λέει ανάμεσα στα άλλα: «Η αυτοκτονία του Καρυωτάκη δεν είναι ένα τυχαίο εξωτερικό προς την ποίησή του γεγονός. Οσο μπορεί να απορρέει από αισθήσεις θανάτου που ενυπάρχουν μέσα του άλλο τόσο σχετίζεται με τον τρόπο που εντάχθηκε στην κοινωνία και συγκρούστηκε μαζί της… Κι ακόμη, ότι η αυτοκτονία του ίσως, σ’ ένα βαθμό, να συνδέεται με δεσμεύσεις που ανέλαβε μέσω της ίδιας της ποίησής του».

1912 Γράφει τα πρώτα του ποιήματα και συνεργάζεται με τα λαϊκά περιοδικά Ελλάς, Παρνασσός κ.ά.

1917 Πτυχιούχος Νομικής.

1919 Εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή «Ο Πόνος του Ανθρώπου και των Πραμάτων».

1921 Εκδίδει τη δεύτερη ποιητική συλλογή του «Νηπενθή».

1922 Στρατεύεται, αλλά αργότερα απαλλάσσεται, για λόγους υγείας, από τις στρατιωτικές υποχρεώσεις.
Τον ερωτεύεται η Μαρία Πολυδούρη και του προτείνει να παντρευτούν, μολονότι ο ίδιος πάσχει από σύφιλη.

1923 Διορίζεται υπάλληλος στο υπουργείο Υγιεινής.

1924 Ταξιδεύει στη Γερμανία και στην Ιταλία.

1926 Ταξιδεύει στη Ρουμανία. Τοποθετείται στο Τμήμα Αγαθοεργών Ιδρυμάτων.

1927 Εκδίδει την τρίτη και σημαντικότερη ποιητική του συλλογή «Ελεγεία και Σάτιρες».

1928 Μετέχει ενεργά στην Οικονομική Επιτροπή της Συνομοσπονδίας Δημοσίων Υπαλλήλων. Μετατίθεται στη Νομαρχία Πρεβέζης. Στις 21 Ιουλίου, αφού την προηγούμενη μέρα προσπάθησε να πνιγεί στη θάλασσα, αυτοκτονεί με πιστόλι.